Türkiye ve Suriye'yi birbirlerine kim ve ne yaklaştırıyor?

Fotoğraf: Erdoğan ve Putin Petersburg'da/ Cumhurbaşkanlığı

Elnar Baynazarov
İzvestiya

Suriye Parlamentosu Uluslararası İlişkiler Komitesi Başkanı Batrus el Marjan, Şam yönetimi ve Türkiye arasındaki ilişkileri düzeltmeye hazır olduklarını, fakat bunun için iki şartlarının olduğunu söyledi.

Rusya'nın İzvestiya gazetesinden yorumcu Elnar Baynazarov'un makalesine göre, el Marjan, Suriye ve Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleşmesi için Suriye'nin bazı şartları olduğunu kaydetti.

El Marjan, bu şartları şöyle özetledi:

"Her şeyden önce Türkiye, Suriye yabancı toprakları işgal ettiğini, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararıyla bu şekilde sınıflandırılan terör çetelerini barındırdığını kabul etmelidir. Ayrıca Türkiye'nin işgal altındaki Suriye topraklarından çekilmeye hazır olması gerekiyor ve o zaman evet, Suriye ilişkileri geliştirmeye hazır olacak."

Suriye ve Türkiye arasındaki ilişkilerin, her iki devletin ortak çıkarları dikkate alınarak, iyi komşuluk ilişkileri temelinde inşa edilmesi gerektiğini belirten Batrus el Merjan, "Türkiye daha önce söylediklerime hazırsa, Suriye de Ankara ile ilişkilerini geliştirmeye hazırdır. Ama şimdilik, bahsettiğim engeller hala devam ediyor" dedi.

Baynazarov'un makalesinin Türkçe çevirisini yayınlıyoruz...

***

Suriye parlamentosu Uluslararası Komitesi başkanı Butrus Marjan İzvesitiya'ya Ankara'nın "kuzey Suriye bölgelerini işgalini durdurması ve Suriye Arap Cumhuriyeti (SAR) topraklarındaki terörist gruplara destek vermemesi" koşuluyla Suriye'nin Türkiye'yle ilişkileri yeniden kurmaya hazır olduğunu açıkladı.

Önceki günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın işbaşından uzaklaştırılması niyetinde olmadığını belirtmiş, Dışişleri Bakanı da, komşu ülkeyle diyaloğu sürdürme konusunda herhangi bir ön koşulları bulunmadığını belirtmişti.

Rusya Federasyonu Parlamentosu'nun üst kurulu Federasyon Konseyi'nden İzvestiya'ya, Rusya Federasyonu'nun Şam ile Ankara arasındaki yakınlaşmaya olumlu baktığı söylendi. Uzmanlar, iki ülke arasındaki ilişkilerin çözüm yoluna girmesinin Türkiye'de yaklaşan seçimler ve [Ankara'nın] Suriyeli mülteciler sorununu çözme ihtiyacından kaynaklandığı kanısında.

180 derece dönüş

6 Ağustos'ta Soçi'de Vladimir Putin ile görüşmeden dönüş yolunda Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye ve Suriye istihbarat servislerinin "terör örgütleri"yle mücadele konusunda diyalog yürüttüğünü söylemişti.

Genel olarak yeni bir şey içermeyen bu açıklama  -Türkiye ile Suriye arasındaki güvenlik alanında diyalog Suriye'deki 10 yıllık iç savaş boyunca sürdürülmüştü- Şam'la yakınlaşmaya yönelik bir dizi ek adım öncesinde gelmişti.

11 Ağustos'ta Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu bu rotayı biraz daha net bir şekilde özetledi. Bakan, "Ankara, Suriye muhalefeti ile Esad rejimi arasındaki siyasi uzlaşmayı destekliyor" dedi.

Çavuşoğlu, Ekim 2021'de Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad ile bir araya geldiğini de belirtti -bu, 2011'de Suriye'de iç savaşın patlak vermesi öncesinden bu yana iki ülke politikacıları arasındaki en üst düzey buluşmaydı.

