Yahudilerin Roş Aşana Bayramı kutlu olsun
Yahudiler için kendine bakış, iç gözlem, geçmiş yılın hatalarıyla yüzleşme ve yeni yılı planlama zamanı olarak görülen Roş Aşana (Yeni Yıl) Bayramı, evrenin yaradılışını ve tüm insanların doğum gününü temsil eder.
İki gün süren bayramda; ayinler yapılır, mahzur (özel dua kitapları) okunur, bir akarsu kenarında taşlik denilen ritüel gerçekleştirilir, şofar isimli çalgı çalınır, bala batırılmış elma ve bereketi simgeleyen nar yenir.
Roş Aşana, Pesah‘ın ilk gününden 163 gün sonradır. Gregoryen Takvimine göre Roş Aşana’nın denk gelebileceği en erken tarih 1899’da olduğu gibi ve 2013'te de olacağı gibi 5 Eylül’dür.
Gregoryen Takvimine göre Roş Aşana‘nın denk gelebileceği en geç tarih 5 Ekim’dir tıpkı 1967'de olduğu ve 2043'te olacağı gibi. Yahudi ve Gregoryen Takvimlerinin arasındaki farklar gösteriyor ki; 2089‘dan sonra Roş Aşana 6 Eylül'den öncesine denk gelmeyecektir.
Paylan'dan kutlama
Halkların Demokratik Partisi (HDP) milletvekili Garo Paylan, Roş Aşana Bayramı'nı sosyal medyadan paylaştığı mesajla kutladı.
Musevi vatandaşlarımızın Roş Aşana bayramını kutlarım.
— Garo Paylan - Կարօ Փայլան (@GaroPaylan) September 26, 2022
Yeni yıl iyilik getirsin...#RoshHashana pic.twitter.com/DDByOBxsIK
Hangi güne denk geliyor?
wikipedia'daki bilgilere göre, Roş Aşana Gregoryen Takviminin aşağıdaki günlerine denk gelecektir:
Şu anki Yahudi yılı 5772: 28 Eylül 2011 Gün Batımı - 30 Eylül 2011 Gece Yarısı
Şu anki Yahudi yılı 5773: 16 Eylül 2012 Gün Batımı - 18 Eylül 2012 Gece Yarısı
Yahudi Takvimi bir Ay Takvimi olmasına rağmen, ki bu yüzden aslında her ayın ilk günü yeni ayın ilk görünmesiyle başladı, 4. yüzyıl itibarıyla, Takvim Roş Aşana’nın Çarşamba, Cuma ve Pazar’a denk gelmeyeceği şekilde düzenlendi.
Yahudi Takvimi’ne göre günler günbatımıyla başladığından, Tevrat Roş Aşana’yı bir günlük bir kutlama olarak tanımlar, Roş Aşana’nın Başlangıcı 29 Eylül‘ün sonundaki gün batımıdır.
Yahudi Takvimi Roş Aşana’nın haftanın birinci, dördüncü ve altıncı günlerine denk gelmeyeceği şekliyle düzenlenmiştir.[9] Milattan sonra 70'te Kudüs’teki ikinci tapınağın yok olmasından ve Rabban Yohanan ben Zakkai zamanından beri, Yeni Ay’ın ilk gününün tespitinin zorluğundan, normatif Yahudi Yasalarına göre Roş Aşana iki gün olarak kutlanıyor. Yine de Roş Aşana’nın İsrail’de, Milattan sonra 13. yüzyıl sonlarına kadar 1 gün kutlandığına dair bazı kanıtlar var.
İsrail’de bile bütün Yahudi tatilleri gün batımından sonra bir gün sürerken, Ortodoks ve Muhafazakâr Yahudi cemaati bile şimdi genellikle Roş Aşana için Tişrii ‘nin ilk iki gününü bekler. İki günlük Roş Aşana "Yoma Arichtah" (uzun bir gün) olarak bilinir ve teşkil edilir. Reformist Yahudilikte; bazı zümreler Roş Aşanın yalnız ilk gününü kutlarken, diğerleri iki gün kutlar. Rabinik sözlü yasaları tanımayan ve Tevrat’ı kendi biçimlerinde anlayan Karayit Yahudileri, Roş Aşana için, yazılı Tevrat’da ikinci gün bulunmadığı için Tişri‘nin ilk gününü beklerler.
Roş Aşana öncesi adetler
Eylül ayı, Yamin Nora’im (Huşu günleri) ’den önce olan, insanların kendilerini sorguladıkları, Tanrı’dan af diledikleri bir süredir. Eylül ayı sonunda, Roş aşana ile başlayıp Yom Kipur’la biten on günlük Yamin Nora’im günleri başlar. Şofar, Eylül ayı boyunca her sabah üflenir. Şofar’ı üflemenin amacı, uyuyanları uykularından uyandırıp, yaklaşan yargı gününden haberdar etmektir. Şofar Şabat günleri üflenmez. Yamin Nora’im günleri yaklaşırken, Selihot adı verilen, kefaret duaları okunur.
Roş Aşana Arifesi
Roş Aşana öncesindeki güne Erev Roş Aşana (Roş Aşana arifesi) denir. Yahudi takviminde günler günbatımıyla başladığından, Roş Aşana arifesi de, Roş Aşana’nın günü gibi, Tişri ayının ilk gününe denk gelir. Bazı toplumlarda, Eylül ayının 29’u sabahında, sabah ayininden sonra, Atarat Nedarim adı verilen, yıl içinde verilip yerine getirilmeyen sözlerin feshedilmesi töreni yapılır. Bununla birlikte, festival modu gelir ama ciddi bir bekleyişle yeni yıl karşılanır.
Roş Aşana Ayinleri
Roş Aşana gününde, daimi ayinlere, piyyuttim adı verilen dini şiirler eklenir. Mahzor adı verilen özel dua kitaplarından okunur. Şofar Musaf ayininde defalarca üflenir. Ayetler okunur her Şofar üflendiğinde. Mişna’ya göre, on kefaret ayeti okunur ve onunda da Şofar üflenir. Çeşitli dini şiirler takip eder.
Roş Aşana Sederi ve sembolik yiyecekleri
Libyalı Yahudiler tarafından hazırlanan reçeller
Geleneksel Roş Aşana yiyecekleri
Elma tatlısı: 'Bore Peri Haets' berahası söylenir ve ilk Yei Ratson okunur. Ardından elma tatlısı yenilir. Bunun amacı, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileğidir.
Pırasa: İbranice’de 'karti' denen pırasa düşmanlar için söylenen 'şeyikaretu' ("yok olsunlar") ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur ve ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Pazı: İbranice pazı için 'salka' denir ve bu kelime, yine düşmanlar için söylenen 'şeyistaleku' ("uzaklaşsınlar") ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur, ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Hurma: İbranice’de hurma, 'tamar'dır. Bu kelime, düşmanlar için söylenen, 'şeyitamu' ("sona ersinler") ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur ve birer hurma yenilir.
Kabak: İbranice’de kabak, 'kara'dır. Bu kelime, hem Yahudiler hakkında verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylenen 'şetikra' ("yırtılsın") sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak edilen iyilikler için söylenen 'veyikareu' ("okunsunlar") ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur, ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
Balık: Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranice’si 'rubya' olan, 'rav' ("çok") kelimesini çağrıştıran börülce yeme adeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur, ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
Kuzu (yoksa tavuk veya balık) başı: İbranice’de baş, 'roş'tur. Bunun amacı, daima baş olmak ve kuyruk olmamak için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur, ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.
(EMK)
*Bilgileri, wikipedia'dan derledik.