TESEV Araştırması: Polise Kim Güveniyor, Kim Güvenmiyor?

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) Demokratikleşme Programı’nın, “Toplum ve Polis: Türkiye’de Polise Güven Araştırması” başlıklı raporu bugün Conrad İstanbul Hotel’deki basın toplantısıyla açıklandı.

Rapor, Türkiye'de vatandaşların polise ne kadar güvendiğini ve polise güvenin polis ile işbirliği, polise itaat ve polis ihlallerine toleransı nasıl etkilediğini konu ediniyor.

TESEV Demokratikleşme Programından Direktör Özge Genç’in moderatörlüğündeki toplantıda raporun yazarı Johns Hopkins Üniversitesinden araştırmacı Nur Kırmızıdağ ile birlikte Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Erkan Koca ve İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ferhat Kentel değerlendirmelerde bulundu.

Genç açılış konuşmasında, çözüm sürecinden geçtiğimiz bu günlerde sürecin güvenlik bürokrasisine yansımasının önemine dikkat çekti ve raporun yayımlanmasında ve etkinliğin gerçekleştirilmesinde katkıları bulunan Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) Yüksek Danışma Kurulu’na, İsveç Uluslararası Kalkınma Ajansı’na (SIDA) ve CHREST Vakfı’na teşekkür etti.

Kırmızıdağ: Demokrasinin göstergesi

Araştırmacı Kırmızıdağ, raporun hangi sorulara yanıt aradığını, polise karşı toplumdaki güven ve meşruiyet algısı ilişkisini, rapordaki dikkat çeken başlıkları anlattı.

“Merkezi siyasetten ve egemen kimlikten uzaklaştıkça polise güven ve işbirliği azalıyor. Polisin meşruiyetine olan inanç arttıkça da ihlallere gösterilen tolerans azalıyor.”

Kırmızıdağ, toplumun polis algısının, demokratik toplumun bir göstergesi olduğunu söyledi.

“Üçüncü dalga demokratikleşmeyle polis algısı da değişti. Toplumun rızasını alarak demokratik düzen sağlama fikri ortaya çıktı.”

“Türkiye’de polise beyan edilen güven beş üzerinden 3.89. ama polisin meşruiyet ve etkinliği algısı beyan edilen güvene oranla daha düşük.”

“Polise güvenin en düşük olduğu kesim, parti ve din aidiyeti hissetmeyen grup.”

Toplum polise güveniyor mu?

Kırmızıdağ, raporda şu sorulara yanıt aradıklarını belirtti:

* Türkiye toplumu polise ne kadar güveniyor?

* Türkiye'de toplumun polise olan güvenini oluşturan unsurlar neler?

* Polisin meşruiyeti ve etkinliği/performansı Türkiye'de kamuoyunun polise güvenini şekillendirmede ne denli etkili?

* Türkiye'de toplumun polis meşruiyeti ve etkinliği algısını etkileyen faktörler neler?

* Türkiye'de toplumun polisin meşruiyetine ve etkinliğine olan inancı, polisle işbirliği yapmasını, polisin ihtarlarına uymasını ve polis ihlallerine tolerans göstermesini nasıl etkiler?

* Türkiye'de demografik gruplara göre (siyasi, etnik, dini kimlik vb.) polis meşruiyeti, etkinliği ve güveni algısı nasıl değişiyor?

Rapordaki demografik faktörler, coğrafi bölge, siyasi, dini, etnik aidiyet olarak belirleniyor.

Kırmızıdağ, kategorizasyon sırasında ekonomik durum, eğitim durumu, yaş ve cinsiyetle ilgili de istatistikler hazırladıklarını ancak bu faktörlerin farklılık yaratacak derecede değişim göstermemesinden dolayı raporda kriter olarak alınmadığını ifade etti.

Rapordaki tespitler

* Sünni, Türk, AKP'li, MHP'li kesimlerde polise duyulan güven yüksekken, Aleviler, Kürtler, HDP'liler arasında polise duyulan güven düşük.

* Türkiye'de toplumun yüzde 59'u polis teşkilatının yönetiminde halkın söz sahibi olması gerektiğine inanıyor.

* Türkiye'de toplumun yüzde 60'ı kanunları çiğneyen polis memurlarının cezasız kaldığına inanıyor.

* Türkiye'de toplumun yüzde 39'u çocuğunun polis olmasına sıcak bakarken, yüzde 38'i çocuğunun polis olmasına karşı.

* Türkiye toplumu, polisin vatandaşların ihtiyaçlarına duyarlı ve adil şekilde cevap verdiğine inanmıyor.

* Türkiye'de polise güven ortalaması genel olarak yüksekken (3.89/5) , siyasi ve sosyal merkezde yer almayan kesimler arasında polise güven düşük.

