Sri Lanka'dan ABD'ye dünyadaki protestolara bir bakış
* Fotoğraflar: AA (Sri Lanka, Arjantin, ABD)
İki yılı aşkın süredir devam eden COVID-19 pandemisi, Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle başlayan savaş, artan gıda ve enerji fiyatları, hükümetlerin tüm bu gelişmeler karşısında aldığı ya da almadığı tavırlar...
Dünyanın pek çok ülkesinde milyonlarca kişi, farklı bağlamlarda farklı şekillerde ortaya çıkan ekonomik krizi, ülkelerinde yaşanan siyasi gelişmeleri ve hükümetlerinin yaptığı iddia edilen yolsuzlukları protesto ediyor.
Yaşanan temel hak ve özgürlük ihlallerine karşı seslerini yükselten yurttaşlar, dünyanın dört bir yanında sokaklara dökülüyor.
Carnegie Uluslararası Barış Vakfı'nın derlediği bilgilere göre, 22 Temmuz 2022 tarihi itibariyle farklı sebeplerden 19 ülkede protestolar sürüyor:
Arjantin, Ermenistan, Ekvador, Hindistan, Endonezya, İran, Irak, İsrail, Lübnan, Myanmar, Hollanda, Pakistan, Senegal, Sri Lanka, Sudan Tayland, Tunus, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD).
Vakıf aynı zamanda protestoların sebebi, başlama tarihi, söz konusu ülkelerin "özgür" olup olmadığı gibi bir dizi veri de paylaşıyor.
* Grösel: Carnegie Uluslararası Barış Vakfı
Carnegie Vakfı'nın "protestoların sürdüğü ülkeler" haritasından yola çıkarak dünyada son aylarda devam eden protestoları sizler için derledik...
Arjantin: Ekonomik kriz protestoları
Güney Amerika ülkesi Arjantin'de Nisan 2022'de başlayan ekonomik kriz protestoları, binden fazla kişinin katılımıyla devam ediyor.
"Hükümetin tarım ürünlerindeki fiyat artışlarını kontrol altına alabilmek adına yürürlüğe koyduğu müdahaleci politikalar ve pek çok sektörde etkili olan enflasyon" kaynaklı protestolara katılan halk, yüksek faiz oranlarına ve artan fiyatlara tepkilerini dile getiriyor.
Vakfın paylaştığı bilgilere göre, protestolar henüz herhangi bir politika veya liderlik değişimine yol açmış değil.
Ermenistan: Barış planı protestoları
Ermenistan'da Kasım 2020'de başlayarak 6 ay boyunca devam eden ve kısa bir durulma döneminin ardından Mayıs 2022'de yeniden başlayan protestoların hedefinde ise Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Dağlık-Karabağ savaşının ardından imzalanan ateşkes anlaşması var.
Rusya'nın önayak olduğu barış anlaşması uyarınca iki ülke arasında "ihtilaflı bir bölge" olan Dağlık-Karabağ'ın "büyük bir kısmının Azerbaycan'a bırakılması" ve Ermenistan hükümetinin 2022'de yaptığı bir açıklama ile "toprak taleplerini azaltmak zorunda kalabileceği" yönündeki açıklama Mayıs 2022'de hükümete karşı protestoları yeniden alevlendirdi.
TIKLAYIN - Dağlık-Karabağ ateşkesi: Rusya barış güçleri 5 yıl bölgede
Protestoların katılımcıları, çoğunlukla 17 muhalefet partisi ve bu partilerin destekçi ve seçmenlerinden oluşuyor.
Ekvador: Artan fiyatlara karşı protestolar
Güney Amerika'daki protestolar ise hem siyasi hem de ekonomik bir boyut taşıyor. Buna göre, Haziran 2022'den bu yana 5 bini aşkın kişi, artan temel gıda fiyatlarının yanı sıra Ekvador Yerli Milliyetler Konfederasyonunun grev ilanı ve ekonomik talepleri üzerine protesto düzenliyor.
Artan gıda ve yakıt fiyatları ile uzun süredir devam eden ekonomik eşitsizlikler, başta yerli gruplar olmak üzere halkın sokaklara dökülmesine sebep oldu. Protestolar devam ederken açıklama yapan hükümet, daha düşük yakıt fiyatları da dahil bazı düzenlemeler önerdi.
