Azerbaycan’da Devletin Gazetecilere Ev Hediye Etmesi Ne Anlama Geliyor?

Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in “Ulusal Basın Günü” nedeniyle 255 gazeteciye ev hediye etmesini, 2014’ten bu yana Azerbaycan’a giremeyen muhalif gazeteci Arzu Geybullayeva ile konuştuk.

Geybullayeva, ev hediyesinin sadece iktidarı sorgusuz sualsiz şekilde destekleyen gazetecilere verildiğini belirtirken, Azerbaycan’da artık basın özgürlüğü kavramından söz etmenin mümkün olmadığını söylüyor.

Geybullayeva’ya Azerbaycan’da ortalama geliri ve ortalama bir ev fiyatını soruyoruz. Petrol sektörü dışında çalışanların ortalama maaslarının 504.8 Manat olduğunu söyleyen Geybullayeva, Bakü'de kent merkezi dışında bir odalı evlerin ortalama fiyatının 45 bin manat olduğu bilgisini veriyor.

Azerbaycan’daki basına yönelik baskılardan da söz eden Geybullayeva, artık muhalif veya bağımsız basılı tek bir gazete kalmadığını belirtirken, haber sitelerinin de kapatıldığını, ülke genelinde 12 gazeteci ve blogger’ın hapiste olduğunu, gazetecilere yönelik tehdit ve dayak olaylarının çok arttığını söylüyor.

"Sadece iktidarı destekleyen gazetecilere..."

Gazetecilere ev hediye edilmesi uygulaması ilk mi, yoksa devamlı bir uygulama mı?

2013'te de pek çok gazeteci devlet tarafından ev sahibi yapılmıştı.

Bu gazeteciler neye göre seçiliyor?

Hükümetin tarafını tutan, iktidarı sorgusuz sualsiz destekleyen gazetecilere veriliyor.

Peki, devlet bu hediye politikasını kendisine yakın olmayan gazetecileri de kendi tarafına çekmek için kullanıyor mu? “Onlara da ev verirsek onlar da bizi destekler” gibi bir politika yürütülüyor mu?

Hayır. Sadece iktidarı tamamen destekleyen gazeteciler devlet tarafından ev sahibi olabiliyor. Onun dışındakiler zaten başka sorunlarla karşı karşıya durumda.

“Muhalifler tepkili”

Muhalif gazetecilerin yaklaşımı nasıl oluyor bu uygulamaya?

Azerbaycan'da özellikle Facebook kullanılıyor. Facebook'ta muhalif gazeteciler, ev sahibi olan gazetecilerle "Bizim hakkımızda bir şeyler yazdığınızda gazetecilik yaptığınızı sanıyorsunuz. Bizim sayemizde ev sahibi oluyorsunuz" diye dalga geçiyorlar.

Sosyal medyada ev sahibi olan gazetecilere oldukça yoğun tepki gösterildi. Mesela 2013'te bu kadar tepki olmamıştı.

Evle ödüllendirilen bir gazeteci Facebook'ta Ermenilerle nasıl kavga ettiğini, vatanını nasıl koruduğunu falan yazdı. Bunun üstüne gazetecilik etiği üzerinden oldukça yoğun eleştirilerle karşılaştı. 

Gazeteci Hatice İsmailova, konuya ilişkin "Arzularına yenik düşmeyerek, rüşvet olarak daire kabul etmeyen gazetecileri tebrik ediyorum. Sizin eviniz kalbimizde" ifadelerini kullandı. Demek ki, ev hediyesini kabul etmeyen gazeteciler de var...

Kabul etmeyenler vardır ve İsmailova söylemişse doğrudur. Zaten büyük ihtimalle kabul etmemelerinin sebebi de tamamen teslim alınmak istememeleridir. Bir de gazetecilik etiğine aykırı olduğunu düşünenler de olabilir.

2013'te de devlet ev verdi. Diyelim o dönem ev hediyesini kabul edip, ondan sonra devletin hoşuna gitmeyecek şekilde gazetecilik yaptığı için evi elinden alınan oldu mu?

Böyle bir şey hiç okumadım, görmedim. Ev alan bir gazetecinin öyle bir şey yapması çok zor. Genelde hep aynı yerlerde çalıştıkları için, böyle bir şey olabileceğini zannetmiyorum.

Azerbaycan’da ev sahibi olmak ne demek?

Azerbaycan'da ev fiyatları nasıl?

