Sayıştay Nedir, Ne İş Yapar?
Sayıştay'ın 2018 raporu kamuoyuna duyurulduğundan bugüne kamu kuruluşlarında yapılan yolsuzluk, usulsüzlükler tartışılıyor.
AKP'li İstanbul Arnavutköy belediyesinin bir metre hortuma 78 lira ödediğini beyan etmiş olması; AKP'li Ordu Belediyesi'nin zabıta müdürünü Tayland'a göndermesi ya da İSKİ'nin 100 km'de ortalama 4-5 lt benzin tüketmesi gereken otomobillerin 63 lt tüketiyor gösterilmesi gibi ayrıntılar yolsuzluğun gittikçe çeşitlendiğini gösteriyor.
Tüm bunların üzerine Sayıştay'ın "Kamu İdareleri Denetim Raporlarını" hazırlayan başkan yardımcısı Fikret Çöker görevden alınarak yerine Zekeriya Tüysüz getirildi.
Ancak teşkilak yapısına göre Sayıştay üyeleri kendi talepleri değilse görevden alınamıyor, azledilemiyor. 2 Ekim'deki bu görev değişikliğinin duyulması üzerine Sayıştay, bu kararın Çöker'in kendi isteği doğrultusunda verildiğini açıkladı.
Sayıştay'ın 2018 raporuna ulaşmak için tıklayın.
Sayıştay nasıl bir kurum, nasıl işler, ne iş yapar?
Anayasal bir kurum
Sayıştay’ın görev çerçevesi Anayasa’da düzenleniyor.
1876 Anayasası’ndan beri anayasal bir kuruluş statüsüne sahip.
Tarihi Divan-ı Muhasebat’a dayanıyor
Bugün faaliyette olan Sayıştay’ın tarihi Cumhuriyet’in öncülü olan Osmanlı’ya dayanıyor. Osmanlı İmparatorluğu da devlet harcamalarının hesabını tutan ve denetimini yapan Divan-ı Muhasebat’ı mali yapı açısından kendi öncülü olan Selçuklular ve İlhanlılardan devralmış.
Görevi nedir?
Görevi ise kamuda hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlığı sağlamak. Kurum denetim standartlarını uluslararası standartlarla uyumlu şekilde yapıyor.
Uluslararası standartlar nasıl sağlanıyor?
Sayıştay Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Organizasyonu (INTOSAI), Avrupa Sayıştaylar Birliği (EUROSAI), Asya Sayıştaylar Birliği (ASOSAI) ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Organizasyonu Sayıştayları Birliği’ne (ECOSAI) üye. Sayıştay bu uluslararası kurumlardan ASOSAI’nin Yönetim Kurulu Üyeliğini, EUROSAI’nin Yönetim Kurulu Üyeliğini ve 2. Başkanlığını, ECOSAI’nin ise Başkanlığını yürütüyor.
Sayıştay bağımsız bir kamu kuruluşu
Denetim raporlarını Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ve kamuoyuna sunuyor. Sayıştay Meclis adına denetim yapıyor ama Meclis’le organik bir bağı bulunmuyor.
Denetimin planlanması, uygulanması ve sonuca bağlanması faaliyetleri mevzuat çerçevesinde, herhangi bir organın müdahalesi olmaksızın doğrudan Sayıştay tarafından yürütülür. Sayıştay, denetim usul ve esaslarını da teşkilat kanunu çerçevesinde doğrudan kendisi belirler. Yani Sayıştay başkanları hiçbir kamu ya da siyasi merciden emir, talimat almaz.
Bütçesini de bizzat Sayıştay kendi denetliyor.
Başkan ve üyeler nasıl seçiliyor?
Sayıştay Başkanı beş yıllık bir süre için, Sayıştay üyeleri ise herhangi bir süre kaydı olmaksızın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçiliyor.
Sayıştay denetçileri kurum tarafından açılan sınavla işe alınıyor.
Üyeleri azledilemez, yaş sınırı öncesi emekli edilemez
Sayıştay Başkanı ve üyeleri azledilemez; kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye sevk edilemez. Meslek mensuplarına yargıçlar için öngörülen teminatlar tanınır.
Danıştay neyi denetleyemiyor?
Cumhurbaşkanlığı’nın kullandığı ve örtülü ödenek olarak bilinen "gizli hizmet gideri" kalemi, 2015 yılından beri denetim dışı. 2015, 2016 ve 2017 yılına ilişkin Sayıştay raporunda örtülü ödenek yer almadı. Cumhurbaşkanlığı örtülü ödeneği Mart 2015'te “Torba Kanun Teklifi” olarak bilinen azı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yasa Teklifi ile gizlendi.
Kuruluş kanununa göre bazı kurumlar kamu görevi verse de Sayıştay tarafından denetlenmiyor. Bunlar şöyle sıralanıyor: Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu, Türk Tabipler Birliği, Türk Diş Hekimleri Birliği, Türk Eczacılar Birliği, Türkiye Barolar Birliği, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği gibi kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, köy yönetimleri, Türkiye Futbol Federasyonu, TBMM, vakıf üniversiteleri, siyasi partiler, yargı organları, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) devlet malları dışındaki malları.
Varlık Fonu, Sayıştay denetiminden çıkarıldı
Şubak 2017'de yürürlüğe giren Türkiye Varlık Fonu'nun denetimi 6741 sayılı Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketinin Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Varlık Fonu'na devredilen kamu iştirakleri Sayıştay denetiminden çıkarıldı. Varlık Fonu'na devredilen kamu şirketleri arasında Ziraat Bankası, BOTAŞ, PTT, TÜRKSAT, Türkiye Petrolleri, ETİ Maden, Türk Telekom, Halk Bankası, THY ve Çaykur bulunuyor. (HK)