Kimya Haberlerinde Doğru Sanılan Dört Yanlış
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Kimya Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Komisyonu, kimyasal maddelerden kaynaklı olaylar kamuoyuna aktarılırken, önemli bilgi hataları yapıldığını açıkladı.
Komisyon, yazılı ve görsel basında sıkça yapılan dört hata tekrarlandıkça, “doğru bilgi olarak yerleştiğini” ifade etti.
Ayrıca, kimya mühendisliğinin kapsamına girebilecek tüm konularda basının kendilerine danışmasından memnuniyet duyacaklarını belirttiler.
Bugünkü açıklamalarında, sık tekrarlanan dört hata ve bilgilerin doğru hali şöyle sıralandı:
Metan gazı, zehirli değil boğucu gaz
YANLIŞ:
Özellikle kanalizasyonlar gibi kapalı alanlarda yapılan çalışmalar esnasında meydana gelen işçi ölümleri için, işçilerin “metan gazından zehirlendiği” ifadesi sıkça kullanılır.
DOĞRUSU:
* Oysa metan gazı kimyasal yapısı itibariyle zehirli değil boğulmaya sebep olan gazlar arasında.
* Kapalı ortamlarda hayati fonksiyonların sürdürülmesi için ihtiyaç duyulan havadaki oksijen seviyesinin düşmesine neden olur. Havadaki oksijen seviyesi yüzde 19,5’un altına düştüğünde insan fizyonomisi için tehlike başlar. Ortam havasına karışmış metan gazını soluyan canlılar yeterli soluma yapamadıkları için boğulabilirler.
* Bu tarz olaylarda işçilerin, ortamda birikmesi çok muhtemel olan “hidrojen sülfür” veya diğer zehirli gazlardan etkilenmiş olma ihtimalleri yüksektir. Daha düşük olan diğer bir ihtimalse, işçilerin ortamda çok yoğun olarak birikmiş metan gazından boğulmuş olmasıdır.
* Ortamda inceleme, gaz ölçümü gibi çalışmalar yapmadan, asıl sebep kesin olarak tespit edilemez.
Her patlama gaz sıkışmasından olmaz
YANLIŞ:
Özellikle madenlerin metan bulunan bölgelerinde, LPG tüpleri ve doğalgaz bulunan, kullanılan iş yerlerinde ve evlerde meydana gelen patlama olaylarında, patlamaya sebep olarak “gaz sıkışması” ifadesi sıkça kullanılır.
DOĞRUSU:
* Ancak bu verilen örneklerin çok büyük bir kısmında gaz sıkışmasından patlama meydana gelmez. Tam tersine gaz havaya karışarak genleşmiştir.
* Bu olayların çoğunluğunda gerçekleşen patlamalar, yanıcı gaz kaçağının ortamda patlamaya sebep olacak seviyede birikmesi, daha sonra bir tutuşturma kaynağı ile (elektrik düğmesine basılması, statik elektrik atlaması, elektrik kontağı, prize fiş takılması vb.) ateşlenmesi sonucu oluşur.
Helyum gazı yanıcı ve patlayıcı değil
YANLIŞ:
Uçan balon dolumu yapılan üretim tesislerinde veya uçan balon bulundurulan eğlence yerlerinde gerçekleşen patlamalar için, “helyum gazının tutuşması sonucu yangın ve patlama gerçekleştiği” ifadesi kullanılır.
DOĞRUSU:
* Oysaki Helyum gazı yanıcı değildir.
* Bu tesislerdeki yangın ve patlamaların olası bir sebebi, maliyeti azaltmak adına helyumdan daha ucuz ve çok kolay alevlenir özelliği olan hidrojen gazı kullanılması olabilir.
* Bir diğer olası sebep ise, başka herhangi bir sebeple (elektrik kaynaklı, kağıt/ambalaj/plastiklerin tutuşması vb.) çıkan yangının, helyum tanklarının basıncını iyice arttırarak patlatması olabilir.
* Ortamda inceleme yaparak asıl sebebin kesin olarak tespit edilmesi gerekir.
Hava ısısı değil hava sıcaklığı
YANLIŞ:
Meteoroloji bültenlerinde halen hava ısısı teriminin kullanılıyor.
DOĞRUSU:
* Oysa ısı maddenin sıcaklığını arttırmak için verilmesi gereken bir enerji türüdür. Isı enerjisini tanımlamak için Joule (Jül) birimi kullanılır.
* Sıcaklık ise, ısı enerjisi sonucu maddenin eriştiği nicel değeri tanımlar. Santigrat, Fahrenayt gibi birimler ile ifade edilir.
* Doğru terim “hava ısısı” değil “hava sıcaklığı” olmalı. “havalar ısınıyor” yerine “hava sıcaklıkları yükseliyor” demek daha doğru olur. (AS)