MARX VE EKOLOJİ
“Marx’ın Ekolojisi” kitabından 20 yıl sonra
* Görsel: socialistworker.org
* Roberto Andrés'in John Bellamy Foster ile yaptığı söyleşiden bir bölüm Tamamı Polen Ekoloji'nin sitesinde.
"Marx, babası ve Westphalen'in kendisine aktardığı görüşlere ve kendi erken görüşleri hakkında bildiklerimize dayanarak, kelimenin tam anlamıyla Aydınlanma'nın bir çocuğuydu. Aydınlanma düşüncesinin birçok yönü, modern bilim ve rasyonalizmi doğuran Aydınlanma olduğu için onun düşüncesinde yaygındır. Ama Aydınlanma, burjuva düşüncesinin karakteristik biçimi olduğu ölçüde, Marx aynı zamanda bir eleştirmendi. Aydınlanma içinde farklı gelenekler olduğunu da kabul etmemiz gerekiyor.
"Marx, diyalektik görüşlerin yanı sıra daha materyalist geleneklere yöneldi. Üstelik, genel olarak Alman Aydınlanması gibi, René Descartes gibi bir şahsiyetin dualizm ve rasyonalizmine oldukça düşmandı. Örneğin Marx, Descartes'ın hayvanları makinelere indirgemesini oldukça eleştirirken, bunu burjuva toplumunun bir özelliği olarak görüyordu. Marx, genel olarak Alman Aydınlanması gibi, deist Hermann Samuel Reimarus'un hayvan dürtüleri konusundaki çalışmalarından etkilendi ve bu nedenle Descartes'ın bu alandaki dualist bakış açısına radikal bir şekilde karşı çıkan bir yaklaşım benimsedi.
İnsan ve insan olmayanlar
"Marx böylece insan ve insan olmayan hayvanlar arasındaki sürekliliği vurguladı- insan türü emek yoluyla doğayla daha evrensel bir dönüştürücü ilişki geliştirmiş olsa bile. Aydınlanma'nın burjuvazinin yükselişine eşlik ettiği görüşü göz önüne alındığında, Marx, on yedinci yüzyıl bilimsel devrimi de dahil olmak üzere Aydınlanma'nın, Hıristiyan teolojisi ve ondan önce gelen orta çağ Aristotelesçi skolastisizminden koptuğu ölçüde devrimci bir potansiyeli olduğunu gördü.
"Aynı zamanda, sosyalizmin 'yüksek toplumu'na işaret eden Wissenschaft (sistematik bilgi, öğrenme ve bilim genellikle basitçe 'bilim' olarak tercüme edilir) açısından daha geniş bir eleştiriye girişti. Bugün Aydınlanma'yı basit biçimlere indirgeyerek şeyleştirme eğiliminde olsak da, bu, çelişkili toplumsal ve düşünsel eğilimlerle çok karmaşık bir gelişmeydi ve bu, içkin bir eleştiri ve aşkınlık süreci sayesinde materyalist, diyalektik ve sosyalist görüşlerin de ortaya çıktığı bir süreçti. Hegel'in diyalektik görüşü, popüler Alman Aydınlanma filozofu Christian Wolff'un metafizik ve düalist görüşleri olarak nitelendirdiği görüşle keskin bir tezat içindeydi. Marx'ın Hegel'e dayanan kendi diyalektik perspektifi, bu tür indirgemeci ve dualist bakış açılarının reddi anlamına geliyordu.
Doğanın evrensel metabolizması
"Marx materyalist ve diyalektik bir düşünürdü. Kendi analizini materyalist tarih anlayışına bir katkı olarak gördü. Yine de bunun doğa biliminin materyalist doğa anlayışıyla diyalektik olarak ilişkili olduğunu her zaman kabul etmiştir. İnsan emeği ve üretim süreci, insanlık ile 'doğanın evrensel metabolizması' olarak adlandırdığı şey arasındaki ilişkiye aracılık eden 'sosyal metabolizma' olarak tanımlandı. Üretim güçlerinin ve ilişkilerinin maddi yönlerinin yanı sıra üretimin altında yatan koşulları ele alırken, hem doğal yasalar hem de evrim her noktada devreye girdi. Aslında materyalist doğa anlayışından boşanmış hiçbir materyalist tarih anlayışı olamaz, insan toplumunun ortaya çıkan bir biçimi olan maddi doğadan tamamen boşanmış olması kadar.
"İnsanlar bedensel varlıklardı. Bu nedenle, doğa bilimi kavramları ve bugün ekolojik kavramlar olarak adlandıracağımız şey Kapital'de yaygındır, ancak bu genellikle göz ardı edilmiştir. Marx'ın materyalist analiz olarak gördüğü şey de başka türlü olamazdı. Bu, doğa bilimine, özellikle de politik ekonominin eleştirisine zorunlu olarak giren alanlara sürekli dikkat edilmesini gerektiriyordu: jeoloji, kimya, biyoloji, fizik, matematik, agronomi, toprak verimliliği, beslenme, makine teknolojisi, insan fizyolojisi — ancak diğer birçok alana da uzanıyordu. Doğal olarak Marx, kendi bilimsel araştırmaları göz önüne alındığında bu alanlara doğrudan katkı sağlayamamış, ancak bilim tarihi ve felsefesi üzerine elbette kendi araştırmalarını yapan Engels'le, zamanındaki temel bilimsel sonuçları yakından takip etmiş ve incelemiştir.
"Ünlü İngiliz Marksist bilim insanı J. D. Bernal'ın belki de en güzel makalesi, 1950'lerin başında yazdığı Marx ve Bilim'di; bu makale hem materyalist tarih anlayışıyla hem de materyalist doğa anlayışıyla ilgili olarak Marx'ı bir bilim insanı olarak anlamak için bugün de hala okunmaya değer. Marx'ın ekolojik defterlerine bakarken, iklim izotermlerindeki değişimlerin insanlığın varlığından önce Dünya tarihinde nasıl yok oluşlar yarattığıyla ilgili ayrıntılı notlarına hayran kaldım.
"Daha sonraki yıllarda Marx, doğal bilim defterlerinden ve özellikle de Marx-Engels-Gesamtausgabe (MEGA) projesinin bir parçası olarak yayınlanmakta olan ekolojik defterlerinde görüldüğü gibi, doğal bilim çalışmalarını azaltmaktan ziyade arttırdı. Bu daha sonraki doğal-bilimsel çalışmaların çoğu, Marx'ın metabolik yarık ya da ekolojik kriz konusundaki artan endişesiyle açıkça ilişkiliydi. Bunun iyi bir tartışması Saito'nun Karl Marx'ın Ekososyalizmi adlı çalışmasında bulunabilir."
Çeviri: Nazlıcan Demir