Daha yakın zamanlarda ifadeler daha da belirginleşti. 19 Ağustos'ta Cumhurbaşkanı Erdoğan, Şam ile "diplomasinin asla kesilmemesi gerektiğini" ve Ankara'nın "Suriye ile [ilişkilerde] daha fazla adım atması gerektiğini", Türkiye'nin Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ı devirmeyi amaçlamadığını söyledi.

Bakan Çavuşoğlu, Erdoğan'ın sözlerinin ardından, Ankara'nın Şam'la diyaloğun yeniden kurulması için ön koşul belirlemediğini de sözlerine ekledi.

TIKLAYIN- Erdoğan'dan Suriye açıklaması: "Diplomasiyi kesip atamazsınız"

Bu, Türk liderliğinin gidişatında köklü bir değişikliğe işaret ediyor. Ankara, Mart 2012'de Suriye'yle diplomatik ilişkilerini koparmış ve büyükelçiliğini kapatmıştı. Aynı yıl Ağustos'ta Erdoğan, Esad hükümetini "terörist" olarak nitelendirerek, savaşta ölen Suriyelilerin hayatları için "rejimin bir bedel ödeyeceğini" kaydetmişti. 

Sıcaklaşan söylem ikliminde medya, Türkiye ve Suriye liderlerinin 15-16 Eylül'de Semerkant'ta yapılacak ŞİÖ zirvesinin oturum aralarında bir araya gelebileceğini ileri sürse de Türkiye Dışişleri Bakanlığı başkanı bu olasılığı yalanladı.

Butrus Marjan: Türkiye işgalci olduğunu
ve terörist çeteleri barındırdığını kabul etmeli 

Suriye parlamentosunun uluslararası komitesi başkanı Butrus Marjan, İzvestiya'ya verdiği demeçte, Şam'ın Ankara ile ilişkileri geliştirmeye hazır olduğunu söyledi -ancak bir dizi koşulla.

Marjan "Her şeyden önce Türkiye, yabancı toprakları işgal ettiğini, BM Güvenlik Konseyi kararıyla bu şekilde sınıflandırılan terör çetelerini barındırdığını kabul etmelidir. Ayrıca Türkiye'nin işgal altındaki Suriye topraklarından çekilmeye hazır olması gerekiyor ve o zaman evet, Suriye ilişkileri geliştirmeye hazır olacak" dedi.

Suriyeli siyasetçi ülkeler arasındaki ilişkilerin, her iki devletin ortak çıkarları dikkate alınarak, iyi komşuluk ilişkileri temelinde inşa edilmesi gerektiğini belirtti.

Marjan, "Türkiye önce söylediklerim[i yrine getirmeye] hazırsa, Suriye de Ankara ile ilişkilerini geliştirmeye hazırdır. Ama şimdilik, bahsettiğim engeller hala devam ediyor ve bunlar temel," diye ekledi. Marjan, Suriye ve Türkiye istihbarat teşkilatlarının başkanlarının görüşmesini doğrulamadı, ancak yalanlamadı da: "Ülkeler arasında güvenlik alanında temaslar var."

"[Bu ilişkiler], terörle mücadelede kullanılabilir çünkü Türkiye de bundan zarar görüyor. Ve bu temaslar, Türkiye'de barınmakta olan kimi terörist çetelere karşı savaşmakta ortak çıkarımız olduğu anlamında gelebilir" dedi.

Dışişleri İzvestiya'ya yanıt vermedi

Türk Dışişleri Bakanlığı, İzvestiya'nın görüş talebine yanıt vermedi. Ancak daha önce, hükümet yanlısı Türkiye gazetesi, Türkiye'nin Beşar Esad hükümetine, Kürt YPG'nin Suriye topraklarından "tamamen çıkarılması" ve Suriyeli mültecilerin güvenli bir şekilde geri dönüşü de dahil olmak üzere beş talepte bulunduğunu bildirmişti.

