KONDA'dan Detaylı Referandum Sonuçları Analizi
Kamuoyu araştırması kuruluşu KONDA, “16 Nisan Sandık ve Seçmen Analizi”ni bugün yayınladı.
Açıklanan sandık sonuçlarının, anket sonuçlarıyla birebir örtüştüğünü söyleyen KONDA, bu analizle “Kürtlerin, HDP’lilerin veya MHP’lilerin halkoylaması tercihi, devlet memurlarının tercihini saklaması, şehirli muhafazakârların veya modern muhafazakârların tercihlerinin değişip değişmediği gibi kamuoyunda oluşan tartışma konularına da yanıtlar oluşturulmuş” olduğunu söyledi.
KONDA 16 Nisan Sandık ve Seçmen Analizi’nin tam metni için tıklayın.
MHP’nin “evet”e desteği beklenenin altında
* 1 Kasım seçimlerinde AKP’nin güçlü olduğu yerlerde ‘evet’ oyu ağırlıklı olarak güçlü çıkmıştır. MHP’nin katkısını tam anlamıyla ölçmek güç olsa da, beklenenin altında bir desteği olmuş gözüküyor.
* ‘Evet’ oyu 1 Kasım’da AKP ve MHP’ye gitmiş toplam oy oranının 10 puan altındadır.
* ‘Evet’ oyu verenlerin tamamına yakını AKP seçmeni. MHP’liler’in ‘evet’ oyundaki oranı yüzde 5 mertebesinde.
* ‘Hayır’ oyu verenler ağırlıklı olarak CHP seçmeni gibi gözüküyor olsa da, MHP’liler’in en az yüzde 60’ı, HDP’lilerin ise yüzde 93’ü ‘hayır’ oyu kullanmış gözüküyor.
HDP’li bölgelerdeki sonuç, nüfus değişikliğiyle ilgili
* Daha önce HDP ağırlığının gözüktüğü ilçelerde ‘hayır’ oyu HDP oyundan az gözüküyor. Bu tabloyu, şu an HDP seçmeni olanların ‘evet’e oy verdiği şeklinde yorumlamak güçtür. 7 Haziran döneminde AKP’den HDP’ye giden seçmen, geri AKP’ye dönmüş olabilir ve halkoylaması tercihi de bu süreçte ‘evet’ olmuş olabilir.
Ancak, diğer yandan, özellikle kayyum atanan HDP belediyelerinin olduğu ilçelerde, katılımın düşük, geçersiz oylarında ortalamaya göre hayli yüksek olmasından dolayı, bu durumun tercih değişiminden öte nüfus dinamikleriyle ilgili bir değişime de işaret ediyor olabilir.
İllerin nüfusu küçüldükçe “evet” hakimiyeti artıyor
* Diğer seçimlerde AKP’nin güçlü olduğu büyük metropollerde ‘evet’ ‘hayır’ın gerisine düşmüş. İllerin nüfusu küçüldükçe ‘evet’in hakimiyeti artıyor.
* ‘Evet’/’hayır’ dengesinin coğrafi dağılımı sosyo-ekonomik gelişimle paralellik içermektedir.
Katılım kayyum atanan ilçelerde azalmış
* Katılım ‘hayır’ların önde olduğu, özellikle batı bölgelerinden artmış, Kürtlerin yoğunlukta olduğu, özellikle kayyum atanmış ilçelerde azalmış gözüküyor.
* Halkoylaması sonucunda oluşan fotoğrafa bakıldığında ana örüntü olarak üçlü bir yapı görülmektedir: 1) Trakya’dan başlayıp Hatay’a kadar gelen Batı ve Akdeniz kıyıları, 2) bir diğer köşede Kürtlerin ağırlıkta olduğu Doğu ve Güneydoğu bölgeleri ve 3) İç Anadolu, Orta Anadolu ve Karadeniz bölgelerini kapsayan bölge.
Geçersiz oylar HDP’nin hakim olduğu bölgelerde yüksek
* Yurtiçinde yüzde 1,8 oranında geçersiz oy kullanılmıştır.
* Geçersiz oyların dağılımı önemli ipuçları içeriyor. Haritaya bakıldığında, HDP’nin hakimiyeti olan ilçelerde bir önceki seçime göre 2-3 kata varacak şekilde artan geçersiz oylar, ‘evet’ oylarının ortalamanın üzerinde çıktığı İç Anadolu bölgesinde ise azalmış.
* Geçersiz oyların en düşük olduğu iller genellikle batı illeriyken, en yüksek geçersiz oyun olduğu illerin tümü ‘hayır’ oylarının ağırlıklı olduğu Kürtlerin çoğunlukta olduğu illerde görülmektedir. Bu illerin gerek güvenlik politikalarının ve OHAL uygulamalarının olduğu, gerekse de son yıldaki terör eylemlerinin görüldüğü iller olduğu dikkati çekmektedir. Bu illerdeki geçersiz oy yüksekliğinin ne kadarının bilinçli bir protesto sonucu olduğu ne kadarının sandık kurullarının insiyatifleriyle oluştuğunu kestirmek güç olsa da özel olarak odaklanılması gereken sandıkların olduğu iller olduğu da açıktır.
* İlçe ölçekli bakıldığında, Orta Anadolu/Karadeniz’de bir coğrafyanın tüm ilçelerinde geçersiz oy oranlarının ülke ortalamasının en altında olduğu görülmektedir. Bu ilçelerde ‘evet’ oyları çok büyük çoğunlukla baskındır ve açıklayamadığımız bir durum ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan Doğu ve Güneydoğu’daki ilçelerin büyük çoğunluğunda ise geçersiz oy oranları ülke ortalamasından yüksek seviyededir ve bu ilçelerde de ‘hayır’ oyları ağırlıktadır.
