Korona Günlerinde Barış Gazeteciliği

Fotoğraf: Anadolu Ajansı/ Arşiv

Kitle iletişim araçları uzun zamandır dünyayı ve kendimizi nasıl deneyimlediğimizi şekillendiren güçler olarak kabul edilmekteler. COVID-19, dünyamızı ve günlük yaşamlarımızı algılama biçimi üzerine derin etkisi olan küresel bir sağlık krizi yarattı. Küresel salgınlar, doğal afet veya trajedilerden farklı olarak, tek bir yerle veya bir grup kurbanla sınırlı olmayıp, öngörülemeyen travmalar yaratma potansiyeline sahipler; sevdiklerini yitirmek, sağlık hizmetlerine erişememek, zoraki tecrit altında tutulmak bireyleri doğal olarak çok kötü etkiliyor.

Pandemi döneminde söylentiler ve yanlış bilgilendirme, sahte haberler ve propaganda, virüsün kendisinden çok daha hızlı yayıldı, sağlık stratejilerine zarar verdi. Bu süreçte olgusal gerçeklere sadık adil-barış odaklı haberciliğe her zamankinden fazla gereksinim var.

Barış gazeteciliği

İlk kez 1970’li yıllarda kullanılmaya başlanan Barış Gazeteciliği’nin isim babası, Oslo Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün kurucuları arasında yer alan ve 1964 yılında Journal of Peace Research ismi ile yayın hayatına başlayan akademik derginin kurucusu olan Norveçli Profesör Johan Galtung.

Kavramın gelişmesinde ve yaygınlaşmasında eşsiz katkısı olan Annabel McGoldrick ve Jake Lynch, “barış gazeteciliği” nin  toplumlar için fırsatların yaratıldığı haberlerin seçimi ile alakalı olduğunu söylemekteler. Gerçekten de barış gazeteciliği ilkeleri arasında; farklılıkları ve hatta karmaşıklığı da göz ardı etmeden sergileme, bu durumu anlama çabası içinde olma, dengeyi her iki tarafın algı ve öykülerine yer vererek, yaratıcı çözümler arama, lider odaklı değil, insan odaklı habercilik yapma ve en önemlisi barış dilini kullanma sayılabilir.

COVID-19 küresel salgını sırasında barış gazeteciliği nelere katkı sağlar sorusu aklımıza gelebilir. Önceliklefarklı yaş gruplarında ve sosyoekonomik koşullarda psikolojik kaynakları ve dayanıklılığı artırmak için sürdürülebilir önleyici tedbirlerin benimsenmesi ve yanlış bilgilendirmenin azaltılması için etkili sağlık iletişiminin önemini algılamaya katkı sağlar. Bireylerin sosyal ve fiziksel mesafeyle baş etmelerine yardımcı olacak etkili stratejiler ortaya koymaya yardımcı olur ve şüphesiz damgalama, önyargı, ayrımcılık ve eşitsizliklerin azaltılmasına ön ayak olur.

Diğer taraftan, barış gazeteciliği şu sorulara yanıtlar arayabilir; 

• Virüs çatışma bölgelerini ve özellikle mülteciler gibi belirli risk altında olanları nasıl etkileyecek ve bu konular nasıl güvenli bir şekilde raporlanabilir?
• Sosyal mesafe ve sokağa çıkma yasağı veya karantina altında ne şekilde habercilik yapılabilecek? Katılım nasıl sağlanacak?
• Acil sağlık ve kamu politikası ile ilgili haberlerin yapılabilmesi için gerekli olan bilgi ve yaklaşımlar nelerdir?
• Baskı rejimleri, ifade özgürlüğünü daha da çok kısıtlamak için salgını bahane mi edecekler? 

Hastalarla söyleşi 

Virüsten etkilenen insanlarla (çevrim içi veya yüz yüze) görüşmenin de kendine göre zorlukları var elbette. Aşırı endişe yaşamaları muhtemel olan hastalarla söyleşi yaparken, şu hususlara dikkat etmekte yarar var; 

• Söyleşi için onay verildiğinden emin olunmalı ve söyleşinin nerede çıkacağı/yayımlanacağı hakkında mümkün olduğunca açık bilgi verilmeli.
• Mümkünse (video konferans) aracılığıyla görüşmeler gerçekleştirilmeli, aynı mekanda olma durumunda, fiziksel mesafe korunmalı. Göz temasa her zamankinden daha fazla dikkat ederek mesafe unsuru telafi edilmeli.
• Sadece ulaşmak istenen bilgilere odaklanmak yerine, onların anlatmak istedikleri şeylere kulak verilmeli.
• Onlardan bu süreci nasıl yönettiklerini açıklamaları istenmeli.
• Kişinin söylemek istediği başka bir şey olmadığından emin olduktan sonra görüşmeyi gerçekleştiren kişi iletişim bilgilerini vererek görüşmeyi sonlandırmalı.
• Henüz netliğe kavuşmamış, içinde bilinmezlik barındıran  başlıklar, beklenmedik hikayeler gözden kaçırılmamalı.
• Bu karamsar günlerde mizaha da başvurmak, haberlere yaratıcılık duygusu katacaktır. 

