Üç Cumhurbaşkanının "Hakaret Davaları", Mahkumiyetler ve Uyarılar
Avrupa’dan Fransa ve Almanya, on yıllardır uygulamadıkları “Cumhurbaşkanına hakaret” düzenlemelerini kâğıt üstünden de silerken Türkiye’de Ceza Kanunu’nun Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarının Saygınlığına Karşı Suçlar bölümünde Cumhurbaşkanına hakareti düzenleyen (TCK) 299. Maddesi yıllar geçtikçe eleştirel sesleri kısmada daha etkili bir baskı aracı işlevine büründü.
Hükümet yetkilileri, 2004 yılında Ceza Kanunu’nu yenileme çalışmaları yürütürken “Cumhurbaşkanına hakaret” (299) ve “Kamu görevlisine görevinden dolayı hakaret” (125/3) gibi düzenlemelere ilişkin gazetecilik ve hak örgütlerinden gelen uyarılara kulak tıkadı.
Oysa ki, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin 12 Şubat 2004 tarihli 872. Bakan Vekilleri toplantısında kabul edilen ve kamuoyundan gelen eleştirilerin siyasilerce hoşgörüyle karşılanması zorunluluğuna işaret eden “Medyadaki Politik Tartışma Üzerine Deklarasyonu” da yetkililer için bir referans da oluşturuyordu.
TIKLAYIN - CUMHURBAŞKANINA HAKARET VE 299 ZAMANI
TCK değişiklik sürecinde anti-demokratik yasa maddeler arasında sıralanan 299. Maddenin yürürlükten kaldırılması fırsatı varken Türkiye, düşünceyi hukuka aykırı şekilde sınırlandırmaya devam etti; bir de 2012 yılında, BirGün gazetesi yazarı Erbil Tuşalp’ın açtığı davada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) mahkum oldu.
AİHM’de yeni mahkumiyetlerin önüne geçmek için demokratik adım atılmayınca, konu yıldan yıla Avrupa Komisyonu’nun yayınladığı Türkiye İlerleme Raporları’nda eleştiri konusu oluşturmaktan öteye geçemedi. Türk Ceza Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden 10 yıl sonra, şahıs temelli bir koruma işlevi kazandırılan “Cumhurbaşkanına hakaret” maddesi de, Terörle Mücadele Kanunu ve 301’den sonra, yakın tarihin en acı şöhrete sahip düzenlemeleri arasında yerini aldı.
TIKLAYIN - TCK 299: OLMAYAN HÜKMÜN GAZABI MI?
2015: 19 gazeteci, 2 çizer mahkum
Bağımsız İletişim Ağı (BİA), 2015 Medya Gözlem Bilançosunda 19 gazeteci ve 2 karikatürist dahil toplam 28 kişinin eski Başbakan ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a hakaret veya kişilik haklarına saldırıdan toplam 21 yıl 6 ay 19 gün hapis cezasına mahkum edildiğini açıkladı.
Söz konusu kararların “Siyasi yetkililere sert eleştiri ve hicvi hoşgörüyle karşılamalarını” tavsiye eden Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tavsiye kararlarına göre açık aykırılık gösterdiği vurgulanan Bildiride, 2015 mahkumiyetlerinin iki cezanın gündeme geldiği 2014 yılına göre 10 katlık bir artışa işaret ettiğine yer verildi.
5’ine ceza TCK 299’dan, 16’sına 125’ten
Söz konusu cezalardan 10 yıl 8 ay 22 günü TCK’nın 299. Maddesine dayanarak 5’i gazeteci toplam 9 kişiye; 10 yıl 9 ay 27 günüyse TCK’nın 125/3 maddesine başvurularak 14’ü gazeteci, 2’si karikatürist toplam 19 kişiye verildi.
Ayrıca, 3 gazeteci, 3 gazete, 2 milletvekili ve 1 hukukçu da Erdoğan’a 108 bin TL manevi tazminat ödemeye mahkum edildi.
Avrupa Konseyi ve AİHM de kim?
AİHM’nin, dönemin Başbakanı Erdoğan’a hakaret suçlamasıyla BirGün gazetesi yazarı Erbil Tuşalp’ın mahkum edilmesiyle ilgili 2012 yılında verdiği tazminat kararından ne yazık ki ders çıkarılmadı.
AİHM, gazetede 2005 ve 2006 yıllarında yayımlanan “İstikrar” ve “Geçmiş Olsun” başlıklı iki yazıya “kişilik haklarının ihlal edildiği” iddiasıyla iki ayrı tazminat davası açılması ve yazarın 10 bin TL manevi tazminat ödemeye mahkum edilmesini Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. Maddesinin ihlali olarak değerlendirmişti.
Kararda, “Türkiye mahkemeleri, Başbakanın şahsi haklarının Sayın Tuşalp’ın haklarına göre daha üstün kılmanın ne gibi bir sosyal zorunluluk oluşturduğunu ikna edici bir şekilde göstermekte ve genel anlamda kamu yararı bulunan meselelerde basın özgürlüğünün geliştirilmesine ilişkin faydaya işaret etmede başarısız olmuşlardır” denildi.
10 yıl önceki uyarı fayda etmedi
Daha 2005 yılında, Orhan Erinç başkanlığındaki TGC yönetimi, çizer Musa Kart’a yönelik yasal baskılar ve “sorunlu” yeni TCK’nın yürürlüğe girecek olması nedeniyle, dönemin Başbakanı Erdoğan’ı bir mektupla uyarıyordu.