TIKLAYIN - Ekvador'da hükümet karşıtı protestolar: 3 kentte OHAL
TIKLAYIN - Ekvador'da protestolar: "Neoliberalizmin ölümü"
Hindistan: Askeri reform protestoları
Siyasi ve ekonomik sebeplerden patlak veren protestoların sürdüğü ülkelerden biri de Hindistan. Hindistan hükümeti, Haziran 2022'de bir açıklama yaparak ülkedeki askerlik sisteminde "reform" yapacağını ve "kişilerin dört yıllık sözleşme ile askere alınacağını" duyurdu.
Fakat söz konusu açıklama 10 binden fazla kişinin katıldığı protestoları beraberinde getirdi. "Genç erkeklerin" çoğunluğunu oluşturduğu protestocular, "yeni sözleşme sisteminin askeriyede uzun süreli kariyer yapmayı engelleyeceğini" söyleyerek reform planını protesto ediyor.
Endonezya: Papua protestoları
Hint ve Pasifik okyanusları arasında yer alan ada ülkesi Endonezya'da da hükümetin Batı Papua ve Papua bölgelerini "idari bölümlere ayırma" planları Mayıs 2022'den bu yana protesto ediliyor.
Papua ve Batı Papua vilayeti sakinlerinin katıldığı "siyasi saikli" protestolar, temelde her iki vilayet için "daha fazla özerklik talebi" yükseltiyor ve "bölgenin kötü yönetildiği algısına" bir tepki olarak öne çıkıyor.
İran: Gıda fiyatlarına karşı protestolar
Türkiye'nin komşusu İran'da Temmuz 2022 tarihi itibariyle iki temel protesto devam ediyor. Bu protestolardan biri, Mayıs 2022'den bu yana 5 binin üzerinde kişinin katılımıyla devam eden "gıda fiyatı protestoları."
Yumurta, tavuk, süt ve süt ürünleri ile yemeklik yağa devlet desteğinin azaltılması ve buğday ile un fiyatlarının artması üzerine başlayan protestolar, "artan yaşam maliyetlerine duyulan öfke ve hükümetin enflasyon ve kötü kamu hizmetleri de dahil yaşam kalitesini ilgilendiren konuları ele alma konusundaki başarısızlığına" bir tepki olarak yaklaşık 3 aydır devam ediyor.
İran: Kamu çalışanlarının protestoları
Artan hayat pahalılığı karşısında İran'daki kamu çalışanları da düşük maaşlar sebebiyle Ocak 2022'den bu yana protesto gösterileri düzenliyor.
Aralarında hemşire ve öğretmenlerin de olduğu kamu çalışanları, "hükümetin maaş ve emekli maaşı reformunu hayata geçirme konusunda yavaş hareket etmesini ve ekonomiyi yönetememesini" protesto ediyor.
TIKLAYIN - İran'da fahiş fiyatlar nedeniyle halk sokakta
TIKLAYIN - İranlı emekliler: Harcamalarımız dolar, maaşımız riyal
Irak protestoları
Carnegie Vakfı'na göre, Ekim 2019'dan bu yana Irak'ta devam eden protestolar, hem ekonomik, hem siyasi, hem de yolsuzluk iddiaları ile ilgili.
"Hükümetin yolsuzluklarına karşı mücadele eden popüler bir terörle mücadele lideri" olan Korgeneral Abdul-Wahab al-Saadi'nin rütbesinin düşürülmesi ülkede protestoların fitilini ateşlemiş, hükümet karşıtı protestolar, Ekim 2019'da devlet şiddeti ile bastırılmaya çalışılmıştı.
"Aktivistlerin militanlarca öldürüldüğü" protestoların hedefinde ise temelde "yetersiz kamu hizmetleri, hükümetin yolsuzluğu, işsizlik, ülkedeki mezheplere dayalı siyasal sistem ve Irak hükümetinin protestoları baskı ile bastırmaya çalışma çabaları" vardı.
Protestolar sonucunda Irak Başbakanı Adel Abdul-Mahdi, istifa etti; fakat Abdul Mahdi, Mohammed Allawi Başbakan olarak atanana kadar göreve devam etti. Allawi hükümeti kuramadı ve sonunda göreve gelemedi. Onun yerine başbakan olan Adnan al-Zurfi Mayıs 2022'de istifa etti.
Mustafa al-Kadhimi, başbakan oldu. Al-Kadhimi hükümeti protestocuların taleplerinden biri olan Meclis seçimlerini Ekim 2021'de gerçekleştirdi.
