Panama Belgeleri'ndeki Türkiyeli İsimler Neden Offshore Bankalara Gidiyor?

Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) Panama'da faaliyet gösteren Mossack Fonseca adlı bir hukuk firmasının 40 yılı aşkın süredir tuttuğu kayıtları ve belgeleri Nisan 2016 tarihinde açıkladı.

Mossack Fonseca offshore bankacılığına girmiş kişilere ve kurumlara danışmanlık yapan bir hukuk şirketi.

200 binden fazla hesabın ayrıntılarını içeren ikinci kısmı da yayınlandı, ICIJ'nin sitesindenn bu listeye ulaşılabiliyor..

Panama Belgeleri’nde Türkiye araması yapıldığında 101 offshore kuruluşu, 684 kişinin adı, 21 aracı kuruluş ve 559 adres sonucu çıkıyor.

Bu isim ve kuruluşlar Türkiye ile iş yapan kişileri kapsıyor. Yani tüm isimler Türkiye vatandaşı gibi bir sonuca varılamıyor.

Belgelerde geçen isimler arasında Doğan, Sabancı, Zorlu, Çarmıklı, Hattat, Altınbaş gibi Türkiye’nin en zenginleri listesinin üst sıralarında yer alan ailelerin mensupları bulunuyor.

Ağaoğlu Şirketler Grubu, Yönetim Kurulu Başkanı Ali Ağaoğlu, Beşiktaş’ın eski başkanı ve Bilgili Holding Yönetim Kurulu Başkanı Serdar Bilgili, eski TÜSİAD başkanlarından Erkut Yücaoğlu, eski Galatasaray Spor Kulübü başkanı Adnan Polat, eski TÜSİAD başkanlarından Anadolu Grubu'nun CEO'su ve yönetim kurulu başkanı Tuncay Özilhan, Gürmen Group Yönetim Kurulu Başkanı Remzi Gür, Enka Okullarının ve Türkiye Eğitim Gönülllüleri Vakfı kurucusu İbrahim Betil, Hattat Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Hattat, Densa Holding'in Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Sabancı, Koç Holding A.Ş. eski Yönetim Kurulu Üyesi İnan Kıraç gibi isimler bulunuyor.

Panama Belgeleri'nin sızmasının ardından gündeme gelen offshore bankalar ve bankacılık nedir? Hangi ülkelerde offshore bankacılık yapılıyor?

Offshore banka nedir?

Offshore banka “kıyı bankası” olarak da adlandırılıyor. Mevduat sahibinin yerleşik olduğu ülke dışında bir yerde kurulu olan bankadır. Offshore bankalar “vergi cennetleri” denilen ülkelerde 1960'lı yıllarda ortaya çıktı.

Offshore bankacılık nedir?

Bu bankaların kurulduğu yerlerde başka yerlerde kurulu bankalara kıyasla yürüttüğü avantajlı işlemlere offshore bankacılık deniyor. Offshore banka kurulduğu yerler genellikle vergi yükünün çok düşük, bürokratik işlemlerin kolay olduğu ya da denetimin az ya da hiç olmadığı ülkeler oluyor. Offshore bankalar bulundukları ülkelerin sağladığı avantajları mevduat sahiplerine yansıtıyor.

Karaparayı çekiyor

Kıyı bankacılığı, vergi avantajları, denetim muaflıkları ve bunların sonucunda daha yüksek faiz kazancı sağlamanın yanı sıra bazı hallerde karapara için de bir çeşit sığınma imkânı sağlıyor.

Neden offshore bankalarda hesap açıyorlar?

Bu sorunun yanıtını ekonomi alanındaki yazılarıyla tanınan Mahfi Eğilmez şöyle yanıtlıyor:

1- Kişi ve kurumların varlıklarının karşı karşıya olduğu siyasal riskin derecesini düşürmek.

2- Kişi ve kurumların kazanç veya servetlerine gizlilik sağlamak. İki tür gizlilik söz konusu olabilir: İlk olarak varlığın devletten saklanması, ikinci olarak da aileden veya akrabalardan saklanması.

3- Davalara karşı kazanç ve serveti koruma arzusu. Herhangi bir nedenle kişinin aleyhinde açılabilecek tazminat davası gibi davalarda kıyı bankalarında tutulan kazanç ve servetler bilinmeyeceği için davaya konu olmaz.

