Altı Soruda Irak Kürtleri Bağımsızlık Referandumu

1970’te Saddam Hüseyin ile Mustafa Barzani arasındaki anlaşma sonrası önce özerklik kazanan Irak Kürdistanı, bağımsızlığa doğru ilerliyor.

Bağımsızlık talebi ne zaman başladı?

Turuncu bölgeler tartışmasız IKYB yönetiminde, turuncu çizgili bölgelerin IKYB'nin yönetiminde olduğu tartışmalı.

Ancak Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin tarihi 20. Yüzyıl başlarına kadar gidiyor.

Bugün resmi olarak tanınan özerk yönetimin topraklarını oluşturan Duhok, Erbil ve Süleymaniye illerinde 1921 – 1924 yılları arasında varlığını sürdürebilen Kürt Krallığı kurulmuştu. Bölgeye 1919’da gönderilen vali Şeyh Mahmut Berzenci, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1. Dünya Savaşı’nda dağılmasının ardında kendini kral ilan etmişti. Lozan Anlaşması sonrası İngiltere’nin Irak’ı bütün bir ülke yapma politikası sonucu, düzenlediği saldırı sonrası krallık yıkılmıştı. Bölge İngiltere mandası olmuştu.

11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma ise bir özerklik anlaşmasıydı. Irak'ın kuzeyindeki üç ili kapsıyordu ve Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilmesi karara bağlanmıştı. Ancak Saddam Hüseyin anlaşma şartlarını yürürlüğü koymadı.

Bölgede isyan çıktı. Irak ordusunca bastırıldı. Ancak bölge 1980-1988 yıllarında süren İran-Irak Savaşı’nda merkezi hükümetle ilişkisini büyük ölçüde kesti.

1990’daki Birinci Körfez Savaşı olarak adlandırılan ABD’nin Irak’a düzenlediği ilk saldırı sonrası bölgeden büyük bir göç hareketi yaşandı. Bölge Irak yönetiminden 1991’de fiilen koptu. 4 Temmuz 1992’de bölgesel yönetim kuruldu. ABD’nin 2003’deki ikinci saldırısı (2. Körfez Savaşı) sonrası IKBY, 30 Ocak 2005 tarihinde ilan edildi.

Referandum çağrısı ne zaman yapıldı?

Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesud Barzani’nin 2016’nın başlarında yaptığı “Kürdistan halkının kendi kaderini referandum yoluyla tayin etmesi için artık zaman doğru, koşullar da uygundur” açıklamasıyla yeni bir düzlüğe girilmişti.

Yaklaşık bir yıldır süren tartışmalar 7 Haziran 2017’de Mesud Barzani'nin danışmanı Hemin Hawrami’nin bağımsızlık referandumu tarihini twitter hesabından “Büyük haber” diyerek duyurmasıyla yeniden hareketlendi.

Big news. Kurdistan Referendum for independence is on 25/9/2017.

— Hemin Hawrami (@heminhawrami) 7 Haziran 2017

Açıklamada “Bağımsızlık için referandum 25 Eylül 2017’de” diyordu.

Uluslararası kriz mi?

Referandum IKYB içinde ne kadar tartışmalı bir konuysa, dışarıda yani çevre ülkeler ve merkezi hükümetle bölgesel yönetim arasındaki gerilimli ilişkiyle uluslararası bir kriz mertebesine ulaşma yolunda.

Irak Merkezi Yönetimi referanduma net bir biçimde karşı. Irak Başbakanı Haydar el-İbadi, "Referanduma gitmek sorunları çözmek yerine daha da çetrefilleştirir" diyor.

Örneğin İran yönetimi Mayıs 2017’de “Bağımsızlık referandumunu kabul etmeyiz” açıklaması yaptı. Türkiye özellikle Kerkük’ün “Türk ili olduğu” tezi üzerinden karşı çıkıyor; Recep Tayyip Erdoğan açıklamalarında “Irak’ın bütün olarak daha güçlü olacağı” yönünde açıklamalarının yanı sıra müdahale sinyallerine kadar varan sert açıklamalar yapıyor. ABD’de ise referanduma karşı çıkmıyor ama erken bir adım olarak niteleyerek “erteleyin” çağrısı yapıyor. Avrupa Birliği’nin yaklaşımı ise Irak’ın bütünlüğü yanında. Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel açıklamasında “Irak'ın bütünlüğünü tehlikeye atmak, sınırları yeniden çizmeye kalkmak doğru bir yol değil” diyor.

Rusya ise açıklamalarında bölge halkının isteklerinin önemli olduğu ancak bölgedeki barışın bozulmasının önüne geçilmesi gerektiği yönünde temkinli açıklamalar geliyor. Net bir destek açıklaması olmasa da basına yansıyan iddialara göre İsrail, referandumu destekliyor.

Kerkük referanduma nasıl dahil oldu?

Tartışmalı konuların Kerkük meselesi. IKYB’nin bağımsızlık referandumuna gitme eğilimi zaten tartışmalıyken, nüfusunun çoğunluğu “Kürt mü değil mi” tartışmalarına neden olan Kerkük, bu referanduma katılma kararı aldı. 29 Ağustos 2017 günü 41 üyeden oluşan Kerkük İl Meclisi'nde bir oylama yapılmıştı. Oylamaya 26 üye katılmış ve 24'ü Kerkük'ün referanduma katılması gerektiği yönünde oy verdi.

Türkmen ve Arap üyeler ise turumu protesto edip katılmadılar.

Kerkük’ün referandumuma katılmasının başlangıcını işaret eden gelişme ise Nisan 2017’de yaşanmıştı. Irak Merkezi Hükümeti kamu kuruluşlarında sadece Irak bayrağı asılacak kararına uymayan Kerkük

Merkezi Irak Yönetimi'nin son tepkisi ne oldu?

Irak Parlamentosu ise IKBY’nin kararı üzerine oylamayı bugün (12 Eylül 2017) yaptı. Oylamada referandumun yapılmasına “ret kararı” çıktı. Konu 80 parlamenterin imzasıyla gündeme alınmıştı. Kerkük’te Türkmen ve Arap üyeler oylamaya katılmamıştı, Irak Parlamentosu’ndaki oturumu ise Kürt parlamenterler boykot etti.

Kamuoyu yoklaması sonuçları ne diyor?

İnsani ve Siyasi Araştırmalar Merkezi (RAWEST) 20 Temmuz – 5 Ağustos 2017 tarihleri arasında Referandum sonuçlarına dair bir anket gerçekleştirdi.

Anket farklı yaş gruplarından 18 yaş üstü 1285 kişi ile yüz yüze görüşme metodu kullanılarak yapıldı.

IKBY’nin resmi sınırları içinde olana yani tartışmasız olan Duhok, Erbil ve Süleymaniye illeri dışında tartışmalı bölgeler içerisinde ise yalnızca Kerkük il merkezi ve Xurmatu’da yapıldı.

IKBY’nin topraklarına bağlanmasını talep ettiği Hanekin (Xaneqin), Şengal, Zumar, Hamdanya gibi bölgelerde hem güvenlik sağlanamadığı ve nüfus verilerine ulaşılamadığı için anket yapılamadı.

Kararsızlar dağıtıldığında çıkan sonuçlarda Süleymaniye’nin “Hayır”, Erbil, Duhok, Kerkük’ün “Evet” ağırlıklı olduğu görülüyor. Toplama bakıldığında ise yüzde 65,5 oranında “Evet” sonucu çıkıyor. (HK)

Anket sonuçlarının tamamı için tıklayın.

* Kaynaklar: Rudaw, BBC, sputniknews, AA.