Dizilerin Gözü Kulağı Onlar

Sinemada son zamanlarda engellileri anlatan filmlerde artış var.

Beren Saat'in görme ve işitme engelli bir kadını canlandırdığı "Benim Dünyam". Çağan Irmak'ın yönettiği fiziksel engelli bir genci konu alan "Tamam mıyız". Ve geçtiğimiz cuma gösterime giren Belçim Bilgin'in görme engelli bir kadını anlattığı "Sadece Sen".

Ancak eksenine Türkiye'de çok da görünmeyen, gösterilmeyen engellileri alan bu filmler maalesef çıkış noktasına ters düşüyor. Çünkü kendilerini konu alan bu filmleri engelliler sinemada izleyemiyor.

Filmlerde ne görme engelliler için sesli betimleme, ne de işitme engelliler için altyazı ve işaret dili var.

Yani sinemalar hala engelli.

Engelsiz diziler çok izleniyor

Yapımcılar, bazen "filmi derneğinize yollayalım izleyin" gibi akla ziyan açıklamalar yapıyor. Yönetmen ve oyuncular ise sus pus.

Oysa, Türkiye'de şu anda birçok dizi engelsiz hale gelmeye başladı. Ve izlenme rekorları kırıyor.

Dizileri engelsiz hale getiren Sesli Betimleme Derneği'ni 2006’da Boğaziçi Üniversitesi’nde bir grup gönüllü öğrenci kurdu. 2012’den beri de Kanal D dizilerine sesli betimleme, işaret dili ve altyazı yapmaya başladılar. 

Önce iki dizi ile başladılar. Şimdi ise Kanal D'nin web sitesinde yer alan tüm diziler engelsiz.  Bu diğer kanallara da örnek olmuş; Star TV,  TRT ve Show TV. Televizyondan yayın yapmayı ise Digiturk başlattı. Sinema kanalı Movimax’de kumanda seçeneğiyle filmler engelsiz izlenebiliyor.

Derneğin kurucularından sesli betimleme yapan Emine Kolivar ve işaret dili tercümanı Berrak Fırat, bu işin inceliklerini bianet'e anlattı. 

Nasıl tebessüm ediyor?

Önce söz görme engelliler için görüntülere ses veren Emine Kolivar'da.

Görme engelliler için sesli betimleme neyi sağlar?

Öncelikle hareketlerin, mimiklerin ve ifadelerin betimlenmesi önemli. Oturdu mu, kalktı mı? Sesini duymuyoruz ama nasıl tepki verdi? Tebessüm ediyor ama nasıl bir ifadeyle; sevgiyle, aşkla, sinsice, keyifle, sıkıntıyla. Sessiz sahnedeki bakışmaların içerdiği ifadeler neler?

Daha sonra zaman detayları, gündüz mü gece mi, hangi mevsim? Mekan detayları, flash back sahnelere gidiş ve ana geri dönüşler… Tüm bu detaylar ve daha niceleri çok önemli. Çünkü gören kişilerin çoğu kez bilinçsizce kavradığı pek çok şeyi görme engelliler eğer yanlarındaki kişi onlara anlatmazsa maalesef ki anlayamıyorlar. Sesli betimlemenin yaptığı şey görme engelliyi yanındaki kişiden özgür, tek başına film izleyebilir, görsel bir yayını takip edebilir bir hale getirmek.

Sesli betimlemede nelere dikkat edilmeli?

Metin yazarının iki konuşma arasındaki saniyeleri hesaplayıp konuşmak için ne kadar zamanı olduğunu bilmesi gerekiyor.  Zamanı kısıtlı olduğu için en önemlileri seçip, en az kelimeyle en çok detayı vermesi gerekiyor. Metinler sadece anın nasıl geliştiğinden ziyade filmin bütününe hakim, filmin bağlamından kopmadan yazılıyor.  Mesela Yüzüklerin Efendisi filminde kısıtlı saniyelerde tüm o görselliği anlatmak tabii ki bir miktar zordu.

Salon işletmecilerine sesleniyorum

Neden hala sinemalarda bu uygulanmıyor?

Aslında sinemada sesli betimlemenin yaygınlaşması gerekli alt yapı sağlandığında çok kolay. ABD ve İngiltere’de dijital sinemaların klasik makara sisteminin yerini almasıyla  süreç çok hızlanmış. Her 10 filmden en az 8’inde sesli  betimleme seçeneği var.

