Toprak, Gıda ve Biz

Türkiye, Osmanlı döneminde toprak satışları yapmıştı. 1868 yılında İzmir yakınlarında tarıma elverişli toprakların yaklaşık üçte biri İngilizlerin tapulu malı olmuştu. 1878 yılına gelindiğinde İzmir yakınlarındaki tarıma elverişli toprakların tamamına yakını 41 İngiliz tüccarın eline geçmişti.¹

Vatan son tahlilde topraktır, arazidir. Toprağı araziyi vatan olarak gören Cumhuriyet, kurulduğu ilk yıllarda toprak satışlarının önünde yasal engeller oluşturmaya çalışmış, bu amaçla yasalar çıkarmış. Serbest piyasa yanlısı/uygulayıcısı hükümetler ise ülke topraklarını, arazilerini satabilmek için yasaları değiştirme girişimlerinde bulunmuşlardır.

Cumhuriyetin ilk yılları

Cumhuriyet'in çıkardığı ilk yasalardan biri olan 18 Mayıs 1924 gün ve 442 Sayılı Köy Yasası ² ile yabancıların arazi ve emlak edinmesini yasaklamıştır. Köy Kanunun 87. maddesi; "Türkiye Cumhuriyeti tabiyetinde bulunmayan gerek şahıs gerek şahıs hükmünde olan cemiyet ve şirketlerin (eşhası hususiye ve hükmüye) köylerde arazi ve emlak almaları memnudur" diyor. Söz konusu yasa ile yabancı hükümetlerin, şirketlerin ve cemiyetlerin toprak alması yasaklanıyor.

Cumhuriyet bu yasayı çıkarmaya çıkarıyor ama öyle pek de hoş  karşılanmıyor. Çıkarılan bu Köy Yasası'nı İngiltere, Fransa ve İtalya ortak bir notayla protesto ediyorlar.  Çünkü 442 Sayılı Köy Yasası'nın 87. maddesi, 24 Temmuz 1930'da Lozan Andlaşması ile "müttefik devletler" uyruklarına Türkiye'de taşınmaz edinmelerine olanak sağlayan Oturma Sözleşmesi'ne aykırı.

Cumhuriyetin ilk on yılı

Bu yasanın üzerinden üzerinden on yıl geçer. Bu kez 22.12.1934 gün ve 2644 Sayılı Tapu Yasası ³çıkarılır. Çıkarılan Tapu Yasası'nın 35. maddesi: "tahdidi mutazammın kanuni hükümler yerinde kalmak ve karşılıklı olmak şartıyla yabancı hakiki şahıslar Türkiye'de gayrimenkul mallara temellük veya tevarus edebilecekler" diyordu. Yabancıların gayrimenkul edinmelerine kısıt getiriyordu. Aynı yasanın 36. maddesi ise; "yabancı gerçek kişilere, bir köye bağlı olmayan bağımsız (müstakil) çiftlikleri ve köy dışında kalan araziyi" edinme olanağı veriyordu. Ayrıca köy arazisi dışında otuz hektardan fazla toprağa sahip olabilmeyi hükümetin iznine bağlıyordu ve her durumda karşılıklı olmak koşulu yasada yer alıyordu.

Özal Dönemi

Yıllar, yıllar geçer. Hükümetler değişir. Sistemler değişir. Dünya önce tek kutuplu, ardından sadece kapitalizmin egemen olduğu, yön verdiği bir dünya düzenine geçilir. İşte bu yeni dünya düzenin öncesinde Türkiye'de Özal'ın başkanlığında bir parti kurulur. Özal'ın kurduğu parti olan ANAP, 1983 yılında iktidara gelir. ANAP Hükümeti daha yılını doldurmadan 21.6.1984 gün ve 3029 sayılı bir yasa⁴ çıkarır. Bu yasa ile Tapu Yasası'nın "karşılıklı olma koşulu, yabancı gerçek kişilerin taşınmaz edinebilecekleri"ne ilişkin 35. maddesine, "ancak hangi hallerde yukarıdaki fıkradaki mütekabiliyet şartının (karşılıklılık koşulunun) aranmayacağını (....) tespite Bakanlar Kurulu yetkilidir" fıkrasını ekler.

Özal'ın yasalara ekleme çıkarma oyunlarını Türkiye çok yaşar. Yasalarda yaptığı değişiklik için "nasıl gol attık" diyerek yasaları sulandırarak sermaye lehine değiştirme oyunu Anayasa'ya aykırı yasa çıkarmaya kadar vardırır. "Anayasayı bir sefer delmekle bir şey olmaz" sözü veciz söz olarak hala anılır.