* Türkiye'de siyasi aidiyete göre polis meşruiyeti algısı AKP seçmenleri arasında en yüksek, HDP seçmenleri arasında en düşük.

* Dini kimliğe göre polisin en etkin ve başarılı olduğunu düşünenler Sünni kesimken (ort. 3.54), Alevi/Bektaşiler arasında bu oran daha düşük (2.97/5).

* Siyasi kimliğe göre polisin etkinliği/performansı algısı değerleri AKP seçmenleri arasında 3.76, CHP seçmenleri arasında 3.24, MHP seçmenleri arasında 3.55, HDP seçmenleri arasında 2.79.

* Sünniler, Alevi/Bektaşilere göre polisle işbirliği yapmaya ve polise itaat etmeye daha açık.

* AKP seçmenleri arasında polis ihlallerine tolerans gösterme eğilimi en yüksekken, HDP seçmenleri arasında bu oran en düşük.

* Özellikle Kürtler, polisin suç faillerini yakalamada başarısız olduğunu düşünüyor.

Kentel: Şikayet hattı kurulmalı

Prof. Dr. Kentel de polisin, devletin “makbul vatandaş” inşasında kullandığı unsurlardan biri olduğunu ifade etti.

“TSK’yla ilgili daha yaygın bir devlet algısı varken, polisin toplumla ilişkisi daha yakın. Polisin bizim polisimiz olma ihtimali daha yüksek. Polis, halkın polisi olabilir. Bununla ilgili atılacak en önemli adımlardan biri, şikayet hattı kurulması.”

Koca: Polisin alternatifi yok

Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Koca da polisliğin zor bir meslek olduğunu belirterek söze başladı.

“Meslek kendi içinde çelişkileri ve çatışmaları barındırıyor. Toplumu korumakla görevliler ancak aynı zamanda o toplumun bireylerinden de şüphe duymak durumundalar. Şüphe ve güven ilişkisi birlikte yürüyor.”

“Polis, halkın güven duymak istediği bir kurum çünkü alternatifi yok.”

“Düzeni sağlama ve yasaları uygulama arasında kalan polis her zaman düzeni koruma yolunu seçiyor. Polis sokakta yasaların uygulayıcısı değil uyarlayıcısı.”

“Cezasızlık siyasal karakterdeki olaylarda geçerli. Onun dışında bürokratik yapı polisi cezalandırmaya yönelik işliyor.” (AS)

Öneriler

* Kanunları ihlal eden polis memurlarının cezalandırılması ve bunun bu bölgelerde yaşayan kamuoyu ile paylaşılması polisin yasadığına olan inancı güçlendirir.

* Meşruiyet boyutları arasında polise güveni en çabuk etkileyen boyutun polisin kanunlara uygun hareket etmesi olması nedeniyle, polis gücünün kısa vadede atması gereken ilk adım, toplumun polis memurlarının mevcut yasalar içinde hareket ettiği algısının güçlendirilmesidir.

* Vatandaşların adil olmadığını düşündükleri kararlar hakkında müracaat edebilecekleri ve kullanabilecekleri mekanizma ve kurumların oluşturulması ve bu kurumların bağımsız bir şekilde işlemesi gerekir.

* Türkiye bağlamında polis nazik davranmak kadar, temelde adil davranmaya özen göstermeli.

* Polise güveni düşük gruplar arasında yer alan vatandaşların ve sivil toplum kuruluşlarının bilgi isteklerine ivedilik ve şeffaflıkla cevap verilmesi polis meşruiyeti algısını değiştirmede etkili olacaktır.

* Polis toplumla karşı karşıya geldiği alanlarda eşit ve adaletli davranmanın yanı sıra düzeni tesis etme konusunda başarı sağlamalı. Bu doğrultuda, kalabalığı kontrol etme politikalarında şiddete başvurmadan müdahale ve idare etme politikaları geliştirilmeli ve polis memurlarının bu konuda eğitim almaları sağlanmalı.

* Toplumun polisle işbirliği yapması isteniyorsa, polisin vatandaşlara daha adil ve tarafsız olduğunu ispat etmesi gerekir. Bu hususa polis eğitiminde daha fazla dikkat edilmesi önemlidir. Eğitimin yeniden düzenlenmesi ile birlikte, bu eğitimin verilmekte olduğu ve içeriği hakkında kamuoyuna bilgi verilmesi algıyı güçlendirecektir.

* Geçmişteki ciddi ihlaller nedeniyle polise güvenin düşük olduğu kesimlerde güveni artırmada, bu kesimlerin (örn. İrlanda'da yapıldığı gibi) polis reformu süreçlerine dahil edilmeleri başarılı sonuçlar verecektir.