Telkari Ustası Kadınlar Destek Bekliyor
En riskli durumda olanlar gençler olduğu için Ovacık bugün bir "yaşlılar beldesi" görünümünde. Ovacık'ın merkez nüfusu ise yaklaşık iki bin. Daha önce hayvancılıkla geçinen ilçede artık hayvancılık da yapılmıyor.
Ovacıklı ne üretecek?
Herkes Ovacıklının bir şeyler üretmesi gerektiği noktasında hemfikir. Ama ne üretilecek? Bu sorunun yanıtını en yetkilisinden, sokakta volta atan işsiz insanlarına kadar herkes arıyor.
Bazıları da kendi çözümlerini Ovacıklılara sunuyorlar. Ovacık dışında yaşayan Ovacıklıların kurdukları Munzur AŞ, Munzur Baba'nın kaybolduğu Munzur dağından çıkan suyu işliyor ve dağıtıyor.
Ulaşılabilir Yaşam Derneği (UYD) Ovacık Şubesi öncülüğünde ise çeşitli projeler geliştiriliyor. Bunlardan birisi de"Telkari Gümüş İşlemeciliği".
2005'de başlatılan ve bu güne kadar sürdürülen bu proje Ovacık Kaymakamlığı, Ovacık Halk Eğitim Merkezi işbirliğiyle sürdürülüyor.
"Kadın usta"lar
Projede iki dönemde 40 "usta" yetiştirilmesi hedeflenmiş. İlk dönemde 20 kişi için açılan kursa hepsi de "ev kadını" olan 12 kadın katılmış. Kursun daha fazla taliplisi çıkmamış.
Aslında bir "Süryani kültürü" sayılan telkari gümüş işlemeciliğini Ovacıklı kadınlara öğretmek üzere Mardin Midyat'tan bir Süryani telkari ustası getirilmiş: Engin Gürkan Usta.
Ovacıklı ev kadınları onunla yaklaşık bir yıl çalışmış. Şimdi de aralıklı olarak uğruyor Engin Usta.
Kadınlar büyük bir istekle ve düzenli olarak kursu izlemişler. Hiç bir "fire" verilmemiş. Başladıkları gibi tamamlamışlar. Eşleri ilk günlerde kadınların gösterdiği "azme" gülmüşler. Ama şimdi onların birer "usta" olmasından hoşnutlar.
Bazı günler, bakacak kimseleri olmadığı için küçük çocuklarını da, Ovacık Yatılı Bölge Okulu'nun hemen yanındaki eskiden lise binası olan şimdiki Halk Eğitim Merkezi'ndeki atölyeye getirmişler.
Sonunda kadınlar öğrenmişler bu işi. Şimdi kendi kendilerine çalışıyorlar.
Nasıl üretiliyor?
Kursiyerler arasında yer alan ve artık "kadın telkari ustalarımızdan" birisi olan 34 yaşındaki Dünya Toprak anlatıyor yaptıklarını.
Telkari tel ile yapılan "el işi" demek. İşlenmesi kolay olduğu için asıl olarak "gümüş"le yapılıyor. Telkari yapan sanatkarlar kullanacağı malzemeleri kendileri üretiyorlar. Önce külçe halinde veya atık olan gümüş ocakta bir pota içerisinde eritiliyor. Sonra çubuk haline getirmek üzere bir kalıba dökülüyor.
Ardından da üretilecek ürünün şekline göre bu çubuk döküm, üzerinde genişten dara doğru delikleri olan çelikten yapılmış haddeden geçirilerek inceltiliyor. Yarım santimlik çubuklar yaklaşık 1 milimetrelik ince bir tel haline getirilince işlenmeye başlanıyor.
Yapılan işin cinsine göre bir tezgahın etrafına çepeçevre oturan kadınlar önce her biri başka bir bölümünü yaparak malzemelerini hazırlıyorlar.
Sonra da bir kaçı bu kez bir havya ile bunları birleştirerek ürünleri ortaya çıkarıyor.
Telkari işçiliği ince bir işçilik. Beceri ve estetik beğeninin ötesinde iyi bir "göz" gerektiriyor. Ovacıklı kadınlar bunların hepsini büyük bir şevkle kendileri yapıyorlar.
Pazarlama sorunu
Toprak kendilerine öğretilen modelleri en iyi şekilde üretebildiklerini söylüyor. Hatta bazen kataloglardaki resimlere bakarak kendiliklerinden de çeşitli modeller ürettikleri olmuş.
Dersim'e, Ovacık'a özgü örnekler üretmişler. Farklı bir şeyler üretmeyi, kendi tasarımlarını gerçekleştirmeyi hepsi de hayal ediyor.
Ama Tunceli'den 65 kilometre uzaktaki bu ilçeye gelenlerin sayısı onların üretimlerini pazarlamalarına olanak tanımıyor.
O kadar ki ürettikleri 2-3 ay satılmazsa yeniden eritip külçe gümüş haline getirdikleri de oluyor.
Amaç yeniden üretip el alışkanlıklarını yitirmemek. Atölye onlar için ayrıca bir "özgürlük alanı" da olduğu için üretimden kopmak istemiyorlar.
Toprak bir bileziğin yapım süresinin yani külçe gümüş halinden işlenmiş hale gelmesinin yaklaşık 2 saat sürdüğünü belirtiyor. Sekiz saat çalışsalar 4 tane üretebiliyor bir kadın. Ama onları zorlayan bir talep söz konusu değil. Onun için kendi kafalarına göre çalışıyorlar.
Bir tür eğlence ortamı atölyeleri onlar için. Dışarıdan birileri gelince, hele hele alışveriş yapınca mutlu oluyorlar. İşlenmiş gümüşün gramını 2,5 YTL'ye veriyorlar. Öyle çok büyük rakamlar söz konusu değil. Ama henüz ürettiklerinden büyük bir kazançları olmamış. Ovacıklı usta kadınların umudu emekleri karşılığı kazanç sağlamak.(MS/EZÖ)