68'li Tarık Ali'nin Pakistan'ı, Hıfzı Topuz'un Paris 68'i

68’in 40. yıldönümü Yunanistan’daki gençlik ayaklanmasıyla sona yaklaşırken geçmiş isyanın dökümünü yapan tanıklıkların yanı sıra o kalkışmanın öne çıkardığı isimlerin kitapları yayınlanmaya devam ediyor.

Son olarak raflarda yerini alan iki kitap da Hıfzı Topuz’un “Paris 68: Bir Devrim Denemesi” ile Tarık Ali’nin dünyayla aynı anda Türkçe’de de yayınlanan “Düello: Amerikan Gücünün Uçuş Rotasındaki Pakistan”ı.

İkisi de Agora’dan çıkan kitapların ilki Topuz’un Paris’ten ilk elden gözlemleri ve değerlendirmelerini içerirken, o dönem Vietnam savaşına karşı mücadele eden Ali aynı temayı takip ederek anayurdu Pakistan’ın Amerikan emperyalizmiyle ilişkisini inceliyor.

Paris'ten dünyaya 68

1959-1983 arasında Paris’te UNESCO’da çalışan Topuz, 68’de kentte yaşananlardan yola çıkarak Meksika’dan Vietnam’a, Türkiye vd Çekoslovakya’dan ABD’ye tüm dünyadaki etkilerini akıcı bir dille özetliyor.

Bu kısa özetin ardından Paris'te kalkışmanın başlangıcını ve ardından gelenleri aktaran Topuz'a göre "68 Mayıs'ı Paris baharında doğaçlama ve başarısız ama kansız ve güleryüzlü bir devrim denemesiydi."

Topuz, Cumhuriyet Kitap’a verdiği röportajda o günleri şöyle anlatıyor: “Gerek UNESCO'daki, gerekse de yakın çevremdeki arkadaşlarla olayları izledik, Sorbonne'daki toplantılara gittik, sokaklarda kimi kez de göstericiler arasına katıldık, göz yaşartıcı bombaların arasında kendimizi bulduk...”

Topuz, Fransa'da 68 hareketinin ön saflarında yer alan birçok ismin şu an "dönek" olarak anıldığını belirtip, kalkışmayı da esas olarak "bir kültür devriminin başlangıcı" olarak niteliyor.

Kitabın önsözünü de yine o dönem Paris’te bulunan şarkıcı Tülay German yazdı.

Pakistan’ın hali pür meali

Türkiye’nin Pakistan’la başlangıçta tuhaf gözükebilecek yakın bir ilişkisi var. Ali 2002’de verdiği bir röportajda iki ülke arasındaki benzerlikleri şöyle sıralıyordu: "İlki ikisinin ordularının da Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) denetiminde olması, ikincisi de her iki ülkede de hükümetler değişse de ordunun siyaset üzerindeki etkisi." Dr. Ayşe Sıdıka da 2007’de çıkan ve ordu-siyaset ilişkilerini incelediği kitabında iki ülkeyi aynı kefeye koymuştu.

Son dönemdeyse gazete sayfalarına bakınca Pakistan bir cehennemden farksız. ABD’nin 11 Eylül sonrasında “terörle mücadele” çabalarının uygulama alanı haline gelen ülkeden politik cinayetler, bombalı saldırılar ve Hindistan’la savaş tehdidi haberlerinin ardı arkası kesilmiyor. Ali’yse asıl tehdidin İslamcı militanlardan çok ülkedeki eşitsizlikler, elitler, onların ABD’li destekçileri ve boğazına kadar yolsuzluklara batmış ordudan kaynaklandığını gösteriyor; Batılı entelektüellerin aşırı İslam’a karşı destek verdiği ılımlı İslamcıların göründüğü kadar masum olmadığını anlatıyor.Kitabın adını da şöyle açıklıyor Ali:

"Düellonun en önemli vehçesi Veziristan'da yaşanan ve gazetecilerin yaza yaza bitiremediği çatışmalar değil, halkın çoğunluğuyla çürümüş, kayıtsız muktedirler arasındaki bölünmedir."

Kitap, ülkede ne olup bittiği hakkında kim olduğu bilinmeyen savunma kaynakları yerine yerel kaynaklara, kuruluşlara ve Ali’nin Benazir Butto, Indira Gandhi gibi tarihsel kişiliklerle yaptığı görüşmelere dayanıyor.

Ali, 1960’larda Eyüb Han’ı iktidardan indiren öğrenci hareketinden geçen yıl avukatların Pervez Müşerref’i istifaya zorlayan eylemlerine kadar ülkesindeki sıradan insanların kendi kaderlerini belirleme hakkını elde etmek için yürüttüğü mücadeleyi de detaylı bir biçimde aktarıyor.

Önsözde "Her kitabın bir kaderi vardır" diyen Ali şöyle devam ediyor:

"Bu benim Pakistan üzerine yazdığım üçüncü kitabım. İlki 1969'da yazıldı ve devletin parçalanacağını öngörüyordu. O kitap Pakistan'da yasaklandı. Her görüşten tenkitçiler, kitabı beğenenler bile devletin parçalanabileceği tahmininde fazla ileri gittiğim kanısındaydılar, fakat birkaç yıl sonra gerçekleşen tam da bu oldu."

"Pakistan hayatta kalabilecek mi?" diye soran ikinci kitap da yasaklanarak aynı kaderi paylaştı. Ali, şimdiyese ülkede kitapların yasaklanmamasını "küçük bir adım" olarak niteliyor.  EÜ)   

* Hıfzı Topuz, Paris 68, Agora, Kasım 2008, 114 sayfa, 15 YTL.
* Tarık Ali, Düello, çev. Murat Uyurkulak ve Aslı Ilgın Kopuz, Agora, Kasım 2008, 301 sayfa, 20 YTL.