Köy Yasası'nın "Yabancı gerçek kişiler ile yabancı tüzel kişilerin köylerde taşınmaz mal edinmelerini" yasaklayan 87. maddesine şöyle bir ek yapılır: "Hangi bölge ve illerde bu maddedeki kısıtlamalardan hangi ülkelere istisna tanınacağının (.....) tespitine Bakanlar Kurulu'nun yetkili olacağı" fıkrası eklenir. "Ancak bu fıkra hükmünün, tarımsal üretim maksadıyla iktisap edilmek (edinilmek) istenen araziler için geçerli olmadığı" ayrı bir fıkra olarak yasada yer alır.

Köy kanunun 87. maddesine göre köylerde ve köy arazisinde taşınmaz edinebilecekler, ama tarımsal üretim yapamayacaklardı. Nasıl olacaksa?

Yasa iptal edilir

Özal'ın ANAP' kurduğu dönemde Necdet Calp da Halk Parti'yi kurmuştur. Necdet Calp'in başkanlığındaki Halk Parti yeterli oy almadığı için muhalefet partisi olarak meclistedir. İşte Özal'ın Yasaya eklediği bu fıkraların iptali için Halk Parti Başkanı Necdet Calp tarafından dava açılır. Anayasa mahkemesi Tapu Yasasının 35. maddesi ve Köy Yasası'nın 87. maddesine eklenen fıkraları, Anayasa'ya esas bakımından aykırılığı nedeniyle 21.6.1984 günü ve 3029 sayılı yasa iptal eder.

Anayasa esas bakımından aykırılığı nedeniyle bozmuştur ancak yasada değişiklik yapmaya Özal kararlıdır. Bir yıl sonra Tapu Yasasının 35. maddesi ve Köy Yasası'nın 87. maddesine yeniden fıkralar eklenir ve 22.4.1986 günlü 3278 sayılı yeni bir yasa çıkarılır. Yasası'nın 35. maddesine , "Ancak milli menfaatlere ve/veya milli ekonomiye faydalı görüldüğü hallerde, Bakanlar Kurulu, hangi ülkelerin ve/veya hangi ülkeler uyruğundaki gerçek kişilerin mütekabiliye şartından (karşılılık koşulundan) istisna edeceğine karar verebilir.

Köy Yasasının 87. maddesine, "Ancak milli menfaatlere ve/ veya  milli ekonomiye faydalı görüldüğü takdirde,  Bakanlar Kurulu, hangi ülkelerin ve/veya hangi ülkeler uyruğundaki gerçek kişilerin bu maddelerdeki kısıtlamalardan istisna edebileceğine karar verebilir" fıkrası ekleniyordu.

Anayasa Mahkemesi tekrar iptal eder

Anayasa mahkemesi Tapu Yasası'nın 35. maddesine ve Köy Yasasının 87. maddesine eklenen iki fıkra ile Bakanlar Kurulu'na yetki verilmesini, açık bir yetki devri olduğu "bir devletin bir başka devlet ülkesinde taşınmaz mal edinmesinin, devletin 'siyasi bütünlüğü' ilkesine aykırı olduğu sonucuna vararak iptaline⁵ ikinci kez karar verir.⁶ Yıllar geçmiş, hükümetler değişmiş Recep Tayip Erdoğan'ın kurduğu AKP iktidar olmuştur.

Recep Tayip Erdoğan Dönemi

AKP, 3 Kasım 2002'de iktidar olur. AKP daha bir yılını doldurmadan 3 Temmuz 2003'te 4916 sayılı yasanın 19. maddesiyle Tapu Yasası'nın 35. ve 36. maddeleri ile Köy Yasası'nın 87. maddesini yürürlükten kaldırır. Bu yasa ile birlikte Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketler Türk şirketleri sayılacak ve tüzel kişi olarak Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlarına taşınmaz edinme haklarından aynen yararlanacak bir yasal düzenleme yapılır. Bunun ardından yabancılar Türkiye'de taşınmaz edinme yarışına girerler.

Anayasa Mahkemesi 4916 sayılı Yasa'yı 19.04.2005'te iptal eder. Yasa yürürlükten kaldırılır. Yasanın çıkarıldığı tarih olan 3.7.2003'den yürürlükten kaldırıldığı 19.04.2005'e kadar 59 değişik ülkeden 15.482 kişi köylerde ve köy arazilerinden 7.859.406 metrekare toprak satılmıştır. Bu verilere göre Türkiye yüzölçümü aslında değişmiştir. Ama coğrafya kitaplarında hala Türkiye'nin eski yüzölçümü söylenmeye ve öğretilmeye devam edilmektedir.