“Hayır” farklı siyasi tercihleri barındırıyor
* Hayır’ oyu kullanacağını söyleyenlerin dörtte biri kararsız ve oy kullanmam diyen seçmenlerden oluşuyor gözüküyor. Dolayısıyla, ‘evet’ bloğu olarak tarif edeceğimiz küme daha tanımlı, ‘hayır’ bloğu ise farklı siyasi tercihleri bir arada barındırdığından daha esnek bir yapıya sahip gözüküyor.
“Evet” oyu verenlerin eğitim seviyesi düşük, dindarlık seviyesi yüksek
* Evet’ oyunun ilk artış gösterdiği nokta 15 Temmuz Darbe Girişimi sonrasıdır. ‘Evet’ oylarının artışı son üç ayda ivme kazanmıştır. Özellikle kararsız olduğunu bildiren AKPli’lerin büyük çoğunluğu ‘evet’e dönmüştür.
* Evet’/’hayır’ oylarının profillerine göz attığımızda temel demografik özellikleri açısından çok büyük farklar görmediğimizi; ancak, hayat tarzı, dindarlık ve örtünme gibi konularda iki grubun birbirinden hayli farklı olduğunu söyleyebiliyoruz. ‘Evet’ oyu verenlerin eğitim seviyesi ve geliri biraz daha düşük, dindarlık seviyesi daha yüksek ve hayat tarzı açısından kendine Modern diyenlerin hayli az (onda bir mertebesinde) olduğu bir küme.
“Evet” diyen Alevi oranı ihmal edilebilecek kadar az
* Kürtlerin ‘evet’ deme oranı Kürtler içindeki AKP seçmeninden daha düşük. Halkoylamasına dair tercihleri ilk defa sorulan Şubat 2015 tarihinden itibaren Kürtler arasında ‘evet’ oyları iniş ve çıkışlar olmakla birlikte Nisan 2017 tarihinde yine başladığı noktaya döndü. ‘Hayır’ ise yüzde 40 mertebesinden yüzde 60 mertebesine yükseldi.
* ‘Evet’ diyen Alevi oranı ihmal edilebilecek kadar az.
‘Evet’ kırsalda, ‘hayır’ metropollerde yüksek
* Metropolde yaşayanların veya büyükşehirde büyüdüğünü söyleyenlerin ‘hayır’ oyu veriyor olma olasılığı daha yüksek.
* ‘Evet’ kırsal alanlarda, ‘hayır’ metropollerde güçlü.
* En düşük eğitim seviyesi kümesinde olanlar, ev kadınları, işçiler, esnaflar ve düşük gelirlilerin ‘evet’ tercihi son 5 aylık süreçte gözle görülür bir artış sergilemiştir. Devlet memurlarının hayır tercihi geçtiğimiz 2 yılda düşüş göstermiştir ancak, son 6 aylık süreçte ‘evet/hayır’ oranları birbirine yakın seyretmiştir.
Seyredilen TV, evet/hayır’da en belirleyici unsur
* Haber seyretmek için tercih edilen TV kanalı ‘evet/hayır’ dağılımında siyasi tercihten sonraki en belirleyici unsurdur. Neredeyse tamamı ‘evet’çi olan A Haber, ATV, TRT ve Kanal 7 karşısında muadil olarak bir tek FOX TV yer almaktadır.
* ‘Hayır’ oyu verenlerin yarıya yakını haberleri FOX TV den izlediğini söylemektedir.
* Show TV ve Star izleyicileri Türkiye ortalamasının üstünde bir ‘evet’ oyu ağırlığı ile karşımıza çıkıyor. Kanal D izleyicilerinde ise ‘hayır’ daha ağırlıkta gözüküyor.
* CNNTürk’ten haber izleyenlerin sadece beşte biri ‘evet’ diyor. Diğer yandan, sosyoekonomik olarak aynı kitleye hitap eden NTV kanalı halkoylaması tercihinde Türkiye geneline benzer bir dağılım ortaya koyuyor.
Sosyal medya kullanıcılarının çoğunluğu “hayır” dedi
* “İnternete hiç girmiyorum” diyenlerin yüzde 61’i referandumda “evet” dediğini söyledi.
* Facebook kullanıcılarının yüzde 54,8’i; Twitter kullanıcılarının yüzde 61,9’u; Whatsapp kullanıcılarının yüzde 54,1’i; İnstagram kullanıcılarının yüzde 57,6’sı “hayır” oyu verdiğini söyledi.
CHP ve HDP'liler tercihini değiştirmedi
* CHP’li ve HDP’li olduğunu söyleyen seçmenin ‘hayır’ tercihi neredeyse 2 yılda bir değişim göstermemiştir. MHP seçmeninin içinde ‘evet’e dönüş net bir biçimde artmış ancak yüzde 40’lara ulaşamamıştır.
* Genel olarak araştırma sonuçlarına baktığımızda, ‘hayır’ oyunun Başkanlık sistemi yoğun olarak konuşulmaya başlandığı 2015 yılının ilk başlarındaki potansiyelini geçemediğini, ‘evet’in ise birçok farklı kümede kademeli olarak son 3 ayda arttığını görüyoruz.
Referandumların tarihçesi
(ÇT)