İSMAİL TUFAN YAZDI
COVID-19'un Neandertallerle ne ilgisi var?
* Çizim: David Mark, Pixabay
Önce kimse önemsemedi, sonra herkes önemsedi, ardından rehavete kapıldı ve şimdi artık hayatımızın bir parçası olarak neredeyse kanıksadık. Sağlık Bakanı her gün istatistikleri veriyor ve istatistiklerden herkesin bıktığına işaret eden gelişmeleri herkes kendi günlük yaşamından biliyor. İnsanlar istatistik değil aşı beklerken, başka bir alandan ilginç bir araştırma bulgusu geldi: COVID-19’un Neandertaller ile ilgisine rastlandı.
Bir araştırmaya göre birçoğumuzda Neandertallerden bir şeyler var, hatta ciddi COVID-19 hastalığına yol açabilecek bir gen varyantı bile var. Araştırma akla hemen şu soruyu getiriyor: Bulguların terapi üzerinde etkisi var mı?
Araştırma sadece uzmanlar arasında büyük ilgi uyandırmakla kalmadı: İki İsveçli araştırmacı (Svante Pääbo ve Hugo Zeberg), Neandertallerde taşıyıcıların şiddetli COVID-19 hastalığı geliştirme olasılığının üç kat daha fazla olmasına neden olan bir gen buldu.
Max Planck İnsanlık Tarihi Enstitüsü'nden Stephan Schiffels nüfus tarihini inceliyor ve çalışmayı çok ikna edici bulduğunu söylüyor: “Bu, COVID-19'da şiddetli bir seyir olasılığını etkileyen tek bir gendeki bir mutasyonla ilgili, böylece hastalanırsanız hastaneye gitme riski neredeyse iki kat daha fazla” diyor. En kötü durumda, bu yapay solunum gibi sonuçları da içerir. Genetik varyantın neden daha yüksek COVID-19 enfeksiyonu riski anlamına geldiği henüz bilinmiyor.
Bu araştırmadan COVID-19 tedavisi hakkında önemli bilgiler edinmeyi uman herkes hayal kırıklığına uğrayacaktır. Bu sadece temel araştırmalarla ilgilidir. Schiffels, çalışmanın amacını öncelikle insan genomuna yönelik ek bir araştırma olarak görüyor. “Çalışma, Neandertal genomunun bugünün insanından nasıl farklı olduğunu ve aynı genomu nereden miras aldığımızı bulmaya çalışıyor. Bunu kökenimizdeki bulmacanın başka bir parçası olarak ve şu gibi sorularda görüyorum: Nereden geliyoruz? İnsan nasıl çalışır? Kökeni? Başlangıçta doğrudan bir yararı olmayan, ancak COVID-19 aracılığıyla şaşırtıcı bir şekilde güncel olan soyut bir bulgudur.”
Çalışmanın yazarları Stockholm'deki Karolinska Enstitüsü'nden ve Leipzig'deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden Hugo Zeberg ve Svante Pääbo. Nörobiyolog Hugo Zeberg, Neandertal araştırmalarıyla ilgili bir dizi makale yayınladı. Svante Pääbo, paleogenetik biliminin kurucusu olarak kabul edilir.
2010 yılında o ve ekibi Neandertal genomunun ilk versiyonunu yeniden oluşturmayı başardı. Onbinlerce yıllık kemiklere dayanıyordu. Neandertal genomlarını bugünkü insanların genomlarıyla karşılaştırdı. Bulgulardan biri, yaklaşık yüzde iki Neandertal DNA'sına sahip olduğumuz ve bunun insan evrimini etkilediğiydi. Örneğin, bağışıklık sistemimizi güçlendirdi, ancak COVID-19 da dahil olmak üzere iki İsveçlinin yaptığı son araştırmaya göre, yine de bir dizi hastalığa yatkınlığa katkıda bulunuyor. İki araştırmacı, bu artan riskle ilişkili gen kümesinin versiyonunun, Hırvatistan'dan 50 bin yıllık bir Neandertal'in karşılık gelen DNA dizilerine çok benzediğini buldu.
Svante Pääbo, Stockholm Karolinska Enstitüsü'nden bir basın açıklamasında, “Neandertallerin genetik mirasının mevcut salgın sırasında bu kadar trajik sonuçlara sahip olması çarpıcı. Bunun neden böyle olduğu şimdi mümkün olan en kısa sürede araştırılmalıdır” dedi.
Genetik risk varyantı dünyanın farklı yerlerinde farklı şekilde ortaya çıkar. Schiffels, “Neandertallerin sahip olduğu ve bize aktardığı genin mutasyonu, Avrupa'da her on iki kişiden biri taşıyor. Öte yandan, Afrika'da neredeyse yok” diye açıklıyor Schiffels.
Çalışmanın temel amacının, bugünlerde kötü bir şeye neden olan belirli bir mutasyonun belirli bir yoldan popülasyona nasıl girdiğini, belirli bir risk mutasyonunun tüm dünyaya nasıl yayıldığını ve neden yayıldığını anlamak olduğuna inanılıyor. Schiffels, “Örneğin, bir kişinin boyunu veya bir hastalığı etkileyen özellikler arasında bağlantılar bulursanız, genellikle onlar için genetik noktalar bulursunuz” diyor. “Ama nedeni her zaman açıklanamaz.”
Araştırmacıların SARS-CoV-2 virüsü ile ilişkilendirdiği kromozom 3 üzerindeki gen kümesi özellikle önemlidir. Kromozomlar binlerce gen içerir. Diğer şeylerin yanı sıra, ciddi hastalığı olan hastaların, nüfus ortalamasında beklenenden daha sık belirli bir mutasyona sahip olup olmadıklarını bulmak gerekiyordu.
Hepimizin içinde milyonlarca mutasyon var. “Mutasyon, basitçe, insanlar arasında farklılık gösteren bir genetik özellik olduğu anlamına gelir. Bu mutasyonlar, bireysel olarak değil, her zaman bloklar halinde miras alınır. Kalıtım bu şekilde çalışır. Araştırmacıların belirlediği blok, Neandertallere çok benziyor. “Ve şimdi, SARS-CoV-2 ile birdenbire fark edildi: On binlerce yıldır içimizde taşıdığımız bu mutasyon şu ana kadar kötü bir şeyi tetiklemedi. Ama şimdi bu hastalıkta trajik bir etki yaratıyor, COVID-19,” diyen Schiffels endişelenecek bir bilgi veriyor.
Araştırma, kökenlerimiz, atalarımız hakkında birçok ilginç sonuca varıyor. İnsanlığın geçmişi hakkında çok şey öğrenebiliriz, ancak COVID-19 için doğrudan klinik etkileri yoktur. (İT/AS)