Anayasa Mahkemesinin yasayı iptalinin ardından AKP, 35. maddeyi 29.12.2005 günlü yasayla bir kez daha değiştirir.. Bu kez CHP'li 127 milletvekili tarafından birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci, sekizinci ve onuncu fıkraların istemiyle Anayasa mahkemesi'ne başvurur. Anayasa Mahkemesi yalnızca birinci ile yedinci⁷ fıkrasını iptal eder. İptale gerekçe olarak da; Bakanlar Kurulu'na tanınan yetkinin "yasama yetkisinin yürütme organına devri sonucu doğuracağı" nı gösterir.⁸

Dünyada gıda krizi derinleşiyor. Zengin ülkeler fakir ülkelerin toprağını tarımsal üretim yapmak üzere satın alıyor, kiralıyor. Türkiye'de toprakları satmak ve kiralamak için yasal değişikliğe gidiyor. Kendine temel besinler konusunda yeterli olmayan ithalatçı Türkiye'de AKP Köy Kanunu'nu tekrar değiştirmek amacıyla yeni bir yasa taslağı hazırladı. Evet ülke gündemi karışık, durmaksızın değişiyor, değiştiriliyor. Toprak satışları, kiralanması yeni çıkarılacak Köy Kanunu köylünün sorunudur  veya açlık hepimizin sorunudur mu dersiniz, bilemem.(AA/EÜ)

______________________________________________________________________________

(1) İngilizlerin aldığı bir kısım arazinin dökümü: Kuşadası'nda; A.Clarke 72.000 dönüm, Aydın'da; G. Meredith 12.000 dönüm,W.G. Maltass 12.592 dönüm, Tire'deF.Wihitall 18.868 dönüm, r.Wilkin 130.228 dönüm, D. Baltazzi 247.000, Buca'da A.Edwards 80.000 dönüm, H.Abbot 75,472 dönüm, Nazilli'de Asia Minor Cotton Company 36.800 dönüm, J.B. Paterson 47.800 dönüm, Bergama'da M.Baltazzi 82.000 dönüm.
(2) 18 Mayıs 1924 gün ve 442 Sayılı Köy Yasası
(3) 22.12.1934 gün ve 2644 Sayılı Tapu Yasası
(4) 21.6.1984 gün ve 3029 sayılı Yasa
(5) Anayasa iptal gerekçeleri
Anayasa Mahkemesi 1- Yabancı kamu hukuku tüzel kişilerin, özellikle devletlerin bir başka devlet ülkesinde taşınmaz mal edinmelerine, karşılılık ilkesine uyulması durumunda bile olanak bulunmadığı", "bir devletin bir başka devlet ülkesinde taşınmaz mal edinmesinin, devletin 'siyasi bütünlüğü' ilkesine aykırı olduğu ve Anayasa'nın "Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür" kuralı kapsamında hiçbir organın yabancı ülkelere Türkiye Cumhuriyeti devleti sınırları içinde taşınmaz mal edinmesi için izin vermeye ya da bu yolda Bakanlar Kurulu'na takdir hakkı tanımaya yetkili olmadığı" gerekçesiyle, 2-Karşılık koşulu nedeniyle ve 3- Türkiye'de taşınmaz edinecek ya da köylerde arazi ve emlak ülke uyruklarını belirleme yetkisinin Bakanlar Kurulu'na verilmesini, açık bir yetki devri olduğu sonucuna vararak Tapu Yasası'nın 35. maddesine ve Köy Yasasının 87. maddesine eklenen iki fıkra iptaline ikinci kez karar verir.
(Muzaffer İlhan Erdost-Yabancılara Toprak Satışı ve Yasallaşma Süreçleri (1535-Şubat2009)  Mülkiye Bahar 2009 Sayı 262, s,119'dan alınmıştır.)    
(6) Anayasa iptal karar tarih ve nosu: E 1986/18, K, 1986/24, 9.10.1986
(7) Anayasa'nın iptal ettiği birinci ve yedinci fıkralar
Birinci fıkra: "Yabancı gerçek kişinin Türkiye'de işyeri ve mesken olarak kullanmak üzere edineceği taşınmazın 'yüzölçüm miktarını 30 hektara kadar arttırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir'.Yedinci fıkra: "Yabancı uyruklu gerçek kişilerin il bazında edinebilecekleri taşınmazların illere ve yüzölçümlerine göre binde-beşi geçmemk üzere oranını tesbite Bakanlar Kurulu yetkilidir." Tümcesini iptal eder
(8) Anayasa iptal karar tarih ve no su:11.4.2007 gün, E. 2006/35, K 2007/48