2023’te en az 68 moto kurye iş cinayetinde hayatını kaybetti
Kurye Hakları Derneği, 2023 Moto Kurye Ölümleri Raporu'nu açıkladı.
Dernek, raporu yayınlama amaçlarının, yetkililerin, kuryelerin güvenli koşullarda çalışma şartlarını güvenceye alması olduğunu belirtti: “Güvenceli, denetimli, sağlıklı ve ölüm riskinden uzak çalışma koşulları için kuryeleri görün.”
Raporda şu bilgiler yer alıyor:
19-28 yaşlarında
Yaşamını yitiren kuryelerin büyük bir kısmı 19-28 yaş aralığında. 2’si 15 yaşında olmak üzere 3 çocuk, 19-28 yaş aralığında 35, 29-50 yaş aralığında 22, 51-63 yaş aralığında ise 3 kişi iş cinayetinde yaşamını yitirdi.
Çocuk kuryeler
Geçen yıl en küçüğü 17 yaşında olmak üzere 7 çocuk kurye yaşamını yitirmişti. Bu yıl çocuk kurye ölümleri 3 oldu, ölen çocuk kuryelerden ikisin 15 yaşındaydı.
Öğrenciler
19-28 yaş aralığı, üniversite öğrenimi yaşındaki gençleri içeriyor. Hem okuyup hem de çalışmak zorunda kalan hatta okulu bırakmak zorunda kalan üniversite öğrencilerinin sayısı her geçen gün artarken kuryelerin kaçının öğrenci olduğuna dair yeterli veri bulunmuyor.
En çok İstanbul’da
Türkiye’de en az 26 ilde moto kuryeler yaşamını yitirdi. Ülke genelinde 68 kuryeden 23’ü İstanbul’da yaşamını yitirirken; İstanbul’un en az 16 ilçesinde moto kurye ölümü tespit edildi.
Elde edilen veriler doğrultusunda yaşamını yitiren moto kuryeler illere göre şöyle: İstanbul: 23, İzmir: 7, Ankara: 5, Kocaeli: 4, Antalya: 3, Mersin: 3, Manisa: 3, Iğdır: 2, Aksaray: 1, Aydın: 1, Batman: 1, Bingöl: 1, Bursa: 1, Diyarbakır: 1, Düzce: 1, Elâzığ: 1, Gaziantep: 1, Isparta: 1, Karabük: 1, Kayseri: 1, Konya: 1, Ordu: 1, Sakarya: 1, Tekirdağ: 1, Van: 1, Yalova: 1.
Mülteci kuryeler
Dernek bu yıl en az 5 mülteci moto kuryenin yaşamını yitirdiğini tespit etti: “Bu ölümlerin ardından isimleri tespit etmenin bile günler sürmesi mülteci kuryelerin kayıt dışılık durumları ve güvencesiz bir şekilde çalıştıklarını yansıtmaktadır. Mülteci moto kuryelerin sigortasız ve kayıt dışı çalıştırılması başta olmak üzere, düşük ücrete ve neredeyse hiçbir İSİG önlemi olmadan çalıştırıldığını gelen bilgilerle birlikte sahadan gözlemlemekteyiz.”
Hava durumu etkisi
Yağışlı, sisli ve yer yer karlı havalarda yeterli ekipman sağlanamamasının kaza ve ölümleri arttırdığı tespit edildi. Elde edilen verilere göre moto kuryelerin en çok kış (Aralık, Ocak, Şubat) ve sonbahar aylarında (Eylül, Ekim, Kasım) yaşamını yitirdiği belirlendi.
Çalışma alanları
Yaşamını yitiren kuryelerin 33’ü restoran kuryesi, 33’ü esnaf kuryeler oluşturmaktadır. Restoran Kuryelerinin kapsadığı alanlar dönerci, çiğ köfteci, pideci, sucu, bakkal, pastane gibi küçük esnaflardır. Bu tür küçük esnaf işletmeler için yaygın bir biçimde kullanılan ve “mahalle araları” diye ifade edilen söylem, burada yer alan işletmelerin denetimlerinin de zor olduğuna ilişkin bir gerçekliği gösteriyor.
Firmalar
Hayatını kaybedenler şu firmalarda çalışıyordu: Trendyol: 7, Fiyuu Tıkla Gelsin: 6, Yemek Sepeti: 8, Getir: 3, Vigo: 2, Paket Taksi: 2, Dominos: 1, Paketle: 1, Evrak: 3 kurye.
Yaşamını yitiren 2 kuryenin ise hangi firmada çalıştığı öğrenilemedi.
Makalelerde “yasal güvence” vurgusu
Raporda, İş Güvenliği Uzmanı Deniz İpek’in, bu denli güvencesiz koşullarda çalışan moto kuryelerin çok tehlikeli meslekler sınıfına alınmamasını irdelediği “Çok tehlikeli İş Kolunda Güvencesiz İşçiler: Moto Kuryeler” başlıklı yazısı yer alıyor. Var olan mevzuatın İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kurullarının oluşturulmasına ve işçilerin kolektif temsiline izin vermediğini ortaya koyan yazı; işçi sağlığını sağlamak, ağır yaralanmaları ve ölümleri engellemek için işçilerin örgütlenerek temsilcileri aracılığı ile yasaların uygulanmasını denetlemesi ve yeni yasal güvenceleri kazanmaları gerekliliğine vurgu yapıyor.
