Ders Kitaplarında İdeal Kadın
Kancı, Kültür Araştırmaları Derneği ve Koç Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi'nin düzenlediği Kimlik ve Kültür sempozyumuna, Türkiye Cumhuriyeti Ders Kitaplarında Kadınlık ve Erkeklik Kurguları (1928-1945) başlıklı sunumla katıldı.
Çalışma, 1928-1945 yılları arasındaki, hayat bilgisi ve sosyal bilgiler kitaplarını kapsıyor . Kancı, "zorunlu ve kamusal olduğu için, siyasal toplumun sivil topluma müdahalesi olarak görülen ilköğretim seviyesinde okunan kitapları" incelemiş durumda. Çalışma 1945 sonrası ders kitaplarının incelenmesiyle sürecek.
Cumhuriyet'in ilan edilmesiyle oluşturulan ideal kadın ve erkek tipleri üzerinde duran Kancı'ya göre, kadın ve erkek, ev içinde ve dışında yapılacak işleri birbirini tamamlayacak şekilde bölüşürken, sunulan değişik erkek ve kadın tipleri arasındaki hiyerarşi de belirgin.
Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde ideal kadın
1928-45 arası çizilen ideal kadın tipi orta sınıf mensubu, ev kadını ve anne. Üretim ve besleme özelliklerinin doğallığı vurgulanan kadının başlıca görevi, evi kocası ve çocukları için yaşanabilir hale getirmek.
Kız çocukları anneliğe alıştırmaya yönelik okuma parçalarında, ev işlerinin eğlenceli olduğunun altı çizilirken, çocuk bakımının en ideal şekli de ayrıntılarıyla anlatılıyor.
* Hamarat kız temalarının yanı sıra, kadınların eğitiminin amacının iyi birer anne olmak olduğu da sık sık vurgulanıyor.
* Meslek sahibi kadınlar, kocalarını kaybettikten sonra mecburen çalışan ve zor geçinen anneler olarak anlatılıyor.
* Kadınlar için ideal meslek ise öğretmenlik.
* Kadınlar için öğretmenliğin kabul edilebilir olmasına rağmen, öğretmen kadınlar cinsiyetsizleştirilip sunuluyor.
Sevgi, yüce gönüllülük, her işe yetişebilme gibi özellikleri vurgulanan kadınların arasındaki hiyerarşiler özellikle şehirli ve köylü kadınlar söz konusu olduğunda belirgin. Köylü kadınlar genellikle şehirli kadınlara bağlı "öteki"ler olarak betimleniyor.
Kabul edilebilir erkek modelleri
Toplum tarafından kabul edilecek kadın tipinin çok dar çizilmesine rağmen kabul edilebilir, olumlu erkek tipleri oldukça fazla. Babalık erkekler için önemli bir rol olarak görülürken, erkeklerin fiziksel dayanıklılığı ders kitaplarında öne çıkıyor.
Fiziksel dayanıklılık hem iş sahibi olmak ve ailenin geçimini sağlamak, hem de asker olmak için gerekli. İş sahibi olmanın da, askerlik gibi, vatana hizmet amaçlı olduğunun altı çiziliyor.
Babalık, askerlik, fiziksel güç sahibi olmak veya ekonomik yararlılıktan herhangi biri, erkeklerin toplum tarafından kabul edilmesi için yeterli sayılıyor.
Tuba Kancı'nın çalışması, çocukların -hem kendileri hem de "diğer cins" konusunda- toplumsal cinsiyetle ilgili bilgilerinin ne kadarını eğitim süresince aldığına dair ilginç ipuçları veriyor. Eski kitaplardaki modellerin ne kadar tanıdık geldiği ise, toplumsal cinsiyet konusunda oldukça düşündürücü. (EK/TK)