Türkiye’de Kürtçe medyanın varoluşu “işitsel medyaya” bağlı
* Bu yazı, Atölye BİA İletişim Platformu atolyebia.org'da yayınlandı.
Kürtçe yayın yapan yayınevleri ile yaptığımız söyleşilerde Kürtçe okur yazar kitlesinin 50 bin civarı olduğu tahmin edildi. Bu veri şu anlama geliyor; Türkiye vatandaşı olan Kürtlerin yüzde 99,7’si ana dillerinde okur yazar değil. Bu binde üç oranındaki Kürtçe okur yazarın da tamamı Kürtçe haber organlarını takip etmiyor. Böylelikle Kürtçe yazılı haberin hitap ettiği kitle iyice azalıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu, TÜİK verilerine göre Türkiye’de 6 yaşından büyük vatandaşların yüzde 97,4’ü Türkçe dilinde okur yazar.
Kürtlerin yüzde 97,4’ü Türkçe okur yazarken, yüzde 0,3’ü Kürtçe okur yazar. Bu yüzde 0,3’lük oran aynı zamanda Kürtçe yazılı medyanın hitap edebileceği en yüksek kitlenin oranı.
Fakat bu kötü duruma kıyasla iyi bir haber var!
*Anketlere göre Kürtlerin yaklaşık yüzde 70’i evde ana dili olarak Kürtçe konuşuyor.
Tam burada Kürtlerin okullarda Kürtçe seçmeli derslerinin neden seçmeleri gerektiğinin önemi ortaya çıkıyor. Sadece seçmeli bir ders ile bir dilin öğrenilmesi zor görünse de sadece seçmeli bir dersle Kürtçe bilen çocuklar çok rahat okur yazar olabilirler, dilin yapısı hakkında bilgilenebilirler.
Daha önce Türkiye’de Kürtçe medya yok olma tehdidi altında ismi ile yayınlanan makalemizde Kürtçe dil kullanımına yönelik istatistiklere yer vermiştik:
Diyarbakır merkezli Rawest Araştırma şirketi ile yaptığımız söyleşilerde, şirketin yaptığı anketlerden, ülke nüfusunun yüzde 16-18’i (13,49 -15,18 milyon) evde anadili olarak Kürtçe konuştuğunu görüyoruz.
Online Kürtçe video platformları
Türkiye’de yaklaşık 15 Milyon Kürt vatandaş Kürtçe bir haberi duyunca anlayabiliyorken, 50 bin kişilik küçük bir grup okuyabiliyor. Bu durumda görsel ve işitsel medya, televizyonun önemi öne çıkıyor. Fakat ilk makaleden bu bilgileri hatırlayalım:
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTUK) 2021 verilerine göre, Türkiye’de 350 tane uydudan yayın yapan, 172 de kablo yolu ile yayın yapan televizyon kanalı var. Toplam 522 televizyon kanalından sadece biri Kürtçe haber sunuyor, o da devlete ait olan TRT Kurdi.
Tek alternatif “devletin sesi” iken haliyle haber takipçileri başka mecralara yöneliyorlar.
Online video paylaşım platformlarında düzenli haber içerikleri üreten çok az mecra var. Bu mecralarda da daha çok söyleşi ağırlıklı içerikler üretiliyor. Televizyon kanallarına ürettiği içerikleri online de sunan PelFilm TV, Mori Production, online televizyon olan Çarpel Medya, bir gazetenin online platformu olan Xwebûn sadece online içerik üreticisi olan Sinor Production, bir Kürtçe medya eğitim organının video platformu olan Botan Times , devlet televizyonu online video platformu TRT Kurdi verebileceğimiz birkaç örnek.
Türklerin sahibi olduğu medya organlarından sadece bianet’te Kürtçe video içerikleri var.
Bu mecralardan PelFilm TV, Mori Production ticari üretimlerini paylaşıyorlar, Kürtlerin medya organları arasında Botan Times bir Avrupa Birliği fonu alan tek mecra olarak görünmekte, herhangi bir mecrada sponsor veya reklam-verene rastlamadık.
Kürtçe organizasyonlara destek veren sponsorlar devlet baskısına maruz kaldıklarını belirtiyorlar, hükümet dışı bir fikri desteklemenin ticari varlıklarını tehdit ettiğini dile getiriyorlar. Bu makale için konuştuğumuz iki şirket yöneticisi, isim vermek istemedi.
İlginç bir şekilde devlete ait olan TRT Kurdi dışında, Kürtçe devlet yanlısı online medya platformlarına da rastlamadık. Devlet yanlısı dâhi olsa Kürtçe dijital içerik üretimi fonlanmıyor, desteklenmiyor, sponsorluk yapıl(a)mıyor, Kürtçe yapılan muhalefet terörizm faaliyetleri çerçevesinde değerlendiriliyor.
Konu dışı da olsa umut veren bir örneği buraya iliştirmeden bu bölümü tamamlamak istemiyorum. Bir grup tiyatro sanatçısı ve amatör oyuncu Batman’da “Îşev” adında bir internet dizisinin iki sezonunu yayımladılar. Bazı bölümleri iki milyondan fazla izlendi. Bu işitsel içeriklerin ulaşabileceği geniş kitlenin varlığının açık göstergesi. Ses sanatçılarının on milyonlarca izlenen Kürtçe klipleri var…
Podcast’in yükselişi
Diğer diller için Podcast yükselen bir trend iken Kürtçe medya için var olma çabasının en güçlü halkalarından biri.