Mesut Çeki de “Kuryeler Ölünce Moto Kuryeler Ne Yapıyor?” başlıklı yazısında son 3 yılda daha da görünür hale gelen moto kurye ölümlerine karşı kuryelerin acısını, öfkesini, tepkisini nasıl dile getirdiğini anlatıyor.
Raporda ayıca, öğrencilik yaparken bir yandan da moto kurye olarak çalışan, daha 30’larına gelmeden çalışırken hayatlarını kaybeden iki moto kuryenin hikayesi yer alıyor. Ankara’da çalışırken trafikte 3 kişi tarafından bıçaklanarak öldürülen Samet Özgül’ün kardeşi Berna Özgül ailece yürüttükleri adalet mücadelesini anlatıyor. Karabük’te minibüs çarpması sonucu hayatını kaybeden Tevfik Arayıcı’nın kuzeni Eylem Çalışkan ve Taylan Deniz Yıldırım, Tevfik’in sosyal medya paylaşımlarının da izleğinde onu ölüme götüren çalışma şartlarına ışık tutuyor.
Öneriler
Raporda çözüm önerileri şöyle sıralandı:
· Moto kuryelik mesleğinin “Çok Tehlikeli Meslekler” sınıfına dahil edilmesi, çalışma koşullarının denetlenmesi, mesleki yeterlilik ve güvenli sürüş belgesi olmayan kuryelerin çalıştırılmaması gerekiyor.
· Yasal ve insani koşulları aşan çalışma saatleri, çocuk yaşta işçi çalıştırma, kayıt dışı çalıştırma gibi uygulamaların önüne geçilmesi elzem.
· Yolların ve trafiğin motosiklet sürücülerine uygun hale getirilmesi, motosikletlerin diğer araç sürücüleri tarafından fark edilmesi büyük önem taşıyor.
· Kazalarda ağır yaralanma ve ölümlere neden olan, motorcuların “katil bariyer” diye adlandırdıkları bariyerlerin “Motorcu Dostu Bariyerler”e dönüştürülmesi için kapsamlı çalışmaların yapılması, yol bakım, ışıklandırma, uyarıcı levhalar konusundaki denetimlerin sıkılaştırılması gerekiyor.
· Motosikletliler için özel şeritli yolların pilot bölgelerde hayat geçirilmesi ve yaygınlaştırılması da kuryelerin güvenliği açısından hayati önem taşıyor.
· Hızlı teslimat taahhütlü reklamların yasaklanması, medyada güvenli teslimat vurgusunun öne çıkarılarak kurye ölümleri hakkında farkındalık yaratan haber içeriklerine yer verilmesi ve müşterilerin de hızı değil teslimatın güvenliğini esas alması yine büyük önem taşıyor.
· Şirketler ve işletmelerin, kuryelere insanca yaşayabileceği bir ücret vermesi; prim, bonus ve alevli saatler gibi işçi güvenliğini tehlikeye atan yöntemlerden vazgeçmesi gerekiyor.
· Sigortasız ve ehliyetsiz kurye çalıştırılmaması; kendi hesabına çalışan esnaf-kuryeler ile şirketlerin yaptığı sözleşmelerin moto kuryeleri güvencesizleştiren maddelerden arındırılması önem arz ediyor.
· Paket başı değil saat başı ücretlendirmenin yapıldığı, işçi sağlığı ve güvenliği sorumluluğunun işverenlerin üstlendiği ve kuryelerin de söz sahibi olduğu şeffaf sözleşmeler kuryeler için hayati görünüyor.
· Moto kurye ölümlerine dair davalarda etkin soruşturmaların yapılması, “taksirle ölüme neden olma” maddesine dayanak gösterilerek düşük cezaların verilmesi ve neredeyse hiç tutuklanmanın olmaması üzerinde durulmalı, kurye ölümlerinde cezasızlık değil vicdanları rahatlatacak hukuki düzenlemelerin yapılması gerekiyor.
· Moto kuryeler ile ilgili kurulan federasyon, dernek, sendika, oda ve diğer örgütlenmelerin kurye ölümlerini daha çok gündem etmesine, altında yatan sebepleri araştırarark güvencesiz çalışma koşullarını kamuyla paylaşmasına ve bu ölümlerde sorumluluğu olan kurumlar üzerinde daha çok baskı oluşturmasına büyük ihtiyaç var.
· Moto kuryelerin de olumsuz hava koşullarında siparişe çıkmaya zorlayan patronların baskısına karşı 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 13. Maddesi’ndeki ciddi ve tehlikeli durumlarda “çalışmaktan kaçınma hakkı”nı kullanmaktan çekinmemesi gerekiyor.
(AS)