Bolivya Geleceği Bekliyor

Jalomina 80 yaşında bir Aymara yerlisi, İspanyolca bilmiyor, kızıyla birlikte kurduğu tezgahta patates satıyor. Hiçbir kimyasal madde kullanmadan yetiştirdiği ve daha çok yer elmasına benzeyen patatesler, Jalomina ile sohbetimize vesile oluyor; kızı Junina tercümanlık yapıyor. Junina Aymara dilini öğrenmiş, ama çocukları bu dille ilgilenmemiş bile: “Onlar Sucre’de yaşamak istiyor, patateslerin nasıl yetiştirildiğinden bile haberleri yok.”

Sucre’de olduğu gibi, Bolivya’nın kentlerinde yaşayanların birçoğu kendi kültürlerine sırt çevirmiş durumda. Yollardaki Japon arabaları, parklarda şapkalarını ters çevirerek tur atanlar, başka bir kültüre girişin kestirme yolu gibi görünen hot-dog restoranları, Bolivyalıların, kendilerine sunulan kültürle meşgul olduklarının göstergeleri.

Junina önceki seçimde Ulusal Devrimci Hareket’e (MNR – Movimiento Nacional Revolucionario) oy vermiş; neden yerli liderler Felipe Quispe ya da Evo Morales’i desteklemediğinin cevabı ise sessizlik.

Belki de, Junina çocuklarından etkilenmiştir; ama açık olan Sucre pazarındaki kadınların birçoğunun ne Morales’den ne de Quispe’den hoşlanmadığı… Junina, “Onlar yalnızca yerlileri düşünüyor” diyor. Peki, yeni Başkan Carlos Mesa ülkeyi düzlüğe çıkarabilir mi? Junina, “umut” diyor… Sucre pazarındaki kadınlar, yalnızca umutlu olmak istiyor…

Parkta Yaşar Kemal’le karşılaşmak

Sucre sessiz. 27 gün süren genel grevden geriye duvarlardaki yazılar, camları kırılmış hükümet binaları kalmış. Sucreliler normal hayatlarına devam etmeye çalışıyor. Tıpkı, çimenlere uzanmış Yaşar Kemal’in “Halcon” (İnce Memed) kitabını okuyan Adela gibi…

Türkiye’den 15 bin kilometre ötede bir Türk yazarını okuyan Adela ile konuşmaya başlıyoruz. Adela, Yaşar Kemal’i tanımıyor, yalnızca kuşları sevdiği için kitabı satın almış: “Gelecek yıl üniversiteye gideceğim. Bolivya’nın asıl sorunu yoksulluk. Ne iş var, ne de gelecek…” Gençlerin çoğu idareciler gibi ulus ötesi kültürün kuşatması altında. Goni (GOnzalo Sanchez de Losada) Bolivya’dan çok Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) bağlıydı.

Adela, yeni başkan Mesa’nın bir şeyler yapacağı konusunda umutsuz. “Düşünsene Mesa diktatörlük yıllarında bakandı, katliamlar yaşanırken Losada’nın yardımcısıydı” diyor Adela. Gerçekten de, tarihçi, gazeteci, 90’lı yılların Bolivyasına damgasını vuran Mesa’nın ismine her yerde rastlayabilirsiniz. Bu yalnızca politikacı olduğu için değil… Sahip olduğu özel televizyon, yayınevleriyle bir anlamda Mesa, Bolivya’nın kültürel hayatının en önemli ismi olmaya yetiyor…

Sucre’nin sessizliğini ardımızda bırakarak La Paz’a doğru yola çıkıyoruz. Niyetimiz, ayaklanma sırasında katliamın yaşandığı Alto’yu görmek. Alto aslında 2 milyon nüfusa sahip La Paz’ın bir mahallesi ama, 800 bin kişinin yaşadığı “campesino”ları, işsizleri, eski madencileri ve 1952 devrimi yıllarından kalma mahalli örgütlenmeleriyle Bolivya’nın politik hayatında önemli bir yer işgal ediyor.

27 gün süren genel grev sırasında mahalle örgütleri aktif tavır almış, yollara kurulan barikatlarla La Paz’a giriş çıkışın kontrol altına alınması bile mahalle komitelerinin gücünü anlamak için yeterli…

Güneş altında kırmızı tuğlalı evler

Bolivya’nın soğuk gecesi yerini yakıcı sıcağa bıraktığı sıralarda Alto’ya giriyoruz. Kırmızı tuğlalı, filizleri açık bırakılmış evler… Yol kenarına tezgahlarını açmış yerli kadınlar, işlerine ulaşmak için dolmuş kuyruğundaki insanlar… İlk bakışta, Alto’nun diğer kentlerden hiçbir farkı yok.

Alto, gri gökyüzünün altında kırmızı tuğlalardan müteşekkil bir kenti andırıyor. Alto yoksul, Alto umutlu… Alto’nun umudu duvarlara taşmış, “Başkan Morales”… “Katil Goni defol”…

Alto, ayaklanma sırasında özellikle beş yaşındaki bir çocuğun öldürüldüğü katliamla adını duyurmuştu. Yollardaki barikatlar hala duruyor ama, insanların yüzlerindeki tedirginliği görmek için kahin olmaya gerek yok.