Gazete'nin iddiasına göre Suriye de buna karşılık "İdlib, Reyhanlı-Cilvegözü ve Kesep kontrol noktaları ile Cilvegözü ve Şam arasındaki ticaret koridorunun, Deyrizor ve Haseke arasındaki M-4 otoyolunun kontrolününün Şam'a devrini" ve "Ankara'nın Suriye'ye yönelik ABD ve AB yaptırımlarının kaldırılmasını desteklemesi"ni istemişti.

Seçim süreci

Federasyon Konseyi Uluslararası İşler Komitesi Birinci Başkan Vekili Vladimir Jabarov, İzvestiya'ya Rusya'nın Türkiye ve Suriye arasındaki yakınlaşmanın iki ülke ilişkileri açısından olumlu bir adım olarak gördüğünü söyledi.

Jabarov, "Türk liderliğinin daha önce Beşar el-Esad'ı Suriye'nin meşru lideri olarak tanımayı reddetmiş olduğu göz önünde tutulursa müzakereler her halü karda olumlu bir adımdır." dedi. "Müzakerelerin olması bile çok iyi arkasından ne gelir bakalım görelim"

Türkiye Gündemi Telegram kanalı yazarı Yaşar Niyazbayev de Ankara-Şam ilişkilerinde olumlu gelişmeler gerçekleştiği ve bunların hakiki olduğu kanısında.

Yorumcu, İzvestiya'ya verdiği demeçte "Yakınlaşma, Erdoğan'ın Ağustos başlarında Soçi'ye yaptığı ziyaretin ardından uçakta gazetecilere, Vladimir Putin'in kendisine kuzey Suriye'de askeri operasyon yürütmemesi, ve Beşar Esad ile müzakere yürütme tavsiyesinde bulunduğunu söylemesiyle başladı. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'ndan ve Erdoğan'a yakın sosyalist Vatan Partisi liderliğinden olumlu sinyaller geldi. Hatta ilişkileri 2011'den öncesi düzeye döndürmek üzere çağrılar bile yapıldı" dedi.

Arap ayaklanması ve Suriye'deki iç savaş başlamadan önce Şam ve Ankara arasında çok yakın ilişkiler kurulmuştu. 2010'da iki ülke arasındaki ticaret cirosu 1.8 milyar doları aşmış, Türkiye Suriye'nin en büyük ticaret ortağı olmuştu.

2012'de ilişki en düşük noktasıya geriledi: Türkiye'nin 2010'daki 1.4 milyar dolara olan Suriye'ye ihracatı 501 milyon dolara düştü.

Ancak 2017-2018'de Türkiye'nin Suriye'ye ihracatı savaş öncesi seviyelere döndü: 2017'de neredeyse 1,4 milyar dolara ulaşmıştı.

Yaşar Niyazbayev, Erdoğan'ın şu anda Suriye ile yakınlaşmasının iki ana nedeni olduğunu vurguluyor. Suriyeli mülteciler ve Kürt ayrılıkçılar.

"Erdoğan ve muhalefet
mülteciler ve ayrılıkçılar konusunda hemfikir"

"Türkiye'de zaten Suriye'den 3,6 milyon mülteci var, bu iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi'nin itibarını olumsuz etkiliyor. Bu arka plana üzerinde muhalefet, Erdoğan'ı ve göç politikasını aktif bir biçimde eleştiriyor. Açıkça yabancı düşmanı açıklamalar yapan kendi güçlü seçmen kitlesine sahip bir milliyetçi parti bile kuruldu," diyor

Kürt sorununda, Yaşar Niyazbayev'in açıkça ortaya koyduğu gibi, Erdoğan'ın karşısına koyduğu ana hedef, savaşçıları kuzey Suriye'de barınan, Türkiye'de yasaklı Kürdistan İşçi Partisi'nin (PKK) Türkiye'nin güney sınırlarını yönelik topçu atışlarından korunmak..

