100 Yıl Önce Osmanlı Basınında Almanya Etkisi
* Fotoğraf: von der Goltz Paşa'nın Tarabya'daki mezarı
Kadir Akın bianet'te 1 haziran günü yayınlanan yazısında "Alman hükümetiyle Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit'in 1880'de başlattığı ilişkinin İttihat- Terakki döneminde devralınarak sürdürülmesinin kuşkusuz siyasi ve tarihsel arka planla alakası vardı" diye yazmıştı.
İki ülke arasındaki bu "yakın" ilişki 1915-1917 yıları arasında Osmanlı'nın Ermenilere yönelik saldırgan politikaları sırasında tüm hızıyla sürdü. Dönemin gazetelerinin Almanya'ya "yakın ve dostane", İngiltere'ye "uzak düşmanca" tavrı, dönemin politikalarını gayet net bir şekilde özetliyor.
Tarihiyle yüzleşmenin gereğini yerine getirme uğraşısındaki Almanya Fedaral Meclisi bugün oylanacak karar tasarısı, Ermeni soykırımının tanınmasını öngörüyor. Hristiyan Birlik partileri, Sosyal Demokrat Parti ve Yeşiller'in ortak tasarısında o dönem Osmanlı İmparatorluğu'nun müttefiki konumunda olan Alman İmparatorluğu'nun sorumluluğuna da dikkat çekiliyor.
Biz de Toplumsal Tarih dergisinin Haziran sayısındaki "Osmanlı Basınında Yüz Yıl Önce Bu Ay" seçkisindeki Almanya ve İngiltere ile ilgili haberleri derledik.
TIKLAYIN - ERMENİ SOYKIRIMINDA ALMAN ETKİSİ
1 Haziran 1916 İkdam
Münih 30 Mayıs- Osmanlı mebusları dün sabah Alman Müzesi'ni ve ba’de Bavyera’nın en büyük bira fabrikası olan Lövvenbrau Müzesi'ni ziyaret etmişlerdir. Mebuslar, ba'de Nebatat Bahçesi'ne giderek Maarif Nazırı ve Münih Darülfünunu müdürü tarafından kabul edilmişler ve oradan da kralın Nymphenburg kasrına gitmişlerdir.
Osmanlı mebusları bundan sonra Amalienburg'da kral tarafından verilen çay ziyafetinde hazır bulunmuşlar ve akşam üzeri doğruca Essen’e gitmişlerdir.
2 Haziran 1916 Sabah
Lugano- Populo di İtalya'nın Londra muhabiri işarat-ı atide bulunmaktadır-, Ingilizler İtalya'nın harbi ile asla meşgul olmuyorlar. Hodbin İngiltere ancak kendi işlerini hal ve tesviye etmeyi düşünmektedirler. İrlanda'ya karşı kullanmak üzere dahil-i memlekette 100 bin asker alıkonmaktadır.
Vaziyet-i Maliye de Pek Fena
Berlin Tag Biat gazetesi harp münasebetiyle İtalya’nın pek müşkül bir vaziyete düştüğünü beyan etmektedir. Mezkûr gazete diyor ki: Geçende vefat eden İtalya sabık Bahriye Nazırı'nın büyük bir hıyanet diye tavsif ettiği bu muharebe, şimdiye kadar İtalya'ya gözyaşlarından başka bir şey temin etmemiştir. Harbin bidayetinden beri hayat pek pahalanmış ve memleketin mevki-i siyasi ve iktisadisi pek vahim surette duçar-ı tehdit olmuştur. Harp münasebetiyle İtalya'nın borcu 10 milyar artmıştır ki bu borcun 6 milyarı İngiltere'yedir. [...)
İtalya’da Yeis ve Endişe
Berlin- Avusturya orduları tarafından işgal edilen İtalyan arazisi sekenesi İtalya dahiline ve bilhassa Lombardiya eyaletinin muhtelif şehirlerine hicret eylemektedir. Bu muhaceret ve alınan heyecan-amiz haberler ahali arasında büyük bir yeis ve cesaretsizlik tevlid etmektedir.
