"Yürümek" nasıl yasaklandı?

Osmanlı İmparatorluğu'nda 24 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'le basından sansür kaldırılışı, yıllardır 24 Temmuz Basın Özgürlüğü İçin Mücadele Günü olarak kutlanıyor. Meslektaşlarımızın içeride olması ve sansürün giderek ağırlaşması nedeniyle aslında 'kutlayamadığımız' 24 Temmuz öncesi, Sevgi Soysal'ın 'Yürümek' romanının neden ve nasıl sansürlendiğini, yazarın 'Venüslü Kadınların Serüvenleri-TRT Günleri' kitabında yazdığı şekliyle aktarıyoruz.

Seviyordum yürümek sözcüğünü; ilerlemeyi, değişimi durdurulmaz oluşumları gözlemeyi. Kavradıklarını, bel­ki özümleme zorluğundan, kusanlardandım; oturmuş, ufak bir roman yazmıştım. Her attığı adımı ilerlemek sanan, bu nedenle biraz erken ve çabuk yorulan bir kadının, yanlışla­ra yanlış ad koya koya vardığı labirent içinde, duyduğu ka­çınılmaz bunalımları, belirli ve sağlıklı kurallar içinde deği­şen doğayı, sağlam durumlar ortasındaki bireysel çırpınışla­rın anlamsızlığını, o zamanlar bildiğimi ve anlatmak istedi­ğim daha birkaç şeyi sığdırmıştım bu kitaba, sığdırmak iste­miştim. Ela'nın onu bıraktığım yürümek noktasında, ilerle­menin gerçek anlamını kavrayacağını umarak.

Böyle işte, Elâ kendisinden beklenen bir yana, atabilece­ği adımları atadursun, safdil geçmişi umumun ahlak ve ede­bini fena halde rencide etmesin mi? Ama Elâ ne de olsa bir roman kahramanıdır, Yürümek romanının yüz kızartıcılığından sorumlu tutulamaz. Kim sorumlu tutulacak peki kos­koca Türk toplumunun genel ahlak ve adabından? Zaman o zamandı, pek çok suçlu ihbar ediliverdi hemen. Bir kez TRT suçluydu, bu romana ödül vererek ve memleketi 12 Mart kı­yısına getirerek. Bir de suçlu, namuslu aile kadınları yerine Elâ adlı bir hayâsızın evrâk-ı metrûkesini dile getiren, hem TRT'de çalışıp hem ödül alarak TRT'yi iki kez 12 Mart'a geti­ren, en kötüsü şimdi; Türk erkekleri arasında, eşeklerle söy­lemesi ayıp şeyler yapanlar olduğunu yazmaktan hicap duy­mayan roman yazan kadındı asıl suçlu.

TRT ödüllerinin sorumluları, "suça teşvik"ten yargılanadursunlar, TRT içinde onu asla 12 Mart'a getirmemiş ma­sumlar da vardı.

Genel ahlak ve adaba son derece düşkün, 12 Mart suçlu­larıyla aynı çatı altında bulunmaktan bedbahtlık duyan ve Türk erkekleri arasında eşeklere, söylemesi ayıp şeyler ya­panlar olabileceği iftirasını şiddetle reddedenler. Bunlar, kendilerini ve kurumlarını bu lekeden temizlemeliydiler.

Aklanma çabaları iki koldan yürütüldü: TRT içi - TRT dışı.

Önce bir tamim yayınlandı:

Sayı: 005-7-0/1145

Konu: "Yürümek" adlı roman hakkında

3.5.1971/ ÇOK ACELE

Sevgi Sabuncu'nun yazdığı "Yürümek" adlı roman incelen­miş ve mevcut ahlak kurallarımıza aykırı, bir kamu teşekkü­lü olan TRT mikrofonlarından yayını uygunsuz görülmüştür.

Her ne şekil ve suretle olursa olsun radyolarımızdan ya­yınlanmaması hususuna dikkatinizi rica ederim.

Genel Müdür

Dağıtım: Program Etüd ve Planlama D.Bşk.

Ankara Radyosu, İstanbul Radyosu

Genel Müdürlük böyle bir tamim yayınlayarak, zinde çev­relere, Yürümek romanı hakkındaki kişisel düşüncesini açık­lamış ve gerçek TRT'nin, romana verilen TRT ödülüyle ilişi­ği olmadığını kanıtlamış oluyordu. Bu tamimin uygulamada bazı faydaları da oldu, ısrarla "Yürümek" sözcüğünü kulla­nan bir programcının programı sansür edildi.

Peki, ama romancı ne olacaktı, o elini kolunu sallayarak yeni romanlarını yazacaktı, TRT'yi yeniden 12 Mart'a mı ge­tirecekti? İşte TRT dışı çabalar bundan sonra yoğunlaştı.

Büyük Millet Meclisi'nde TRT bütçesi görüşülürken bu fırsat değerlendirildi. TRT bütçesini eleştirecek değerli mil­letvekillerine, eleştirilerinin daha bilimsel olması için Yürü­mek romanı el altından sunuldu. İşte böylece Yürümek ro­manı TRT bütçe müzakerelerine ışık tutucu belgesel niteli­ğini kazandı.

Milletvekilleri Yürümek'ten parçalar okuyarak bütçe eleş­tirilerini belgelediler. Ne boyutlar kazanıverdi romanım, bir sayfası, bütçeler eleştiriyor, memleketi uçuruma getirenlerin iddianamesi oluveriyordu.