Bu halkaların en başında 2020’de kurulan PodcastKurdî geliyor, 14 podcasterin periyodik üretimleri bir açığı kapatıyor.
Avrupa Birliği fon desteğini alan PodcastKurdî, üretimine devam ediyor. Fakat bir dildeki sadece bir podcast kanalının desteklenmesi çok yetersiz. Zira Türkçe’nin açık ara daha avantajlı durumuna rağmen onlarca Türkçe podcast kanalı destekleniyor.
PodcastKurdî koordinatörlerinden Salih Bedirxan, Kürt kamuoyunda Kürtçe dinleme alışkanlığının okumadan daha fazla olduğunu kanaatimizi paylaşıyor.
“Mart 2020 yılında yayın hayatına 6 gazetecinin sürekli içerik üreterek başladıkları Podcastkurdi, yurttaş gazeteciliğinin Kürtçe podcast haberciliği ile de mümkün olabileceğini gösterdi.
Podcastkurdi’deki gazeteci ve podcasterlerimiz, yargı ve insan hakları haberciliğini, ekonomi haberciliğini yine aynı şekilde dosya haberlerini podcast ile birleştirerek dinleyicilerine ulaşıyorlar.
Podcast platformlarının kolay ulaşılabilir olması, Kürt kamuoyunda Kürtçe dinleme alışkanlığının, okuma alışkanlığından daha yaygın olması, dinleyicilerden gelen geri dönüşler işimizi daha heyecanlı ve severek yapmamızı sağlıyor.”
Kürtçe en kaliteli içerik üreticisi podcast kanalının Hûrbînî olduğu kanaatindeyim. Bu tür kanallar Patreon gibi bağış kanalları ile ayakta kalmaya çalışıyorlar, Hûrbînî bu platformda 7 “patron”a sahip. MidiPod özellikle pandemi döneminde korona virüsü hakkında geniş dosyalar sundu. Fakat gönüllü yürütülen platform bir süre sonra yayınını durdurdu.
Amed Radyo Podcast, Xwebûn Podcast, Botan Podcast gibi çok kanallı bir medya organının podcast kanalı olan kanallar, bağlı oldukları şirketlerin diğer gelirlerinin bir kısmı ile yayınlarını sürdürüyorlar.
SBS Avusturalya, Rûdaw Podcast, VOA Kurdî, ARD 1/Cosmo, merkezi Türkiye’de olmayan ama Türkiye’den Kürtçe Podcast yayınlayan uluslararası medya kuruluşları.
Hatalar ve öneriler
Kürtlerin haber ajansları olan Mezopotamya Ajansı (MA) ve JinNews yukarıdaki gerçekliği görerek; Kürtçe okurun az olduğu ve Kürtçe eğitim yasak olduğundan kalifiye çalışanın az olduğu gerçekliği ile ana sayfalarını ve temel faaliyetlerini Türkçe yapıyor.
Bu çok hayati bir hata. İçeriği ne olursa olsun Kürtlerin ajanslarının ana sayfalarını Türkçe yapmaları, Kürtçe servisini çoğunlukla çeviri servislerine dönüştürmeleri politik bir duruştur ve bu Kürtçe medyanın geleceğine zarar veriyor.
Bu ajansların çok geniş bir Türkçe okur kitlesine de ulaştığını söylemek güç. SimilarWeb verilerine göre MA (mezopotamyaajansi35.com), Aralık 2021’de tüm dillerde toplam 87.710 defa tıklanmış, JinNews (jinpanel.com) değerlendirmeye alınmayan siteler arasında. Türkçe çeviri servisi yapıldığında kaybedilecek çok büyük bir rakam yok ama temel faaliyetin Kürtçe olması Kürtçe’nin selameti için çok anlamlı.
Botan International, Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) partnerliğinde ücretsiz Kürtçe dijital medya eğitimlerini veriyor. Kürtçe gazetecilik yapmak isteyenler orada eğitim görebileceği gibi her yayın organında kalifiye çalışanlar yeni çalışanları eğitebilir.
İşitsel Kürtçe medyanın geliştirilmesi çok önemli iken yazılı medyadan da vazgeçilmemeli. Botan Times sitesinde buna çözümümüz şu şekilde oldu.
Yazılı haberlerimizin bir kısmını okuyup Podcast şeklinde hazırladık. Daha sonra yazılı haberin başında yayınladık. Böylelikle Kürtçe haber dinleyicisi aynı zamanda o haberin nasıl yazıldığını görebilmekte.
Kürtçe bilen ve Türkçe okur yazar olan bir kişi sadece bu haberlerle bir haftada Kürtçenin Türkçe’den farklı yazılan ve okunan birkaç harfini öğrenip, Kürtçe okur yazar olabilir. Birkaç hafta içinde dilin yapısı ve yazınsal dilde cümle kalıplarını kavrayabilir. Medyanın bilgilendirici yanı kadar öğretici yanı da önemli. Kürtçe eğitimin yasak olduğu bir ülkede bu hayati önem taşıyor.
* Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi “Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki 16 kentte yaptığı anadil kullanım araştırmasında, hane içinde 18-24 yaş grubunun yüzde 68,2’si, 65 yaş üstünün ise yüzde 70’ten fazlası Kürtçe konuşuyor.”
(MB/SO/NÖ)