"Rapor Resmi Tarihi Değişime Zorluyor"

Ermeni tarihçi Ara Sarafian'ın Talat Paşa'nın Ermeni Soykırımı Raporu adlı kitabı Gomidas Enstitüsü tarafından Türkçe olarak yayımlandı. Sarafian'ın kitabının tanıtım toplantısı dün (25 Eylül) gerçekleştirildi.

Tanıtımda Sarafian çalışmasının, "1915-17 arasında Osmanlı Dahiliye Nazırı Talat Paşa'nın özel evrakları arasında bulunan Ermeni Soykırımı üzerine resmi bir Osmanlı raporu" üzerine odaklandığını anlattı. Bu önemli belgenin Murat Bardakçı tarafından tıpkı basım olarak 2008'de yayınlandığını, kendisinin de Osmanlı kayıtlarından yararlanarak bu raporu analiz ettiğini söyledi.

Sarafian, Talat Paşa'nın raporunun, "tıpkı onu destekleyen Osmanlı Arşivleri'ndeki diğer belgeler gibi, 1915 Ermeni Soykırımı konusunda resmi Türk pozisyonunu değişmeye zorladığını" iddia ettiği konuşmasında, Talat Paşa'nın evrakı üzerine argümanlarını ana hatlarıyla şöyle sıraladı:

* Rapor Talat Paşa'nın özel evrakı arasında bulunmuştur. Evrak ile Talat Paşa arasındaki bağlantı somuttur.

* Şubat 1917'de Talat Paşa 23 vilayette bulunan Ermenilerle ilgili özel bir nüfus çalışması için talimat vermiş. Talimatlarında hazırlayacağı raporda yer alacak işlenmemiş ham verileri elde etmesine olanak tanıyan bazı spesifik bilgiler talep etmiş. Bunlar söz konusu vilayette bulunan "yerli" ve "yabancı" Ermenilerin sayısı ve bunların nereden geldiklerine ilişkin verilerdi. Talat Paşa'nın raporu bu araştırmadan elde edilen ham verilere dayanıyor. Talat'ın bilgi talebine verilen çok sayıda yanıtı İstanbul'daki Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde bulmak mümkün. Yanıtlardaki rakamlarla Talat Paşa'nın rakamları birbirini tutuyor. Yanıtların bazıları Türkiye'deki arşivlerde yoksa da Talat Paşa'nın raporunun doğruluğunu tehcire ait diğer verilerle sınayabiliyor ve doğrulayabiliyoruz.

* Talat Paşa'nın raporunun analitik ağırlık merkezini bir sayfalık istatistiksel bölüm oluşturuyor. Bu sayfa sadece Şubat 1917'den sonra toplanmış ham verilerin bir özetini oluşturmakla kalmıyor, birtakım ilave bilgiler de içeriyor. Bu bilgiler ham verilerden yola çıkılarak hesaplanmış ve raporun istatistiksel girişinde yer almak üzere özetlenmiş olsa gerek. Talat yalnızca toplam rakamları vermiş. Bunların ayrıntılı hesaplanması benim çalışmamda yer alıyor.

* 1917 araştırması 23 vilayette yürütüldü. Ancak belli başlı doğu illeri kapsam dışında tutuldu. Bu yalnızca Trabzon, Erzurum, Van'ın bir kısmının Rus işgalinde olmasından kaynaklanmıyordu, işgal atında olmayan Mamuret-ul Aziz ve Diyarbakır da kapsam dışında tutulmuştu. Talat Paşa'nın bu vilayetlere yönelik nüfus araştırması istememesinin nedeni, büyük olasılıkla, bu vilayetlerdeki Ermenilerin 1915-16'da tehcir edildiğini varsaymış olmasıdır.

* Raporda tehcir öncesi Osmanlı Ermeni nüfusunun, sayımlardaki eksiklikler de hesaba katıldığında yaklaşık 1,5 milyon olduğu, 1915'de tehcir edilenlerin sayısının 1 milyon 200 bin olduğu, tehcirin hayatta kalan ve varlığı kayda geçen Ermeni sayısının ise 350-400 bin kadar olduğu belirtiliyor.

Ara Sarafian, kitabında da Talat Paşa'nın evrakı arasında böyle bir defterin bulunmasını "Osmanlı hükümetinin iç dünyasını ve onun Ermeni karşıtı politikalarını idrak etmemizi sağlar" diye yorumluyor. Sterilize dile de dikkat çekerek "bilhassa kayda değerdir ve daha güven veren, inkarcı bir söylemin doğuşunu açıklar" ifadelerine yer veriyor.

Kürtler Ermenilere de Osmanlı'ya da destek verdi

Tanıtım toplantısına Bir Zamanlar Yayıncılık'tan Osman Köker ve Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Mehmet Polatel de konuşmacı olarak katıldı.

Köker ana hatlarıyla değerlendirdiği kitap için Talat Paşa'nın raporundaki verilerin Osmanlı arşivleriyle uyum içinde olduğunu gösterdiğini söyledi. Murat Bardakçı'nın kitabının Sarafian tarafından çalınmış olduğu iddiasıyla ilgili olarak da bu kitabının yeni bir çalışma olduğunu ve bir telif sorunu olamayacağını belirtti. Murat Bardakçı'nın Talat Paşa'nın raporundaki verilerin 1915-16'ya ait olduğu iddiasına da Köker itiraz etti. Köker 1918'in daha akla yatkın olduğunu savundu. Sarafian 1917'yi işaret etmişti.

Polatel ise Osmanlı Arşivleri'nin kapalı olduğu dönemde, sadece devletin uygun görüp yayınladıklarını okuyabildiklerini, soykırım tezlerinin "Osmanlı arşivlerine dayanmıyor" iddiasıyla eleştirildiğini ve itibarsızlaştırıldığını hatırlattı; bugün "verileri çalıyorlar" suçlamasıyla başka bir itibarsızlaştırma çabası olduğunu söyledi.

Soru cevap bölümünde ise öne çıkan konulara dair Sarafian, şu noktalara değindi:

* Talat Paşa'nın elindeki sayılar oluşturulurken "sayım" nasıl yapıldı bilmiyorum. Ancak bu konuda çalışmalar, araştırmalar yapılıyor.

* Tehcire Almanların etkisi tartışılıyor. Belki karşı çıkmadıkları için suçlanabilir. Ancak mesela, Halep'te Alman bir subayın soykırıma karşı çıktığını biliyoruz.

* Kürt aşiretleri içinde Osmanlı'ya destek verip böylece zengin olanlar da var, Ermenileri koruyup saklayanlar da...

* İşbirlikçi Ermenilerden söz edilirken dikkatli olunmalı; bu bir tür cadı avına dönüşebilir. İstihbarat konusunda rolü olan Ermenilerden söz edilebilir.

* Talat Paşa'nın raporunda Müslümanlaştırılmış Ermenilere dair bir bilgi yok.

* O dönem İstanbul'da zorla yerinden etme durumu yok. Ancak İstanbul'da bazı önemli Ermeniler öldürüldü.

Talat Paşa'nın Ermeni Soykırımı Rapor, Ara Sarafian, Gomidas Enstitüsü, 2011, 71 sayfa. (YY)

Ara Sarafian'ın kitabı için hazırladığı haritalar için tıklayın.

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Ermenilerin İmhası 1915-17

Osmanlı İmparatorluğu'nda Hayatta Kalan Ermeni Sürgünleri 1917