Alman Bahriye Nezareti’nin tebliğ-i resmisi
2 Haziran 1916 İkdam
Berlin: Açık deniz filomuz 31 Mayıs tarihinde İngiliz esas donanmasının mühim bir kısmına rast gelmiştir. İngiliz donanması, bize pek ziyade faik idi. Skagerrak Boğazı'nda öğleden sonra başlayıp bütün gece devam eden gayet şiddetli muharebeler bizim için kemal-i muvaffakiyetle inkişaf etmiştir.
İngiliz donanmasına karşı Alman filosunun mühim bir muzafferiyeti
İngilizler 130 bin ton hacım istiabı mecmuunda sefain-i harbiye kaybettiler. Alman filosu geçen çarşamba günü ve gecesi İngiliz donanmasına karşı büyük bir zafer ihraz etmiştir. Nispeten küçük kuva-yı bahriye ile elde olunan bu muvaffakiyet tarih-i harbin en şan-aver sahaifine yazılacak kadar büyüktür.
İngiliz donanması büyük bir zırhlı, bir zırhlı kruvazör, iki kruvazör, bir küçük kruvazör, üç torpido kruvazörü, müteaddit torpido muhripleriyle bir tahtelbahir kaybetmiştir. [...]
Mağlup olan, tahrip ve gark edilen İngiliz donanması pek yeni ve pek kuvvetli sefain-i harbiyeden mürekkepti.
Büyük harb-i bahride asıl şayan-ı dikkat olan nokta nispeten zayıf bir kuvvetle Almanların bu kadar azim bir zafer ihrazına muvaffak olmalarıdır. Velhasıl bu harp İngilizlerin âleme şarlatanca ilan ettikleri hâkimiyet-i bahriyelerine karşı o kadar şedit bir darbe teşkil eder ki pek yakında bu darbenin tesiratına kesb-i ıttıla edeceğiz.
Gazetelerin takdiratı
Berlin- Alman donanması tarafından ihraz olunan parlak muzafferiyet bütün Almanya'da büyük galeyan ve sürura mucip olmuştur. Ahali ilan-ı şad-mani eylemiş ve şehirler donanmıştır. Lokal Anzeinger gazetesi bu muzafferiyetten bahsettiği sırada İngiliz kuva-yı bahriyesinin bu defa da Almanlara faik bulunduğunu kayd ve bahriye heyetine teşekkür ile şu beyan-ı mütalaada bulunuyor: İşbu muzafferiyetin ehemmiyet-i azimesi yalnız İngilizlerin kaybetmiş oldukları sefain adedinde değil bu muzafferiyetin İngilizlere karşı ihraz edilmiş olmasındadır.
Darüibedayi heyet-i temsiliyesi
8 Haziran 1916 Tanin
Essen- Almanya İmparatoru Krupp Von Bohlen’e bir telgrafname göndermiş ve bunda demiştir ki-. Şimal denizi muharebe-i bahriyesi hakkında şifahen aldığım malumatın sevk ve tesiriyle, muvaffakiyetimizi mükemmel toplara, çelik levhalara ve bilhassa tahripkâr mühimmata ne derece medyun olduğumuzu beyan etmek isterim. Bu muharebenin vukuu anı Krupp Fabrikası için de badi-i şeref bir gün olmuştur.
13 Haziran 1916 Sabah
Kûtü'l-Amare ganaiminin hak-i pay-i şahaneye takdimi Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa hazretleri dün mabeyin-i hümayun-ı cenab-ı mülukaneye bi’l-azime huzur-ı şahaneye kabul buyrulmuşlardır.