Dünyadaki önemli kıyı bankacılığı merkezleri

Avrupa Birliği (AB), ilk kez küresel vergi cennetlerinin listesini 2015 Haziran ayında açıklamıştı.

Liste 30 ülkeden oluşuyordu. Listenin hazırlanma nedeni “Vergilerini tam olarak ödemekten kaçınan uluslararası dev şirketlerle mücadele” idi. Bu şirketler offshore bankacılık yapılan bu ülkelerle  özel vergi anlaşmaları yapıyor.

AB’nin listesindeki 30 vergi cenneti şöyle sıralandı: Andorra, Lihtenştayn, Guernsey, Monako, Morityus, Liberya, Seyşeller, Brunei, Hong Kong, Maldivler, Cook Adaları, Nauru, Niue, Marshall Adaları, Vanuatu, Anguilla, Antigua ve Barbuda, Bahamalar, Barbados, Belize, Bermuda, İngiliz Virgin Adaları, Cayman Adaları, Grenada, Montserrat, Panama, St. Vincent ve Grenadines, St Kitts ve Nevis, Turks ve Caicos, Amerikan Virgin Adaları...

Offshore bankacılığın en eski merkezleri şöyle:

İsviçre: Vergi muafiyeti ve hesapların gizliliği ile offshore’un en eski ve hacimli merkeziydi. Özellikle İsviçre’ye karşın ABD’nin başlattığı gizli hesapların açıklanması girişiminin sonuç vermesiyle bu uygulamalar eski özelliğini kaybetmeye başladı. 2017 yılından itibaren İsviçre artık eskisi gibi gizli hesap oluşturma uygulamasını terk etmek zorunda kalacak.

Aruba: 1985 yılına kadar Hollanda’ya bağlı olan Aruba, 1986 yılından itibaren içişlerinden bağımsız, dışişlerinde Hollanda Krallığına Aruba’da kıyı bankacılığı faaliyetinde bulunan şirketler kambiyo kısıtlamalarından tamamen muaf tutuluyor. Mevduat sahiplerinin kimlik bilgileri ya da şirketlerin mali durumunun halka ilan edilme zorunluluğu yok ve ayrıca gizliliği sağlayan başka düzenlemeler bulunuyor.

Bahama Adaları: İngiltere ile tarihi ve kültürel bağlarının nedeniyle İngiltere hukuk sistemini benimseyen ülke, kıyı bankacılığı düzenlemelerinde farklı bir yol izliyor. Kurumlar vergisi, gelir vergisi, varlık ve veraset vergisi uygulaması uygulamıyor. Banka ve Trust Şirketleri Kanunu ile banka hesaplarının gizliliği sağlanıyor.

Bahreyn: Ülke 1975 yılından itibaren kıyı bankacılığı faaliyeti yapmak üzere kıyı bankacılığı birimlerinin kurulmasına izin verdi.

Cayman Adaları: İngiliz kolonisi ülke yerli ve yabancı yatırımcılara hiçbir şart altında vergi uygulamasına gidilmeyeceğine dair garanti veriyor.

Malta: En eski offshore bankacılık merkezlerinden biri. 2000’yi yılların başlarında kara para aklamaya yönelik düzenleme yaptı. Yabancı sermaye girişinde ve çıkışında kontrol uygulamıyor. Hem kamu görevlileri ve meslek sahiplerine hem de kurum çalışanlarına meslek sırlarının saklanması zorunluluğunu ceza kanunundaki bir madde ile sağlıyor.

Singapur: Avrupa ve Asya ile aynı iş gününde, ticaret yapma şansına sahip olmasından dolayı 13 yerel bankanın yanı sıra 115 yabancı ticari bankayla sayılı finans merkezleri arasında yer alıyor. Eski bir offshore merkezi. Bankacılık sisteminde offshore banka oranı gittikçe düşüyor. Piyasa payı 1970’de yüzde 41’di 1990’da yüzde 15’e düştü. (HK)

Kaynaklar: Mahfi Eğilmez, Türkiye'de ve dünyada kıyı bankacılığı uygulamaları ve vergi cennetleri üzerine bir değerlendirme, Yrd. Doç. Dr. Ali Cimat, Araş. Gör. Mahir Taş.