Şırnaklı Madenciler Anlatıyor
Şırnak’ta 17 Ekim'de meydana gelen ve yedi işçinin ölümüne neden olan maden göçüğüne ilişkin açıklama yapan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı sahada yapılan işlemin kaçak olduğunu söyledi.
Bakanlığın açıklamasına göre, bölgedeki çalışmalar Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) tarafından 2013’te faaliyete durdurulmuştu.
Bazı basın kuruluşları, Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Genel Müdür Vekili Ömer Bayrak’ın göçüğün üç gün öncesinde, 12-14 Ekim’de “kaçak” denilen sahaları gezdiğini yazdı.
Şırnak’taki kömür madenlerinde neler yaşandığını öğrenmek için iki madenciye ulaştık. Kimliğini açıklamak istemeyen işçilerden biri hala Şırnak’ta madenci. Diğeriyse 14-19 yaşları arasında Şırnak’ta kömür ocağında çalışmış bir madenci.
Çalışmaya devam eden maden işçisi anlatıyor:
“Ocak Acar, taşeron Mağrur madenciliğin”
“Göçüğün yaşandığı kömür madeni Termik Santral projesi için Global A.Ş'ye devredilmişti. Proje iptal olunca 22 Mart 2017’de Şırnak’taki madenlerin tamamının ihalesi TKİ Genel Müdürlüğü Satın Alma Daire Başkanlığı’nın 1108 No’lu odasında yapıldı.
“İhale şartnamesinin bedeli 500 lira, teminat tutarı ise 1 milyon lira ve ihaleye giren tek firma Acar Madencilikti. Saha açılışı ihalesini 39 yıl süreyle tekrar aldı ve taşeronlar vasıtasıyla madenleri çalıştırmaya başladı. Yani Şırnak kömür madenleri söylenildiği gibi kaçak çalıştırılmıyor.
“Göçük, onlara ait olan 1 No’lu ocakta gerçekleşti. Taşeron firması da Mağrur Madencilik. Ölen işçiler de taşeron firmanın elemanları. Taşeronlar, kömür madenin kurulu olduğu alanın arazi sahiplerinden oluşuyor.
“Maden kaçak değil”
“Açık saha usulü maden çıkardıkları için Şırnak madenlerinde kütlesel heyelanlar, göçükler sıklıkla oluyor. Kömür madenleri denetimsiz.
“Acar Madencilik taşeron kullanıyor; Enerji Bakanlığı ve MİGEM'in açıkladığı gibi kaçak değil.”
"Okul masraflarımı karşılamak için kuyuya indim"
Şırnak çevrisinde tamamen kaçak madencilik de yapılıyor. Beş yıl boyunca halkın açtığı kuyu tipi madenlerde çalışan eski madenci anlatıyor:
"Kendimin ve kardeşlerimin okul masraflarımı çıkartmak için madende çalıştım. İlk kez 14 yaşında girdim madene. Yılın üç ya da dört ayı kömüre gidilir. Sonra kar ve yağmur mevsimi başlar; o zaman gidilmez. Lise bitene kadar her kömür mevsiminde kuyuya indim. Üniversite sınavının sonuçlarını beklediğim günlerde dershaneden bir arkadaşım madende göçük altında kaldı. Sonra üniversiteye başlayınca kömüre gitmeyi bıraktım.
Kömür ocakları neden çöküyor?
"Şırnak'ın birçok arazisinden kömür çıkıyor. Çeşitli geleneksel yöntemler ile kömür çıkarılabileceği düşünülen dağlar, araziler kazılıyor. Genelde arazi sahibine 1/3 ya da 1/4'lük kısmı veriliyor.
"Halk toprağı kuyu şeklinde kazıyor, kuyunun etrafındaki toprağın çökmemesi için kavak ağaçları ile güçlendiriliyor. Kömür olan yere varılınca kömürün bir kısmı 'kolon' şeklinde bırakılıp geri kalan kömür oyuluyor. Paralel alanda kömür bitince alt kısma paralel inen bir kuyu kazılıyor ve orada da kolonlar bırakılıp kömür oyuluyor.