Türk cumhurbaşkanının Suriye'nin Tel Rıfat kenti bölgesinde gerçekleştirmek istediği askeri operasyonun ilk hedefi, tüm Suriye-Türkiye sınırı boyunca 30 kilometrelik bir "güvenlik kuşağı" oluşturmak, yani Suriye'nin kuzeyinde "Fırat Kalkanı" (2016), "Zeytin Dalı" (2018) ve "Barış Pınarı" (2019) operasyonları sırasında başlayan kontrollü bir "koridor" inşaatını tamamlamaktı.

Yaşar Niyazbayev, "Bu bağlamda, hem Erdoğan hem de muhalefet, güney sınırlarını güvence altına almanın en iyi yolunun askeri işgal değil, Şam ile müzakereler olduğu konusunda hemfikir oldular" diyor.

Şam ve YPG arasındaki temaslar artarken

Türkiye ile Suriye arasındaki ilişkilerin ısındığına ilişkin haberler, Şam'ın Suriye'nin kuzeydoğusundaki Kürt gruplarla yakınlaşmaya başladığı haberleriyle aynı zamana denk geliyor. Özellikle yaz aylarında Suriye ordusu ve Kürt Halk Savunma Birlikleri'nin (YPG) ortak devriyelerine ilişkin açıklamalar yapıldı. Ancak Kürt hareketi liderlerinin de açıkça dile getirdiği gibi, Şam ve Suriya Arap Cumhuriyeti'ndeki Kürtler'e özerklik tanınması konusundaki müzakerelerde ilerleme yok.

Ankara ve Şam arasındaki yakınlaşma, Suriye ve Türkiye arasında halihazırda yürürlükte olan 1998 Adana anlaşmalarıyla tutarlı. İki ülkenin güvenlik alanında pekiştirdiği işbirliği sonrasında Şam PKK'nın kendi topraklarında faaliyet göstermesine izin vermeyeceğini kabul etti. Ancak Ankara'nın, Suriye muhalefetini ve Suriye'deki Özgür Suriye Ordusunu (ÖSO) açıkça desteklemesine Şam, Suriye'nin kuzeyinde PKK ve diğer Kürt gruplarla temaslar kurarak karşılık verdi.

TIKLAYIN-Putin ve Erdoğan'ın Gündeme Getirdiği Adana Mutabakatı Nedir?

Ocak 2019'da Rusya Federasyonu ve Türkiye cumhurbaşkanları arasındaki bir toplantıda her iki lider de yeniden Adana anlaşmalarına değindi Vladimir Putin, Ankara ile Şam arasındaki 20 yıllık anlaşmanın hala bağlayıcı olduğunu vurgularken, Recep Tayyip Erdoğan Türkiye'nin bunu gündeminde tutacağını belirtti.

"Çözüm" Erdoğan'ın imajı için 

Türk siyaset bilimci Kerim Has'a göre, seçimler öncesi imaj açısından Şam ile yakınlaşma Cumhurbaşkanı Erdoğan için gerekli olabilir.

Yorumcu İzvestiya'ya verdiği söyleşide Erdoğan'ın yakın gelecekte -Suriye ile ilişkilerin tamamen yeniden kurulmasına değil- ama Türkiye'deki mülteci sorununu Şam ile ilişkilerin yeniden kurulması yoluyla çözebileceğini göstereceği bir sonuç elde etmek istediğini söyledi.

Siyaset bilimci Has, Türk liderin sözlerini yerine getirmek için zamanı olamayacağı için fazla telaş etmeyeceği görüşünde

Türkiye'deki seçimlerde Suriye kartı ilk kez kullanılmayacak. Mart 2011'de, Suriye'deki çatışma başladığında, o zaman Başbakan olan Erdoğan (Türkiye, Temmuz 2018'deki rejim değişikliğine kadar 95 yıl boyunca parlamenter bir cumhuriyetti) Suriye muhalefetinin eylemlerini açıkça destekledi -bu, Haziran 2018 seçimlerinde Erdoğan'ın iktidarını pekiştirdi. Erdoğan'ın Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) rekor yüzde 49,9 oy alırken, muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 29'da kalmıştı.

(AEK/SD)