Nazır-ı müşarünileyh hazretleri Kûtü’l-Amare'nin düşman tarafından işgalinde hükümet dairesine keşide kılınıp şanlı ve muzaffer ordumuz tarafından şehr-i mezkûrun hin-i istirdadında iğtinam olunan İngiliz bayrağı ile esir edilen dört generalin kılıçlarını ve esir zabitandan alınan kılıçlardan otuz tanesini hak-i pay-i şahaneye takdim etmişlerdir.
Başkumandan-ı akdesimiz efendimiz hazretleri takdim olunan bu ganaim-i harbiyeden pek ziyade mahzuz olmuşlar ve nazır-ı müşarünileyhe hitaben "Bunlar ordumuzun asar-ı muvaffakiyatındandır. İftihar ederiz. Yadigâr-ı zafer olmak üzere cümlesi Topkapı Sarayı’nda münasip bir mahalde hıfz olunsun. Cenab-ı Hak ordumuza muzafferiyat-ı mütevaliye ihsan buyursun.
Şevket-penah efendimiz Harbiye Nazırı Paşa Hazretleri'ni iltifat-ı tacidarileri ile bekâm buyurmuşlardır.
İrlanda ihtilali sönmedi
19 Haziran 1916 Tanin
Berlin- Amsterdam’dan bildirildiğine göre, Dublin'den alınan son haberler pek vahimdir. (Sinn Fein) Cemiyeti'nin harekâtı ihtilalin teskini için henüz tedabir ittihaz olunmaması üzerine mefluç kalmış gibi görünmüş ise de ahiren harekât-ı ihtilaliyye günden güne tevessü’ etmeye başlamıştır. Times gazetesi İrlanda’da heyecanın gittikçe tezayüd etmesinden, tiyatrolarda, sokaklarda bir takım nümayişler yapılmasından (Sinn Fein) Cemiyeti azasının her tarafta İrlanda istiklal armalarını göstererek ihtilal-i ahirin, her nevi fedakârlığa rağmen, 30 seneden beri sarf olunan mesaiden daha iyi semere vermiş olduğunu ilan eylemesinden şikâyet etmektedir. Times İrlanda'da yeniden ateş-i ihtilalin alevlenmesinden korkuyor. (Sinn Fein) azaları da İngiliz hezimet-i bahriyesi üzerine şenlik yapmak için nümayişler hazırlamışlardır.
Müthiş bir alet-i harp
19 Haziran 1916 Sabah
Müstakbel Zeplinler
İngiltere matbuatı son günler zarfında Büyük Britanya’yı her an müthiş darbeleriyle hırpalayan Alman zeplinlerinin tekemmülatından bahsediyorlar. Ceraid-i mezkûrenin neşriyatına nazaran hal-i hazırdaki zeplinlerin iki misli cesamette olan yeni zeplinlerin tecrübeleri Konstanz Gölü civarında icra olunmuştur.
Bu müstakbel zeplinlerin tulu 800 kadem olup balonları 54 bin metre mikabı hacm-i istiabisindedir. Bu müstakbel sema fatihleri kuvvetli yedi makine ile müteharriktir. Beher zeplinde mürettebat ve saire için zırhlı dört daire olduğu gibi bundan maada münhasıran techizat-ı harbiyeye malik beşinci bir zırhlı daire daha vardır. Bu beşinci dairede top, makineli tüfek, bomba ve torpil endahtına ait âlât-ı harbiyye ve teferruatı bulunmaktadır. Müstakbel zeplinlerin sıkleti 40 ton olup 15.000 kadem irtifaa kadar yükselebilmektedirler.
19 Haziran 1916 İkdam
Bir müddetten beri İngilizlerin işgale muvaffak olmuş bulundukları Kösten Adası, İngiliz tecavüzatı, tayyare ve topçu taarruzumuz dolayısıyla tebliğ-i resmilerimizde sık sık zikrediliyordu. İngilizler bu küçük adayı İzmir ve havalisine tecavüz için bir nokta-i hareket ittihaz etmek istemişlerdi.