Tedirginliğin asıl sebebi, katliamın sorumlusu olan Yerko Kukoc’un Başkan Losada ile birlikte Miami’ye kaçmış olması. Altoluların adalet beklentisi yalnızca silinmeye yüz tutmuş duvarlarda kalmış gibi görünüyor.

Yol kenarında açık bırakılmış lağımlarda oynayan çocukları, karakol binasının önünde gazete okuyan polisleri ve de tezgahın başında uyuyakalmış yerli kadını görünce, Başkan Mes’nın verdiği “adil yargılanma” sözünün bir şakadan ibaret olduğunu düşünüyoruz, ister istemez…

Sanki katliam hiç yaşanmamış gibi bir hava var; ama bunun yalnızca bir görünüm olduğunu anlamak için La Paz sokaklarını görmek yeterli…

La Paz da, Sucre gibi sessiz, dört tarafı dağlarla çevrili kocaman bir gecekonduyu andıran La Paz’a vardığımızda, Bolivya’da hiçbir şeyin göründüğü gibi olmadığını, insanların bekleyiş içerisinde olduğunu anlıyoruz.

Başkan Mesa, “ülkenin barışa ihtiyacı olduğunu ve ulusal birliğin sağlanması gerektiğini” söyledi. Mesa, ayaklanmanın dinmesini bekliyor. Campesinolar, Bolivya İşçiler Sendikası (COB – Centralo Obrero de Boliviano) “hükümet üzerindeki baskılarının devam edeceğini” duyurdular. Onlar, taleplerinin yerine getirilmesini bekliyor; Santa Cruz gibi nispeten zengin bölgelerde yaşayanlar gaz satışından daha fazla pay almayı ve bir tür özerklik kazanacağı günleri bekliyor…

Bu ülkenin neye ihtiyacı var?

“Gringo otele ihtiyacın var mı?” La Paz otobüs terminalindeki Bolivyalı için beyaz olan herkes Gringo… Bolivyalının teklifi büyük bir kente geldiğimizin habercisi gibi… Ama, La Paz’ın diğer kentlerden farkı, belki de bir ironi gibi duran meydanda taşlara kazınmış başkan heykelleri… ABD’den bu kadar nefret edip de onu bu kadar taklit etmenin ironiden başka bir anlamı olabilir mi?

La Paz, ironiden müteşekkil bir şehir, başkanlık konutunun birkaç adım ötesindeki kilisede Aymara yerlilerinin bayrağını gördüğümüzde, Başkan Mesa’nın “ülkenin yerli bir lidere ihtiyacı olduğu” sözünü hatırlıyoruz. Başkanlık konutuna bu kadar yakın ve kaderine terk edilmiş gibi duran kilisenin başka ne anlamı olabilir ki?

Bolivya’da devrim olabilir miydi? Eski sendikacı Eduardo’ya göre, bu çok zor bir soru. “İnsanlar isyan etti, katil ülkesine döndü, sonrası için ne olacağını kestirmek güç” deyip; “Bekliyoruz” diyerek sözlerini tamamlıyor Eduardo.

Gerçekten de Bolivya şu anda bekleme halinde. Başkan Mesa bir reform programı sundu. Bu programın içinde, gaz satışına ilişkin referandum yapılması, yolsuzlukla mücadele, idari sistemin yenilenmesi, yeni bir gaz yasasının oluşturulması da var; ama “ülkenin yerli bir başkana ihtiyacı var” diyen Mesa’nın sözlerini “Bu ne Quispe ne de Morales olmayacak” diye sürdürmesi, başkanın yalnızca zaman kazanmaya çalıştığının göstergesi.

Aymaralıların lideri Quispe, “Şimdilik yalnızca hükümeti devirdik, devrim yakında” dedi; ama genel grev sırasında Morales için söylediği “Yalnızca Coca’yı düşünen bir oportünist” sözlerini hatırlayınca, devrim için nasıl bir birliktelik oluşturacağı büyük bir soru işareti haline geliyor.

Quispe’nin “devrim yakında” sözü nasıl gerçekleşecek bilinmez ama, yaşanan tek gerçeklik ülkenin bir bekleyiş içerisinde olduğu. Bu bekleyişin çok da uzun sürmeyeceği açık… Çünkü, ABD elçisi David Greene, ayaklanmanın dinmesinden sonra Cochabamba’yı ziyaret ederek “Bu ülkenin temel sorunu naro-trafic. Alternatif gelişmeye, mesela turizme ihtiyacınız var” demişti. Greene’in bu sözleri, ne ABD’nin ne de ona bağlı politika yürüten hükümetin asıl sorunu anlamadığının bir göstergesi.

27 gün süren genel grev sırasında kitleler, gazın ulusallaştırılmasından toprak reformuna, Coca’nın serbestçe üretilip endüstriye katılmasına kadar birçok radikal talepte bulundu. Hükümetin yaptığı ise, şimdilik krizin atlatılmasını beklemek. Ama, bu bekleyişin çok da uzun sürmeyeceği açık. La Paz’ın sessizliğinin her an patlamaya hazır bir bombayla yüklü olduğunu görmek güç değil… (NK/BB)