Mektupta, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin 2000 yılında Krakov'da gerçekleştirdiği 12 Şubat 2004 tarihli 872. Bakan Vekilleri toplantısında kabul edilen "Medyadaki Politik Tartışma Üzerine Deklarasyon" da yer alıyordu.
Ancak Türkiye, bugün dahi, ifade özgürlüğünün tazminat veya hapis cezaları yoluyla boğma tutum ve girişimlerini yıllardır sürdürüyor. Başbakanken ve halen Cumhurbaşkanıyken Erdoğan’ın, eleştirel kamuoyuna yönelik sözlü saldırıları yargı denetiminden muaf tutulması dikkate alındığında, özellikle 299. Madde kapsamında gözlenen bu “aşırı” yargı koruması, toplumsal tartışmanın eşitsizliğini/çarpıklığını daha iyi göler önüne seriyor.
Gelinen aşamada, AİHM öncesi bireysel başvuru mercii haline gelen Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) bu anlamda vereceği karar, özgürlükçü veya korumacı, belirleyeceği tutum daha da önem kazanıyor.
Erdoğan bilançosu: 7 ayda 7 tutuklama, 105 dava
CHP İstanbul milletvekili Melda Onur’un “Cumhurbaşkanı'na hakaret” davalarına dair bilgi edinme başvurusunu 17 Mart 2015’te yanıtlayan Adalet Bakanlığı, Abdullah Gül'ün yedi yıllık görev sürecinde 1359 dava izni talebi geldiği; 545'inin kabul edildiği ancak tutuklama olmadığı; Tayyip Erdoğan'ın yedi aylık Cumhurbaşkanlık dönemindeyse 236 dava izni talebi geldiği, 105'ine izin verildiği, 8 kişinin tutuklandığını bildirdi.
Erdoğan davaları yüzde 500 arttı
"Adalet Tartısında Bir Merkel Davası Kaç Bin Erdoğan Davası Eder?" yazısında Sezer-Erdoğan kıyaslamasını ilk gündeme getiren Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden Yrd. Doç. Kerem Altıparmak, 2007 yılında 26 davaya konu olan Sezer'e göre 1300'ü bulan Erdoğan davaları yüzde 500'lük bir artışa işaret ettiğini yazdı.
TIKLAYIN - ADALET TARTISINDA BİR MERKEL DAVASI KAÇ BİN ERDOĞAN DAVASI EDER?
1300 dava açma izninden 900’ü kabul
Ankara Barosu’nun 4 Aralık 2015 tarihinde düzenlediği “Cumhurbaşkanı’na Hakaret Suçunun Anayasa’ya Aykırılığı ve Çözüm Önerileri Çalıştayı”nda 299. Madde hukuk camiasında da ağır eleştirilerin konusu oldu.
Çalıştayda, Erdoğan’ın bir buçuk yıllık cumhurbaşkanlığı döneminde “hakaret” suçundan bin 300’den fazla kişi hakkında soruşturma açılması talebiyle Adalet Bakanlığı’ndan izin istendiği, bunlardan sadece 15-20’sinin reddedildiği, 900 kadarına da kovuşturma izni verildiği belirtildi. Buna göre 400’e yakın başvuru da Bakanlıkça incelenme aşamasında bulunuyor.
Emniyet: Büyüklerimize hakaret, sıradan asayişsizlik değil
Türkiye’de seçilmiş Başbakanlara yönelik bir yasal koruma Türk Ceza Kanunu’nun 125/3 maddesi kapsamında getiriliyor. Bunun yanı sıra Cumhurbaşkanı için benzer şekilde işletilen, Erdoğan’dan önce hiçbir zaman bu kadar soruşturma ve davaya neden oluşturmayan TCK’nın 299. Maddesi Emniyetin özel bir izleme/ takip alanı haline getirildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yönelik kamuoyunun birçok kesiminden gelen tepki, eleştiri ve sözlü saldırıların izlenmesi, raporlanması ve savcılıklara aksettirilmesi için 6 Ocak 2016 tarihinde bir genelge hazırlandı.
Emniyet Genel Müdürlüğü Güvenlik Daire Başkanlığı’nın, tüm il emniyet müdürlüklerine “devlet büyüklerine hakaret” suçları konusunda gönderdiği yazıda, “Devlet büyüklerimize yönelik yapılan hakaret içerikli gelişmelerle ilgili olarak ivedilikle adli işlem başlatılması yasanın verdiği bir görevdir. Özellikle bireysel olarak devlet büyüklerine hakaret olaylarında suçun sıradan bir asayiş olarak değerlendirilmemesi, olaya karşın kişinin amacının, bağlantılarının tespiti, olayın gerçek sebebinin ortaya çıkarılabilmesi amacıyla, yapılan adli işlemin yanı sıra ilgili birimlerimizce ayrıntılı inceleme ve araştırma yapılması önem taşımaktadır” denildi.
Yapılan işlemler ve sonucu, İstihbarat, TEM ve Güvenlik Daire Başkanlıklarına bilgilendirilecek, koordinasyon konusunda titiz davranılacak. Hakkında işlem yapılanlar “aynı suçu işleyebileceği” gerekçesiyle devlet büyüklerinin katılacağı etkinliklere katılmaları, 6638 sayılı İç Güvenlik Kanunu ve diğer ilgili mevzuatın verdiği yetkilerle, önlenecek. (EÖ)