Peter Weiss ve Direnmenin Estetiği
"... gerçekliğin verilerinden yararlandığı için belgesel ve tarihsel, yazarının gerçek yaşamına göndermeleri olduğu için otobiyografik, metne giren parçaları kendine özgü bir biçimde yorumladığı ve birleştirdiği için kurmaca, metinde belirsiz bir imkân olarak yansıyan bir kurtuluş fikri bıraktığı için ütopik, yandaşı olduğu dünya görüşü karşısında eleştirel olduğu için yeniden kurucu, kullandığı farklı anlatım biçimleriyle hem belgesel-gerçekçi hem gerçeküstücü, Batı kültürünün siyasi tarihi ve sanat tarihiyle metinler üzerinden tartıştığı için metinlerarası ve kültür birikimini yeniden yorumladığı için ufuk açıcı özellikler taşıyan çokkatmanlı bir derya metin. "
Çevirmenler Çağlar Tanyeri ve Turgay Kurultay "Direnmenin Estetiği" kitabının önsözünde 20. yüzyıl Alman yazarlarının en önemlilerinden Peter Weiss'ın çalışmasını bu sözlerle tanımlıyorlar.
Birkaç ay önce Yapı Kredi Yayınları'ndan çıkan Direnmenin Estetiği bağlamında Peter Weiss, 5-6 Mayıs günlerinde Alman Kültür Merkezi'ndeki konferansın konusuydu.
Konferansta Direnmenin Estetiği üzerine değerlendirmelerin yanı sıra Weiss'ın deneysel filmleri de gösterildi.
Palmstierna-Weiss ve Türkali
Programda sanatçının eşi sinemacı Gunilla Palmstierna-Weiss ve önemli yazarlarımızdan Vedat Türkali de vardı.
Film programının küratörü Florian Wüst'ün konuşmasıyla başlayan etkinliğin ilk gününde StudieII (1952, 6`) ve Hägringen (1959, 81') adlı filmler gösterildi.
İkinci gün ise Weiss üzerine düşünüp yazmış akademisyen, yazar ve çevirmenler Direnmenin Estetiği'ni tarihsel, yazınsal, siyasal, sosyolojik ve sanatsal açılardan ve Türkiye'nin bugünkü koşulları üzerinden yorumladılar.
Anti-faşist direnişe dair
Aynı anda tarihsel, biyografik, kurmaca, ütopik ve gerçeküstücü olduğu söylenen eser, 1937-1944 yılları arasındaki anti-faşist direnişi konu alıyor.
Martin Vialon'a göre, Direnmenin Estetiği'ni özel kılan, resme dair olan mekân içinde yan yana dizilişi ve yazına dair olan zaman düzleminde yan yana dizilişi birleştiren bir roman olmasıdır.
Wolfgang Bialas ise kitabı siyaset felsefesi açısından okuyor; ilerleme, devrim, kurtuluş gibi kavramların günümüzde zaman dışı ve anakroniktik etki yaratabileceğini ve ifade gücünü zayıflatan bu durumun organik entelektüellikle aşılabileceğini öne sürüyor.
Bialas, kendi sosyal konumlarını, hüküm süren sınıfın lisanıyla ifade eden bir işçi sınıfının sesinin çatlak çıkacağını savunuyor ve bu bağlamda da Direnmenin Estetiği'nin, tarihin gerçek taşıyıcılarının dilsizliğini törpülediğini iddia ediyor.
Göbenli karşılaştırması
Konferansın ilgi çeken bir diğer konuşmacısı, yazınbilimci ve "Direnmenin Estetiği'ne Güven Karşılaştırmalı Edebiyat Bağlamında Peter Weiss ve Vedat Türkali" kitabının yazarı Mediha Göbenli oldu.
Göbenli iki yazarı "faşizm canavarının yenilgi destanlarını" ve solu yüceltmeden, gerçekçi yazma noktasında birleştirdi.
Türkali de Weiss'ın dünya yazarları arasında kendine en yakın bulduğu sanatçı olduğunu söylerken duygulandığı gözlerden kaçmadı.
Harun Farocki'nin Peter Weiss Üzerine Bir Film (1974, 44') adlı belgeseli ile son bulan etkinlik geride karışık kafalar bıraktı.