Siz salona girmeden önce görevliden bir telsiz kulaklık alıyorsunuz. Ve salonda film izlerken betimlemeleri bu kulaklıktan, filmi sinemadan duyuyorsunuz. Ve bu kanala yerleştirilen ses salona değil de telsiz kulaklık sistemine yönlendiriliyor. İşitme engellilere de salon girişinde küçük bir altyazı ekranı veriliyor ve bu ekran koltuk arasına yerleştirilebiliyor.

Böylelikle hem kimse rahatsız olmuyor hem de engelli engelsiz herkes aynı salonda aynı şartlarda aynı filmi izliyor. Zaten amaç da bu. Ayrışma ve izolasyondan kaçınıp kaynaşmayı sağlamak. Buradan özellikle sinema salon işletmecilerine seslenmek isterim. Lütfen salonlarınıza bahsettiğim altyapıyı bir an önce kazandırın ki, film yapımcılarına karşı elimiz güçlü olsun.

Zerrin konuşunca zamanla yarışıyorum

İşitme engelliler için ekranın sağ köşesinde yer alan Berrak Fırat, aynı zamanda bir koda (annesi ve babası işitme engelli). Çocukluğundan beri işaret dili tercümanlığı yapıyor.

Tercümanlık yaparken nelere dikkat edilmeli? Esprileri nasıl çeviriyorsunuz?

Konuşmanın anlam kazanabilmesi için vurgu, tonlamaların ve duygu ifadelerinin de eller, yüz ve vücut ile aktarılmasına önem göstermek gerek. Konuşmanın geldiği yönleri belirtmek, arka seslerin, örneğin telefon sesi, kapı çalması ya da bir köpek havlamasını belirtmek lazım. 

İşaret dili kendine ait bir kültürü, toplumu temsil ediyor. Örneğin Sevdaluk dizisindeki reisin şivesini ifade etmek çok zor. Yalan Dünya'da Zerrin konuştuğunda bunu nasıl anlatmalıyım diye zaman ile yarışıyorum.

Atasözleri ya da deyimler çok sık gördükleri kullandıkları bir şey değil. Aslında yüzde 80 görsel ve somut kavramlar üzerine oluşan bir dil. Kelime haznesi kısıtlı. Konuşma dilindeki hızlı gelişim, işaret dilinde aynı hızda ilerlemiyor.

Bu yüzden her zaman bir öncekinden daha çok çabalıyorum. Çünkü beni dinleyenlerin; diğerleri kadar keyif almasını, üzülmesini ya da heyecanlanmasını istiyorum.

Aileler çeviri yükünden kurtuldu

Dizileri izleyen işitme engellilerden nasıl tepkiler alıyorsunuz?

Dua edenler ile karşılaşıyorum ve duygulanıyorum. Diğer diziler için de talepler gelmeye başladı. Birçok işitme engelli yakını, çeviri yükünden kurtulduklarını ifade ediyorlar. Evlere neşe ve huzur kattığımızı düşünüyorum.

Neden hem altyazı hem de işaret dili oluyor?

Sağırlık kendi içinde dereceleri bulunan, farklılıklar gösteren bir durum. Kimi işaret dilini anadili olarak kullanır kimi sonradan duyma kaybı ile karşılaştığı için işaret dili bilmez. Bunun yanında ‘yarım duyan’ kişilerden yazma ile iletişimlerini devam ettirenler var. Bu durumda anlama tekniğine dair ihtiyaçlar farklılaşıyor.

Bununla beraber Türkiye eğitim düzeyleri farklılıklar gösteren bir toplum. Herkese hitap edebilmek için hem altyazıya hem de işaret diline gereksinim var. Ayrıca,  işaret dili ile duyguları karşı tarafa daha iyi aktarabilirsiniz. Bunu sadece altyazı ile yapamazsınız.

Sinemada altyazı ve işaret dili hala yok.

Çocuklar için yabancı filmlerin nasıl dublajlı olarak ikinci bir seçenekleri var ise aynı şekilde filmler belli saatlerde işaret dili ve alt yazılı olarak da gösterime sunulabilir. Ayrıca DVD'lerin birçok seçenek diline fazladan bir işaret dili konması çok zor olmamalı. (NV)