Oldukça yüksek. Özellikle şu sıralar ev sahibi olmak çok zor. Piyasa genel olarak kötü olduğu için ve ekonomi şu an çok zor bir durumda olduğu için genel olarak alım-satım işleri revaçta değil. Ülkedeki ekonomik duruma bakınca, bir kişiye ev verilmesi inanılmaz bir hediye.

Yani ortalama maaş alan bir gazetecinin maaşı ne kadar ve mesela Bakü’de ortalama bir ev fiyatı ne kadar?

Devlet İstatistik Kurumu’nun verdiği rakamlara göre Azerbaycan'da petrol sektörü disinda çalışanların ortalama maasları 460 Manat; devlet yerlerinde çalışanların ortalama maaşı 388 Manat, özel şirketlerde çalışanların maaşları 710 Manat. Bunların ortalaması alınınca ortalama maaş 504.8 Manat.

Bir emlak şirketinin verdiği bilgilere göre de, Bakü’de merkez dışında bir odalı ev ortalama 45 bin manat. Merkezde bu fiyatı ikiyle-üçle çarpmak gerekiyor. 

[1 Azerbaycan Manatı, 2 TL civarı]

Devletin kendisini sorgusuz sualsiz destekleyen kişileri böyle bir hediyeyle ödüllendirmesi, mesela iletişim fakültesi öğrencilerinin gazeteciliğe, gazetecilik etiğine bakış açısını nasıl etkiliyor olabilir?

“Kendimi zorlamadan çok kolay haberler yapayım ve bunun da karşılığını böyle güzel hediyelerle alayım” diyorlardır, ki zaten diyorlar.

Bir de şöyle bir şey var. Azerbaycan'da eğitim sistemi o kadar bozuk ve çürümüş ki, diplomalar, iyi notlar parayla alınıyor ve bu durum çok açık şekilde yapılıyor.

Azerbaycan’da basın özgürlüğü

Azerbaycan'da basın özgürlüğünün durumu nasıl?

Basın özgürlüğü diye bir şey yok artık. Bu sene mahkeme kararıyla muhalif ve bağımsız haber sayfaları kapatıldı. Artık basılan muhalif gazete hiç yok. En son Azadlıq Gazetesi basımını durdurdu. Çünkü çok ciddi miktarda borcu vardı ve basılı gazete masraflarını karşılayamıyorlardı. Azadlıq Gazetesi'nin direktörünü ve finans departmanı direktörü daha dün 3 yıl 3 ay hapis cezasına mahkum edildi.

Devlete, cumhurbaşkanına, cumhurbaşkanının ailesine yönelik hiçbir eleştiri kabul etmiyorlar. O yüzden dediğin her şey her zaman aleyhine kullanılabilir.

Basın kuruluşlarının bu denli büyük borçlar içinde olmasının nedeni şirketlerin bu gazetelere reklam vermelerinin önüne geçilmesi mi?

Reklam kesme çok uzun zamandır uygulanan bir yöntem. İlham Aliyev'in dönemiyle birlikte muhalif veya bağımsız bir gazeteye kimse ilan vermek istemiyor. Çünkü şirketler kendilerine bir şey olmasından çok korkuyor. Çok küçük ve ucuz reklamlar alabiliyorlar.

Bu gazetelerin çoğu uzun zamandır yurtdışından gelen fonlarla kendilerini piyasada tutabiliyorlardı.

Artık gazetecileri çok kolay şekilde hapse atabiliyorlar. Ayrıca korkutmalar, dövdürmeler çok yaygın.

Azerbaycan'da şu an kaç gazeteci hapiste?

Şu anda toplam 12 gazeteci ve blogger hapiste.

Muhalif haber sitelerinin durumundan bahsedecek olursak…

En popüler olan dört site mahkeme kararıyla erişime kapatıldı. Bu sene internet kullanıcılarına TOR, VPN kullanımı yöntemlerini anlatmaya başladık.

“Agos’ta çalıştığım için ölümle tehdit edildim”

Siz de Azerbaycanlı biri olarak Türkiye'de Agos gazetesinde çalıştığınız için bazı sorunlar yaşadınız. Son durumunuz nedir?

2014'ten bu yana Azerbaycan'a gidemiyorum.

Agos'a yazı yazdığım dönem linç kampanyası başlatılmıştı. Azerbaycan'da o dönem hakkımda televizyon programlarında konuşuldu, gazetelerde çok sayıda haber çıktı. "Vatanı satmak" ile suçlandım.

Ölüm tehditlerinden sonra da Agos'ta çalışmayı bırakmıştım. Bu duruma çok üzüldüm. Şu an da freelance olarak gazeteciliğe devam ediyorum.

(EKN)