Üreyen Kuş Atlası: Avrupa'da 596 kuş türü ürüyor

* Akça cılıbıt, Fotoğraflar: WWF - Türkiye

Yüzbinlerce kuş gözlemcisinin, 10 yıl boyunca yaptıkları gözlemlerle hazırlanan “İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası” yayımlandı. 

Avrupa’da yuvalayan 596 kuş türünün yayılış ve bolluk haritalarını da içeren kapsamlı çalışma, Türkiye’nin de dahil olduğu 48 ülkenin katkıları ve Avrupa Kuş Sayım Komitesi’nin desteği ile hazırlandı. 

WWF-Türkiye’nin (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) katkılarıyla hazırlanan Türkiye Üreyen Kuş Atlası da envanterin önemli bir parçasını oluşturuyor.

Avrupa’da 596 kuş türü

Sonuçlara göre şu anda Avrupa'da yaklaşık 596 kuş türü ürüyor. Üreyen kuşların yüzde 35’inin üreme alanı son 30 yılda artış gösterirken, yüzde 25’inin üreme alanı daraldı. Üreme alanı artan “kazanan kuşlar” uluslararası anlaşmalar kapsamında korunan türler. Üreme alanı daralan “kaybeden kuşlar” arasında ise tarım alanlarına bağlı çok sayıda tür yer alıyor. 

* Halkalı küçük cılıbıt

Çalışmaya göre üreyen kuşların yayılış alanlarındaki değişimlerin başlıca nedenleri ise arazi kullanımındaki değişiklikler ve iklim değişikliği.

Avrupa’da üreyen kuşların 313’ü Türkiye’de de ürüyor. Türkiye’nin yüksek biyoçeşitlilik değerini gösteren bu sayı, farklı coğrafi bölgelerin bize sunduğu çeşitliliğin bir yansıması.

Güneyde tür sayısı azalıyor

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası koordinatörlerinden Katalan Ornitoloji Enstitüsü uzmanı Sergi Herrando, Avrupa’nın kuzeyinde üreyen tür sayısı artarken, güneyde azaldığına dikkat çekti. 

Herrando’ya göre Avrupa’da üreyen türlerin en çok kayba uğrayan yaşam alanları Akdeniz bölgesindeki tarım arazileri ve çayırlar. Bunun başlıca sebepleri ise iklim değişikliği ve arazi kullanımındaki değişiklikler. 

* Orman alaca ağaçkakanı

Tarım alanlarına bağlı kuş türlerinin popülasyonlarında yoğun tarımsal faaliyetler sebebiyle düşüş yaşanıyor. Çok sayıda kuş türünün yayılış alanı kuzeye doğru kayıyor, orman kuşlarının tür zenginliği artıyor. 

Raporda Avrupa’da koruma önceliği olan çok sayıda türün yayılış alanı azalsa da doğa koruma çalışmalarının işe yaradığını gösteren örnekler bulunduğuna dikkat çekiliyor. Örnek olarak uluslararası sözleşmelerle korunan ak kuyruklu kartalın (Haliaeetus albicilla) Avrupa’daki yayılış alanı arttı.

Boyla: Yaygın türlerin popülasyonu azaldı

WWF-Türkiye’nin (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) katkılarıyla hazırlanan Türkiye Üreyen Kuş Atlası’nın Koordinatörü Kerem Ali Boyla, Avrupa çapında sayıları azalan bazı türlerin ülkemizde sağlıklı popülasyonlarının bulunduğunu belirtti: 

“Avrupa ülkelerinde, kısmen Avrupa Birliği’ne geçiş nedeniyle, tarım ve ormancılık uygulamalarında yaşanan değişiklikler sonucunda bazı yaygın türlerin popülasyonları ciddi oranda azaldı. 

* Tepeli karabatak

“Bu türler arasında bulunan üveyik (Streptopelia turtur), tarlakuşu (Alauda arvensis), kızıl sırtlı örümcekkuşu (Lanius collurio) ve kirazkuşu (Emberiza hortulana) gibi türler ülkemizde hala bol ve yaygın bir şekilde ürüyor. 

“Bunu, birçok bölgemizde hala devam eden küçük ölçekli tarımsal üretim sistemlerine, tarla kenarlarında yetişen yabani otların varlığına, engebeli ve kayalık arazilerde korunan yaşam alanlarına borçluyuz.”

10 yıllık çalışma

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’nın sonuçları Lynx Edicions işbirliğiyle basılan kitapta yayımlandı. Atlas haritalarının ileriki aşamalarda çevrimiçi yayımlanması planlanıyor.

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası kapsamında;

• 596 üreyen kuş türü kaydedildi.
• 120 bin gönüllü saha çalışması gerçekleştirdi.
• 48 ülke dahil oldu.
• 11,075,000 km2 alan kapsandı.
• 10 yıllık bir çalışma ortaya koyuldu ve bunun 5 yılını saha çalışmaları oluşturdu,
• Atlas kitabı 960 sayfa hâlinde yayımlandı ve bu kitap için 446 yayılış haritası üretildi.

Türkiye’de 3 önemli tür üremiyor

Avrupa Kuş Sayım Komitesi (EBCC) ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yetkili ve uzmanlarının desteği, yüzlerce kuş gözlemcisinin ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının katılım ve katkılarıyla WWF-Türkiye’nin gerçekleştirdiği Türkiye Üreyen Kuş Atlası çalışmasında ise;

• Türkiye’de 313 türün ürediği ortaya koyuldu.
• 2000-2018 yılları arasındaki kuş gözlem verileri ve 7 bölgesel atlas çalışmasının sonuçları bir araya getirildi.
• 450 kuş gözlemcisinin girdiği on binlerce gözlem kaydı kullanıldı.
• Türkiye Üreyen Kuş Atlası çalışmasında üç önemli türün artık ülkemizde üremediği tespit edildi. Geçmiş yıllarda Göksu Deltası’nda ürediği bilinen yaz ördeği (Marmaronetta angustirostris), Doğu Anadolu’daki dört farklı sulak alanda üremiş olan telli turna (Grus virgo) ve Doğu Anadolu’nun yüksek göllerinde yuvalayan kadife ördeğe (Melanitta fusca) dair bir üreme faaliyeti tespit edilemedi.

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası

Yüzbinlerce kuş gözlemcisinin katılımıyla hazırlanan çalışma, biyolojik çeşitlilik üzerine yapılan en geniş kapsamlı vatandaş bilimi projeleri arasında yer alıyor. 

Çalışma, 1997 yılında yayımlanan ve 1980’den itibaren toplanan kuş verileriyle hazırlanan Birinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’ndan sonra yayımlanan ilk üreme atlası. (TP)