Derununda tayyare istasyonları vücuda getirdiler. Halbuki son günlerde buradaki mevkilerini ciddi surette tehdit eden tayyarelerimize karadan topçu ateşimiz de inzimam eylediğinden nihayet burada barınamayarak def olup gittiler. Ajans-ı millinin dünkü telgraflarından birinde İngilizlerin yerleşmek için bir takım tesisat vücuda getirmek istedikleri Kösten Adası’nın topçu ateşimizle tamamen yakıldığını haber veriyor.
Goltz Paşa’nın cenaze merasimi
25 Haziran 1916 Tanin
Ordumuzun başında ifa-yı hizmet etmekte iken vefat ettiğini evvelce yazdığımız von der Goltz Paşa’nın* cenaze merasimi dün icra edilmiştir. Goltz Paşa’nın tabutu Haydarpaşa Tıp Fakültesi’nden kaldırılarak Harbiye Nezareti meydanının Merkez Kumandanlığı cephesinde inşa edilen bir kürsü üzerine vaz' edilmiş ve üzeri Osmanlı, Alman bayraklarıyla örtülmüştü.
Tabutun üzerinde Paşa'nın kılıncı ile kalpağı ve cenazenin ayak ucunun sağ tarafında Osmanlı nişanlarını hamil olan yastık sol tarafında Alman nişanları takılı yastık konmuş idi. Cenazenin iki tarafında iki süngülü Türk neferi ahz-ı mevki etmiş bulunuyordu. Kürsünün etrafına Zat-ı Şahane, Alman İmparatoru, Avusturya-Macaristan İmparatoru, Alman, Avusturya, Osmanlı erkân-ı harbiye-i umumiyeleri namına vükela, İttihad ve Terakki Cemiyeti, Müdafa-i Milliye, Türk-Alman Cemiyeti, Almanya Sefiri, daha birçok zevat tarafından vaz’ edilen çelenkler dizilmişti. Mezkûr çelenkleri Türk ve Alman efradı ellerinde tutuyorlardı. Saat dört civarında meduvvin tabutun bulunduğu mahale geldiler. Tabuta en yakın mahalde Zat-ı Hazret-i Padişahi namına mahdum Şehzade Ziyaettin Efendi hazretleri, veliaht hazretleri namına teşrifatçıları Salih ve yaveri Hulusi Beyler, Ayan Reisi, Goltz Paşa’nın ailesi, Almanya Sefiri, Avusturya Sefaret Müsteşarı, İran Sefiri, Liman Paşa, Meclis-i Âyân, Mebusandan birçok zevat ve İttihad ve Terakki Cemiyeti Merkez-i Umumisi ve Türk-Alman Cemiyeti namına gelen heyetler vesair davetliler bulunuyordu. Alman Sefareti Başrahibi tarafından bir dua kıraat olundu ve sonra Harbiye Nazırı Enver Paşa bir nutuk irad eyledi. [...] Bu nutkun hitamını müteakip tabut top arabasına koyularak Sarayburnu’na nakledildi. Burada hazır bulunan bir istimbota cenaze, diğer istimbota ailesi ile Alman zabitanı râkib olmuşlardı. Cenazeyi hamil olan istimbota iki torpido refakat etmekte idi. Cenazenin rıhtımdan hareketini müteakip bir bölük piyade kıtaatı tarafından üç defa silah endaht etmek suretiyle son vazife-i ihtiram ifa olunmuştur.
Cenaze Tarabya’da sefarethaneye çıkarılmış ve orada bir dua kıraat olunduktan sonra müteveffa Baron Wangenheim ve Sefaret Ataşe
Militeri Von Leibzig’in yanına defn edilmiştir.
28 Haziran 1916 Tanin
Berlin— Essen’deki Krupp Fabrikası tarafından Münih’te tesisi mukarrer şube "Bavyera Krupp Top Fabrikası" namıyla dünden itibaren saha-i vücuda çıkmıştır. (HK)
* Von der Goltz Paşa hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ermeni Soykırımında Alman Etkisi - Kadir Akın