TIKLAYIN - Irak | Sadr'a bağlı milletvekilleri istifa etti
İsrail: Filistin protestoları
Doğu Kudüs'teki Şeyh Jarrah mahallesinde yaşayan altı Filistinli ailenin evlerinden tahliye edilip edilmeyeceğine ilişkin mahkeme kararı ve İsrail'in Filistinli yurttaşların protestolarını bastırmaya yönelik hareketleri İsrail'de Mayıs 2021'de protestolara sebep oldu.
Filistinlilerin zorla yerinden edilmesine karşı düzenlenen protestolar sürerken İsrail Yüksek Mahkemesi kararın açıklanacağı tarihi erteledi.
Lübnan: Ekim Hareketi
Lübnan hükümetinin Ekim 2019'da tütün, petrol ve WhatsApp'tan sesli aramaları vergilendirmesi ülkede protestolara sebep olmuştu.
Protestolar, Beyrut Limanı'nda 4 Ağustos 2020'de patlayıcı maddelerin bulunduğu bir depoda yaşanan patlama sonrasında şiddetlendi.
Lübnan halkının hemen her kesiminden kişilerin katıldığı protestolar, yüksek genç işsizliği ve döviz krizi, kamu hizmetlerinin yetersizliği ile mezhepçilik sebebiyle yaşanan siyasi nepotizm ve yolsuzluk ile ilgiliydi.
Protestolar sonucunda her ne kadar Başbakan Saad Hariri'nin hükümeti Ekim 2019'da istifa etmiş olsa da protestolar sonraki Başbakan Hassan Diab döneminde de devam etti. Diab hükümeti, Ağustos 2020'de Beyrut Limanı'ndaki patlamanın ardından istifa etti.
TIKAYIN - Lübnan seçimleri: Peki şimdi nereye?
Myanmar: Darbe karşıtı protestolar
Güneydoğu Asya ülkesi Myanmar'da 1 Şubat 2021'de Aung San Suu Kyi'nin Ulusal Demokrasi Ligi (NLD) ve sivil hükümete karşı düzenlenen askeri darbe, ülkede protestoları beraberinde getirdi. 100 binden fazla Myanmarlı yurttaş, ülkedeki askeri yönetime ve askeri yönetimin NLD'nin lehine çıkan seçim sonuçlarını reddetmesini protesto ediyor.
TIKLAYIN - BMGK'den Myanmar için 'demokrasi' çağrısı
Hollanda: Çiftçi protestoları
Hollanda hükümetinin "ikisi de tarımsal süreçlerin bir çıktısı olan azot oksit ve amonyak salımlarını azaltma planlarını" açıklaması sonrasında ülkedeki çiftçiler Haziran 2022'den bu yana bu kararı protesto ediyor.
10 binin üzerinde çiftçinin katıldığı tahmin edilen protestolarda, söz konusu düzenlemenin tarım ve çiftçilerin geçim kaynakları üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerine ilişkin endişeler dile getiriliyor.
Pakistan: "Güvensizlik oyu" protestoları
Mart 2022'de Başbakan Imran Khan'a karşı teklif edilen güven oylaması Khan'ın aleyhine sonuçlandı. Bu da ülkede protestoları beraberinde getirdi.
Khan hükümetinin muhalifleri, Khan hükümetinin yolsuzluk yaptığını ve ülke ekonomisini kötü yönettiğini söyledi. Güven oylamasının Khan aleyhine sonuçlanması sonrası Khan'ın destekçileri yeni hükümeti protesto etti. Khan'ın başbakanlıktan uzaklaştırılması ve akabinde ülkede genel seçimlerin yapılmasına yönelik çağrı da Khan yandaşlarının protestosu ile karşılaştı.
Güvensizlik oyu sonrası, Khan başbakanlık koltuğunu kaybetti.
Senegal: Muhalefet adaylığı protestoları
Batı Afrika ülkesi Senegal de Haziran 2022'den bu yanan protestolara sahne oluyor. Senegal hükümetinin Yewwi Askan Wi muhalefet koalisyonunun yaklaşan meclis seçimleri öncesinde sunduğu aday listesini geçersiz sayması ülkede protestolara sebep oldu.
Senegalli yurttaşların sokağa dökülmesinde muhalefet koalisyonu lideri Ousmane Sonko'nun protesto çağrısı da etkili oldu.
Senegalli protestocular, siyasi muhalefete yönelik baskıları ve ülkedeki siyasi çeşitlilik eksikliğini protesto ediyor.