İyimser ya da karamsar
Weiss yazdı diye direnemeyeceklerini vurgulayanların dışında, salondaki yetersiz kalabalığın ilgisinin dahi ümit verici olduğuna dair iyimser fikirler de ifade edildi.
İyimser ya da karamsar, Weiss'ın Türkiye yansımalarını takip etmek isteyenler Birikim Dergisi' nin bir sonraki sayısında yer alacak olan, Asuman Bayrak'ın Direnmenin Estetiği üzerine yazısını bekleyebilirler.
Weiss'ın öyküsü
Direnmenin Estetiği'ni "Weiss, 816 sayfalık romanında İkinci Savaşı ve dönemin sol entelektüellerini anlatıyor. Hem roman sanatının gereklerini yerine getirip hem de estetik ve siyasi meseleleri tartışıyor," sözleriyle anlatan Ömer Türkeş , Radikal' de yazarın yaşam öyküsünü özetliyor.
Peter Weiss, 8 Kasım 1916'da sonradan Hıristiyanlığı kabul eden Macar kökenli Yahudi bir tekstil fabrikatörünün ve İsviçre kökenli bir oyuncunun oğlu olarak Nowawes'de dünyaya geldi.
1935'te ailesiyle birlikte İngiltere'ye iltica etti. Burada ilk tablolarını yapmaya başladı. 1936'da Prag'a giden ve 1938'e kadar sanat eğitimi alan Weiss, Gartenkonzert (Bahçe Konseri) adlı tablosuyla Akademi Ödülü'ne layık görüldü.
Ailesi Ekim 1938'de İsveç'e kaçmak zorunda kaldı. Weiss, önce İsviçre'ye, sonra da İsveç'e gitti. Stockholm'e yerleşerek ölümüne kadar burada yaşadı.
Bu dönemde hayatını desinatörlük ve resim öğretmenliği yaparak kazandı. 1946'da İsveç vatandaşlığına geçti. 1949'da Rotundan/Der Turm (Kule) adlı oyununu yazdı.
1952'de yazdığı Der Schatten des Körpers des Kutschers (Arabacının Gövdesinin Gölgesi) adlı roman 1960'da yayımlandı.
1952-55 yılları arasında deneysel filmler çekti. 1961'de otobiyografik romanı Abschied von den Eltern (Anne Babaya Veda) yayımlandı. 1963'te Fluchtpunkt (Kaçış Noktası) adlı romanıyla İsviçre'de Charles-Veillon Edebiyat Ödülü'nü kazandı.
1964'te ilk kez Batı Berlin'de Schiller Tiyatrosu'nda sahnelenen Marat/Sade adlı oyunuyla büyük bir başarı kazandı.
1967'de İngiliz yönetmen Peter Brook tarafından sinemaya aktarılan bu oyun Türkiye'de de birçok kez sahnelendi.
1972'de Ülkü Tamer tarafından dilimize kazandırılan Die Ermitthing (Soruşturma) adlı belgesel oyunu 1965'te Almanya'nın pek çok kentinde aynı anda sahnelendi. 1965'te Lessing, 1966'da Heinrich Mann Ödülü'ne layık görüldü.
1973'te Can Yücel tarafından Saloz'un Mavalı olarak Türkçeye çevrilen Gesang vom Lusitanischen Popanz adlı oyunu 1967'de sahnelendi.
Bu oyunları, 1968'de VietNam Diskurs (Vietnam Tartışması), 1971'de Trotzki im Exil (Troçki Sürgünde), 1971'de Hölderlin adlı oyunları izledi.
Die Astlıetik des Widerstands (Direnmenin Estetiği) yazarın son yapıtıdır. Bir üçleme olan bu romanın birinci cildi 75'te, ikinci cildi 78'de ve üçüncü cildi 81'de yayınlandı.
10 Mayıs 1982'de altmış beş yaşında Stockholm'de hayata gözlerini yuman Peter Weiss ölümünden sonra Georg Büchner Ödülü'ne layık görüldü. (SE/BA)
* Direnmenin estetiği, Peter Weiss, Çeviren: Çağlar Tanyeri/ Turgay Kurultay, Yapı Kredi Yayınları, 2005, 816 sayfa, 25 YTL.