Ressam Mihri'nin İzinde Bir Proje: Kim Mihri

"Kim Mihri?"

Bir Osmanlı Paşası'nın kızı... Abhaz...  İstanbul'dan sonra Avrupa ve Amerika'da yaşamış... Ressam, eğitimci...

Ya da sanatçı Seza Paker'in ifadesiyle "Hepimiz!"

Pek çok yönüyle gizli kalmış, yaşam hikayesi boşluklarla dolu bir sanatçı Ressam Mihri. 

Yönetmen ve senarist Berna Gençalp, Türkiye'nin ilk kadın ressamlarından Mihri Rasim Müşfik'i odağa alan bir proje tasarladı ve "Kim Mihri?" böyle çıktı ortaya. Uzun metraj belgesel, belgeselde yer alan uzman ve sanatçı röportajlarının geniş hallerinin izlenebileceği transmedya ve kurmaca filmden oluşan üç aşamalı bir proje bu.

Proje için Paker'in yanı sıra Tomur Atagök, Fatmagül Berktay, Wendy Shaw, Hülya Uğur Tanrıöver, CANAN, Taner Ceylan, Yusuf Taktak, Leyla Gediz gibi isimlerle görüşüldü. Oyuncular Deniz Türkali ve Ece Dizdar ise Mihri'nin mektuplarındaki cümleleri yorumladılar.

Projenin yapımcıları Berat İlk ve Yonca Ertürk. Ekipte pek çok önemli ismin kadın olması da dikkat çekiyor. Belgeselin orijinal müzikleri de genç bir kadın müzisyene, Eleni Lomvardou'ya ait. Görüntü yönetmeni Gözde Koyuncu. Karakter tasarımı, animasyon ayağında ise Meriç Atalar var.  

Filmin yolculuğunun sosyal medya hesaplarından ve kimmihri.com adresinden takip edilebileceğini aktaran Gençalp proje hakkındaki sorularımızı yanıtladı. 7 Mart'ta ise Salt Galata'da sanatçının, 100 yıl sonra doğduğu topraklarda ilk kez bir sergisinin açılacağının haberini verdi.

Eser Künyesi: Otoportre,Tuval/Yağlıboya, 98,5×61 cm, MSGSÜ İstanbul Resim Heykel Müzesi

Ressam Mihri ilk olarak karşınıza nasıl çıktı?

2013 ya da 2014 yılıydı, İstanbul Modern'de Türk Resim Sanatı Tarihi seminerlerine devam ediyordum. Sanat Tarihçi Burcu Pelvanoğlu Mihri'yi anlattı ve çarpıldım. Derste anlatılandan daha fazlasını merak ettiğim için hikayenin peşinden gittim. Zaten kadın çalışmaları yapıyordum, zaten formasyonum sinema idi ve bir film yapmak istiyordum. Böylece projemi geliştirdim. Burcu Pelvanoğlu projenin Sanat Tarihi danışmanı olarak beni yönlendirdi ve belgeselin içinde röportajları ile yer aldı.

Çalışma üç aşamalı olarak ilerliyor. Bundan kısaca söz edebilir misin?

Üç aşamalı bir proje tasarladım. İlk adım uzun metrajlı "Kim Mihri" isimli bir belgesel film ki şu anda yapım aşamasında... İkinci adım, tüm bu belgesel sürecinde topladığım bilgileri ve yaptığım derinlemesine röportajların geniş hallerini sunacağım bir transmedya yani gelişkin bir web sitesi. Son adım ise kurmaca bir film olacak. Önceki adımlar kurmaca film için çok iyi hazırlanmamı sağlayacak ve konuya ilgi duyanları da filme hazırlamış olacak. Transmedya için kaynak arayışındayız, kurmaca film için de senaryonun ilk taslağı üzerinde çalışıyorum.

Oyuncular Ece Dizdar, Deniz Türkali ve yönetmen Berna Gençalp

"Üç kıtaya yayılmış yaşamıyla, yürüdükçe yolu uzayıp giden, sırt sırta köklenen kadınlarla Mihri..." Bu tanımlar Mihri'nin hayatına dair ipuçları veriyor. Film nasıl bir senaryo üzerinden ilerleyecek?

Şu anda "Kim Mihri" belgeselinin kurgu sürecindeyiz. Bazı ek çekimler yapılıp, animasyonlar da hazır olunca kurguyu son haline getireceğiz. Belgesel için temel fikrim herkese "Kim Mihri" sorusunu yöneltip bilgi toplamaktı, ayrıca kesinlikle karamsar bir film yapmamaya niyetliydim. Mihri'nin adı ve katkıları, sanat tarihimizde, kadın tarihimizde, toplumsal tarihimizde yeterince yer almıyor ve mevcut durum çok üzücü, insanda "bu haksızlık" hissi uyandırıyor, ama tam da bu nedenle ben belgeselin hep bir "iyi haber" verme işlevi olacağını düşündüm.
Belgeselin doğası gereği önceden çok detaylı bir senaryo hazırlamak mümkün değil. Çeşitli fon başvuruları için senaryo benzeri metinler yazdım ama öyle beklenmedik gelişmeler oldu ki biz de bunları belgeleyerek filme dahil ettik. Bu gelişmelerin çoğu da araştırmacıların yeni bulguları idi.

