Cumhuriyet'in birinci yılının anı defteri

Cumhuriyet yürüyor! Karagöz: Yürü benim mini mini yavrum yürü, bak ablaların seni çağırıyor. Koş onlara cicim. Bu şefkatli koyunlarda oldukça sağ salim büyür, kocaman kocaman adam olursun. (Karagöz dergisi, 9 Ocak 1924)

Haberin İngilizcesi için tıklayın

29 Ekim 1923'te ilan edilen ve yüzüncü yaşı kutlanacak Cumhuriyet'in en yoğun, en hareketli yılı kuşkusuz ilk yılıydı.

Yıllarca süren savaşlardan, salgın hastalıklardan sonra siyasal tartışmalar, ekonomi, eğitim, yargı sistemi, mübadele, göçler derken hemen her alanda yapılan yeniliklerle hummalı bir gündem... Anayasa'nın kabulü, halifeliğin kaldırılması, laiklik yönünde yapılan köklü değişimler ve ülkenin yeniden inşa edilmesi... Ve tüm bunlar olurken tüm hareketiyle akan bir hayat. 29 Ekim 1923 - 29 Ekim 1924 arasındaki gündelik olaylar, spor, sanat, kültür alanındaki değişimler, konserler...

"Leblebici Horhor", 1923'te Muhsin Ertuğrul tarafından çekilen film. 

Sadece politik olaylar değil, halkın da gündelik yaşamında neler oluyor, neler konuşuluyor... Çok da fazla görsel malzemenin olmadığı bir dönemin izini Yapı Kerdi Galeri'de açılan "Cumhuriyet'in İlk Yılı" sergisinde sürmek mümkün.

3 Eylül 2023'e kadar açık kalacak sergi, kronolojik bir akışla gün gün ilerliyor. Cumhuriyet'in ilk yıllarını araştıracaklara düşünme alanları da açan serginin öncesinde kapsamlı bir de kitap çıktı. Basın müzesi, milli kütüphane de dahil dönemin bütün yazılı basını proje için tarandı. Banu İşlet, Binnur Mörel Büyükertan ve Eser Demirkan'ın birlikte hazırladığı "Cumhuriyet'in İlk Yılı" kitabı da Yapı Kredi Yayınları'ndan çıktı. 

Serginin küratörlüğünü Cengiz Kahraman, sergileme tasarımı ve küratöryal işbirliğini ise Yeşim Demir - Pröhl üstlendi. 

Demir - Pröhl sergi ile ilgili olarak, "Cumhuriyet'in birinci yılı anı defteri ya da günlüğünde dolaşıyoruz gibi bir yapı var aslında sergide. Bir omurga oluşturmaya gayret ettik" diyor. 

İstanbul'da 6 Ağustos'ta başlayan şiddetli yağmur şehirde birçok evin zarar görmesine neden oldu, Beşiktaş'ta bir çocuk boğularak öldü, bir kadın kayboldu. Yağmurdan en çok Aksaray, Yenibahçe, Beşiktaş, Kasımpaşa ve Eyüp semtleri zarar gördü. (Cumhuriyet gazetesi, 9 Ağustos 1924)

Film, tiyatro, patenli hokey gibi etkinliklerin yapıldığı Taksim Meydanı'ndaki Sporting Palas, Dolmabahçe'deki Saray Tiyatrosu, toplumsal cinsiyet eşitliğine dair ilerlemelerle tramvaylarda perdelerin kaldırılması, adli görevliler dahil dönemin modası, reklam ilanları, 24 saat dans müsabakası, Kemal Film'in ilk ürünleri... Hepsine dair gün gün görüntüler hafızanıza işleniyor sergide.

Evlenmeyiniz! Galata'da Beyoğlu'nda Lazaro ve Franko ve Oğulları Ticarethanesi'nin beyaz çamaşır ve çeyiz takımları mağazalarını ziyaret etmeden evvel evlenmeyiniz. Galata mağazalarındaki daimi sergisini gidip görünüz. (Vatan gazetesi, 12 Nisan 1924)

Cumhuriyet'in ilanı ve ilk yılı kutlamaları, Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nin kazanıldığı Dumlupınar'da 30 Ağustos 1924'te yapılan büyük tören ve 5-6 Ekim 1924'te İstanbul'un Kurtuluşu'nun ilk yıl kutlamaları serginin merkezine yerleştirdi.

Sergi, gazete ve dergi sayfalarında yer alan olayları, görsel belgeleriyle yansıtıyor. Bu görsellerle basının o günkü haber dili, sayfa düzeni, grafik anlatımı hakkında da bilgi veriyor. Reis-i Cumhur Mustafa Kemal'in yaptığı yurt gezileri ülkenin yeniden inşası için başlatılan hamleler de bu ilk yılın anlatısı içinde yer alıyor.

Türkiye İş Bankası Eminönü Bahçekapı şubesi çalışanları.

(AÖ)