"Bazen kolon olması için bırakılan kömür kısmı olması gerekenden daha ince bırakıldığı için; bazen de zaten kırılgan olan 'asfaltit' kömürü üstündeki toprak ve kömürün ağırlığına dayanamadığı için çöküyor. Bazen yağmur suları kolonları zayıflatabiliyor ya da kuyudaki kavak ağacından yapılan destekler zamanla çürüyebiliyor.
"Sadece kolonlar üzerine kurulmuş bir yer altı binasını düşünün. Bazen bir kat çöküyor, onun yarattığı etki ile domino etkisi oluşuyor, tüm katlar çökebiliyor.
Neden kaçak?
"Büyük şirketler büyük 'kömür damarlarını' açığa çıkarmak için nerede ise dağ büyüklüğündeki tüm toprağı atıyor ve günde binlerce ton kömür çıkarılıyor. Çok sınırlı sayıda işçi oralarda istihdam ediliyor.
"Büyük şirketlerin ilgilenmeyeceği kadar, 'zayıf damarlı' yani kömür oranı az olan yerleri kazmalar ile işçiler kazıyor. Aslında kaba bir hesap ile şirketlerde bir iş makinasının bir günde kazıdığı kömürü en az on işçi bir ay boyunca kazamaz. Fakat bu da bölgede işsizliğin tek alternatifi."
Kimler kazıyor, kim oldukları biliniyor mu?
"İşçiler resmi sıfatla çalışmıyorlar. Dağlara çalışmaya gittiklerinde operasyona giden askerlerce gözaltına alınabiliyorlar. Bunun önüne geçmek için her işçi kolluk kuvvetine (jandarma karakollarına) bir dilekçe, kimlik fotokopisi ve iki fotoğraf teslim ediyor."
Çıkarılan kömürlere ne yapılıyor?
"İşçiler resmi çıkarmadıkları kömürü satamıyorlar. Kontrol noktalarından geçiremiyorlar. Şirketler onların çıkardıkları kömürü ya çok düşük ücretten satın alıyor ya da 'fiş parası' adı altında şirkete ait bir fiş kesiliyor, o şirket kömürü çıkarmış gösteriliyor. Fiş parası vergileri de içeriyor ve her zaman kömürün satıldığı ücretten fazla oluyor. Örneğin iki ton kömür 150 liraya satılıyorsa fiş 200 liraya yakın oluyor."
Şırnak’taki maden sahası hakkında
Şırnak asfaltit kömür madenlerinin ilk ayrıntılı sondaj çalışması 1973 'te yapıldı. Toplam 10 filonda 100-150 milyon ton rezerv saptandı.
Maden ocağının ruhsatı 1978’deki devletleştirme politikasıyla Türkiye Kömür İşletmeleri’ne (TKİ) geçti. TKİ tarafından işletildikten sonra, 1998 yılında özelleştirme politikalarıyla özel sektöre devredilmişti.
Ancak IR-1205 ruhsat numaralı bu saha, Şırnak Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün 2011’de hazırladığı Şırnak İli Çevre Durum Raporu’nda Şırnak İl Özel İdaresi’ne bağlı olarak geçti.
Rapora göre sahada 27 milyon 494 bin asfaltit kömürü rezervi bulunan saha Şırnak İl Özel İdaresi tarafından rödovanslı olarak işletiliyor. Yani, ruhsat sahibi il özel idaresi maden işletme iznini bir firmaya devrederek kazançtan pay alıyor.
Şırnak’ta çalışmaya devam eden madencinin anlattıkları Enerji Günlüğü adlı sayfada 12 Mart 2017 tarihli bir haberde “TKİ Şırnak’ta asfaltit sahası işlettirecek” başlığıyla yer alıyor.