Sri Lanka: Ekonomik kriz protestoları
1984 yılında İngiltere'den bağımsızlığını kazanan ve tarihinin en büyük ekonomik krizini yaşayan Güney Asya ülkesi Sri Lanka'da yakıt, gıda ve temel ihtiyaç maddelerinin temini konusunda ciddi sorunlar yaşanıyor.
Protestocular, Mart 2022'den bu yana devam eden protestolar yoluyla, ekonomik krizden eski ve yeni devlet başkanları Gotabaya Rajapaksa ve Ranil Wickremesinghe de dahil hükümet yetkililerini sorumlu tutuyor, kötü ekonomi yönetimi ve yolsuzluk suçlamaları getiriyor.
Ülke çapına yayılan protestolarda aralarında iktidar partisi milletvekili ile iki polisin de bulunduğu 8 kişi hayatını kaybetti, en az 250 kişi yaralandı.
TIKLAYIN - Sri Lanka, yeni devlet başkanını seçti
Sudan: Askeri rejime karşı protestolar
Kuzey Afrika ülkesi Sudan'da sivil yönetim yanlısı yurttaşların askeri darbe yönetimine karşı protestoları Haziran 2020'den bu yana sürüyor.
Sudan'da 11 Nisan 2019 tarihinde gerçekleştirilen askeri müdahalenin ardından Ağustos 2019'da, Temmuz 2023'e kadar sürmesi planlanan asker-sivil ortaklığında geçiş dönemi başlamıştı.
Ordu, güvenlik ve beka tehdidi gerekçesiyle 25 Ekim 2021'de Sudan'daki sivil yönetime el koymuş ve olağanüstü hal (OHAL) ilan ederek ülkenin başbakanı da dahil onlarca siyasiyi gözaltına almıştı.
Sudan Merkezi Doktorlar Komitesine göre, 25 Ekim 2021'den bu yana süren gösterilerde 100'den fazla kişi hayatını kaybetti.
TIKLAYIN - Sudan'da kabile çatışması ve darbe karşıtı protestolar
Tayland: Hükümet karşıtı protestolar
Hükümetin pandemi sırasında ekonomiyi canlandırmakta başarısız olması, ülkenin önde gelen siyasi aktivistlerinden Wanchalearm Satsaksit'in kaçırılması ve ülkedeki kraliyete hakaret kanununu yürürlükten kaldırma isteği, Haziran 2022'den bu yana Tayland'da protestolara sebep oluyor.
Başta gençler olmak üzere genel halkın katıldığı protestolarda, yeni mezunların yeterince istihdam seçeneği olmaması, özgürlükleri kısıtlayan kanunlar ve askeri idarenin yazdığı anayasaya duyulan memnuniyetsizlik protestocuların tepki gösterdiği temel konular olarak öne çıkıyor.
Tunus: Cumhurbaşkanına karşı protestolar
Tunus Cumhurbaşkanı Kais Saied'in anayasa hükümlerini askıya alarak, ülkeyi kararnameler ile yürüterek ve meclisi feshederek devlette daha büyük güç sahibi olma çabaları ülkede protestolara sebep oldu.
Eylül 2021'den bu yana devam eden protestolara katılanlar, cumhurbaşkanının Tunus demokrasisinin altını oyduğu ve ülkeyi otoriter bir yönetime sürüklediği eleştirisinde bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Saied, Najla Bouden Romdhan'ı başbakan olarak atadı. Aynı zamanda, Aralık 2021'de bir açıklama yaparak 2022'de anayasa referandumunun ve seçimlerin yapılacağını açıkladı.
İngiltere: Artan fiyatlara karşı protestolar
İngiltere'de yakıt ve gıda da dahil pek çok ürünün fiyatlarının artması ve sendikaların protesto çağrısı Nisan'dan bu yana protestolara sebep oluyor.
ABD: Kürtaj hakları protestoları
ABD Yüksek Mahkemesi, 24 Haziran 2022'de ülke genelinde kürtaj hakkını anayasal bir hak olarak güvence altına alan 1973 tarihli "Roe-Wade kararı"nı iptal etti. Karar ile kürtaj anayasal bir hak olmaktan çıkarken bu konudaki kanunlar eyaletlerin kendi inisiyatiflerine bırakıldı.
"Roe-Wade" kararının bozulacağının basına sızdırıldığı Mayıs 2022'den bu yana ülke çapında yüz binlerce kişi üreme hakları ve cinsel haklar için protesto gösterileri düzenliyor. (SD)