"Kim Mihri?" sorusu neden çıkış noktanız oldu? Tanıtım filminde "Mihri'yi bu kadar merak eden tek kişi ben olamam" diyorsunuz... Daha önce ne kadar merak edilmiş Mihri? Ne kadar şey biliyoruz onun hakkında?

Benim Mihri'den ilk haberdar olmamla bugüne kadar geçen süre içinde çok güzel gelişmeler oldu. Bir Osmanlı Paşası'nın kızı olduğu, Abhaz bir aileden geldiği, İstanbul'dan sonra Avrupa ve Amerika'da yaşadığı, ressam ve eğitimci olduğu, 1914'te İstanbul'da kadınlara mahsus Güzel Sanatlar Okulu kurulmasına ön ayak olduğu biliniyordu. Mahinur Tuna'nın kitabındaki aile hayatı ve özel hayatına dair derlenmiş bilgiler çok etkileyciydi. Ama yine de yaşam hikayesi boşluklarla doluydu.

Yazılı kaynaklarda birbiri ile çelişen ifadeler vardı. Başka başka kadınların fotoğrafları Mihri olarak sunuluyordu. Eserlerinin çoğu kayıptı. Bunları fark ettikçe çileden çıkıyordum. 2017 yılında Kanada'da Mihri hakkında Sanat Tarihçi Özlem Gülin Dağoğlu tarafından bir doktora tezi yazıldığını haber aldım. Kendisine ulaştım ve Türkiye'ye her geldiğinde onunla güzel röportajlar yaptım. Ayrıca Mihri'nin ailesi ve hayatı ile ilgili 2000'li yılların başında bir araştırma kitabı yazmış olan Mahinur Tuna da bana çok güzel röportajlar verdi.

Burcu Pelvanoğlu çekimleri

Seattle'da yaşayan araştırmacı Selin Turan McCallum ile ise daha birkaç ay önce tanıştım. Meğer Mihri onu da meraklandırmış ve Selin Hanım değerli bir araştırma yürütmüş. Ben tüm bu süreçte, abartılmıştır diye düşündüğüm bazı bilgilerin doğru olduğunu, üzücü bulduğum ama inandığım bazı bilgilerin de yanlış olduğunu öğrendim. Hayat hikayesinin akışındaki boşluklar yer yer tamamlanırken yeni sorular ortaya çıktı. Bu arada nihayet, gerçek Mihri fotoğraflarına ulaştım. Yani sürprizlerle dolu bir süreçti. Hala da Mihri beni şaşırtmaya devam ediyor... Ve bence biz daha buzdağının tepesini görüyoruz.

Filmin animasyon bölümleri nasıl tasarlandı?

Animasyon Yönetmenimiz Berat İlk, bu konuda bana verdiği destek için ona müteşekkirim. Filmde kullanılacak animasyonun tarzı ve tekniği üzerine çok yönlü araştırmalar yaptık. Hem belgeseli hem de kurmaca filmi animasyonsuz düşünmedim, hiç. Belgeselde ister istemez çok yeni bilgiler olacak izleyici için. Animasyonun filmin anlatımına duygusal anlamda çok farklı bir boyut getireceğini ve film akarken izleyiciye duyduklarını sindirecek bir fırsat vereceğini düşündüm. Animasyonlardaki referans oyuncumuz Feride Çetin ile uzun uzun Mihri'yi konuştuk, tartıştık, biraz da çekiştirdik... Feride'nin oyunculuğu Mihri'ye çok yakıştı diye düşünüyorum.

Sette animasyon çekimleri

Projenin ne zaman bitmesi bekleniyor, destek için bir çağrınız var mı?

Olmaz mı? Filmi Kültür Bakanlığı'ndan aldığımız Sinema Destekleme Fonu ve Antalya Film Forum'da Belgesel Pitching Platformu'nda kazandığımız ödül ile finanse ettik. Belgeselin 2017'de Kültür Bakanlığı'ndan aldığı desteğin gereği olan film teslimini istenen zamanda yaptık ancak verilen süre çok kısaydı ve takip eden süreçte Mihri hakkında çok fazla yeni bilgiye ulaştık. O yüzden biz de filme devam etme kararı aldık. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ve Kadın Eserleri Kütüphanesi finansal olmayan destekler sundular. Ayrıca sinema sektöründen ayni yardımlar aldık. İmkânları zorlayarak, ekip arkadaşlarımızın gösterdiği inanç ve anlayış ile filmi son aşamalara getirdik.

Mihri'nin izinde İstanbul, Paris ve New York'ta çekimler yaptık. Şimdi filmin müziği, kullanılacak arşiv görüntüleri, kısa bir İtalya çekimi ve animasyonun tamamlanması için desteğe ihtiyacımız olduğunu buradan duyurmak isterim. 2019 yılında bitirmeyi planladığımız Kim Mihri belgeselini ulusal ve uluslararası seyircilere sunacağız.

(AÖ)