Ne tür habercilik 

Gazeteciler Covid-19 ile ilgili yaptıkları haberlerin sonuçları üzerine düşünmeli, gereksiz panik oluşturuyor muyum sorusuna yanıt bulmalılar, sessizlerin sesi olmalılar; örneğin ücretli çalışanların, evsizlerin, mahkumların seslerine yer vermeliler, aileleri bu durumdan nasıl etkileniyor vs. konularını işlemeliler. Haberlerde, “ölümcül”, “Harap,” “korkunç” gibi sıfatlardan kaçınılmalı, gereksiz, abartıcı veya manipülatif grafiklere ve fotoğraflara yer verilmemeli. Panik yaratma dilde ve resimlerde kaygıyı artırabilir; örneğin boş süpermarketlerdeki adeta yağmalanmış algısı yaratan / görüntüleri gerginlik ve gereksiz panik yaratır. Irk profili oluşturmamak lazım. Virüsten etkilenen insanların isimleri, görüntüleri verilmemeli, ilgili kişiler ile ilgili izinsiz bilgi veya fotoğraf paylaşılmamalı. 

• Adil olunmalı, gerçekler bildirin; söylentileri önlenmeli, spekülasyon yapmamalı.
• Gerçek uzmanlardan - sağlık görevlileri
• ve konunun uzmanı bilim adamlarından- görüş alınmalı.
• İnsanlara güvenilir bilgi kaynakları sunulmalı, bağlamdan kopuk haber verilmemeli.
• Okuyuculara sahte umutlar veren, “aşı bulundu” “ilaç piyasada” türünden başlıklarla habercilik yapılmamalı.
• İlla şiddetin görünen yüzü değil aynı zamanda görünmez etkilerine de odaklanılmalı; sosyal izolasyon, sürekli gözetim altında olma vs. gibi yaşanan psikolojik sorunlara da ses vermek gerekir. 

Soru biçimlerine örnekler 

• "Kaç tane test kitiniz var?" yerine, günde ortalama kaç tane hastaya test yapıyorsunuz? 

• "Laboratuvarınızda şu anda günde kaç test yapılıyor?"  yerine günlük maksimum test kapasiteniz nedir? Sonuç almak kaç saat sürüyor? 

• Ölüm oranı yüzde 2.5 demek yerine, bilim insanları, sahip oldukları bilgilere dayanarak ölüm oranının yüzde 2.5 olduğunu tahmin ediyorlar. 

• Vaka sayınız şu tarih/zaman itibarı ile kaç olacak sorusu yerine, vaka sayısı tahmininizi hesaplamak için hangi varsayımlar kullanıldı? Bunun alt ve üst aralığı nedir? 

Barış gazeteciliğini savunanları “naif” olarak tanımlayanlar, uygulanabilirliğini “çocuksu bir idealizm” olarak sorgulayanlar veya onu geleneksel medyanın artık demode kalmış “tarafsızlık” ilkesini uygulamadığı için eleştirenler olabilir ancak yine de kanımca barış gazeteciliği şu anda olmazsa olmaz.

Öncelikle yerleşik bazı kanılar var, bunlarla ilgili olarak birkaç hususa değinmek yararlı olabilir. Öncelikle, barış gazeteciliğinin yalnızca “savaş karşıtı” veya barıştan yana bir gazeteciliği ifade etmediğini, özellikle de her türlü ihtilaflı, çatışmalı durumlarda ve kriz zamanlarında çözüm odaklı, yapıcı ve yaratıcı, özetle “kötü gazeteciliğe karşı” “iyi gazeteciliğe” vurgu yaptığını söyleyebiliriz. Buna da “gazetecilik mesleği doğası gereği barıştan yanadır, barış karşıtı gazetecilik mesleğin doğasına zaten uymaz ki” itirazları yükselebilir doğal olarak. Ancak, iyi gazetecilik örneklerinin geleneksel medyada cımbızla çekildiği bu dönemlerde, barış gazeteciliği kendine yöneltilen tüm eleştirilere rağmen, alternatif medyanın oksijeni…

 (YGİ/DB)