Yürümek romanım yayalıktan çoktan kurtulmuştu artık, motorize olmuştu, tank olmuştu, her coğrafyada akıl almaz bir hızla ilerleyen bir tank.

TRT bütçesi gibi önemli bir konuda, birkaç sayfayla yetin­meyecek kadar titiz olan komisyon üyeleri resmî bir yazıy­la TRT'ye başvurdular ve kitabın bütün komisyon üyelerine dağıtılmasını istediler.

İç düşmanlarından temizlenmek için, bu önemli belgeyi raportör milletvekillerinin hizmetine sunmuş olan yetkili­ler, adı geçen romanın TRT yayını olmadığı gibi baştan savucu bir karşılıkta bulunamazlardı. Kitap satın alma komis­yonundan karar çıkartıldı ve gerekli sayıda Yürümek romanı yayınevinden satın alındı.

Artık TRT bütçe görüşmeleri selamete çıkmıştı, millet­vekillerine, gerekli el kitabı olan Yürümek romanı dağıtıl­mıştı.

Ah, nasıl bir roman yazmıştım ben? Artık benim hâkimi­yetimden çoktan sıyrılmış olan romanım nerelere ışınlamı­yordu ki beni? Bütçe müzakerelerine, oradan basına ve teeddübden teeddübe düşen sosyete salonlarına. Yine mecli­se ve bütçe müzakerelerinin en titiz ve dikkatli üyesi kita­bın kapağında önemli bir delil yakaladı: Bir fotoğrafımın ne­gatifinin basılı olduğu kapakta. Ah nasıl söylemeli, nasıl anlatmalı? Çoktan sözümü dinlemez olmuştu romanım, ora­dan oraya ışınlayıp duruyordu beni. Önce Türkiye radyola­rına, sonra Büyük Millet Meclisine, sonra basına ışınlıyordu yüz kızartıcı görüntümü: Nankör roman! Volkanlılarla iş­birliği yapıyordu romanım, kapağında bir, bir... erkek cinsi­yet organı varmış gibi yapıyordu, titiz milletvekilinin gözü­ne, böyle bir şey gösteriyordu.

Romanımın kapağında keşfedilen phallus heyecan, tiksin­ti ve nefret yaratmıştı. Sözü birbirlerinin ağzından alan mil­letvekilleri, Kosova'dan, Malazgirt'ten, Sakarya'dan ecdatla­rının tarihe yazdığı şanlı sayfalardan söz ettiler. Niçin mi? Bu sayfalarla Yürümek romanının bir iki sayfasını ve kapağı­nı kıyaslamak için. Sonra, "karılarından, bacılarından, kız­larından bu romanı nereye saklayacaklarını bilemedikleri" için. Ah, yürümek derken, durmak bilmiyordu hain roman, tekmil bacılara, namuslu ev hanımlarına ve aile kızlarına ışınlıyordu yüz kızartıcı kapağını.

Yapacak bir şey yoktu benim için gerçekten, süklüm pük­lüm, evden işe - işten eve gitmekten başka, ama kurtulamıyordum romanımdan. Bir akşamüstü, evime doğru, herhan­gi, asla roman yazmamış bir memure gibi dönerken, bahçe duvarına kümelenmiş kopiller bağırdılar arkamdan...

"Yürümek... Sevgi Sabuncu... Yürümek!"

Yok, yazıldığı gibi değildi bu roman artık, biçim, kılık, kalıp değiştiriyor, her taşın altından çıkıyordu karşıma. Kırk yılın birinde berbere gitsem, manikürcü kız, gözlerini süze süze soruyordu:

"Yürümek romanını siz mi yazdınız abla?"

Sonra hiç roman okumadıklarını pek iyi tahmin edebileceğim kişiler , "Aşk ol, bana romandan vermezsen bozulurum," diye sırnaşıveriyorlardı.

Hiçbir ananın oğluna almayacağı, hiçbir kendini bilen ha­nımefendinin ahbaplık etmeyeceği, hiçbir ciddi ve güvenilir kurumun iş vermeyeceği, hiçbir bankanın kredi vermeyece­ği, hiçbir bonosunun kırılmayacağı, hiçbir nikâha şahit ola­mayacak, hiçbir senede kefil olamayacak biri kılacaktı roma­nım beni. Adını Yürümek kor musun; ilerlemenin kuralların­dan söz eder misin? Al sana akıl almaz bir deli koşturması!

Romanımı, yeteri kadar vatanperver kınadıktan, yeteri kadar aile kadını evine sokmadıktan sonra, köklü tedbirler alınmasına sıra geldi.

O sıralar zaten hep köklü tedbirler alınıyordu, o sıralar za­ten hep yuvalar kazınıyor, kökler temizleniyordu.

"Böylece, Sevgi Sabuncu tarafından yazılarak Aralık 1970 tarihinde Sevinç Matbaası'nda bastırılan Yürümek isimli ro­man kitabının 10. Sulh Ceza Mahkemesi'nin 17/6/1971 ta­rih, 971 sayılı kararı ile toplattırılmasına karar verildi."

Sevgi Sabuncu, 24/6/1971 tarihinde bir dilekçe ile bu ka­rara itiraz etmek istedi ise de, adliye sarayında itiraz dilekçe­sini kabul edecek bir merci bulamadı.

Sonunda küf kokan, evrak dolu bir odada, kara kolluklu, yaşlıca bir evrak memuru, hayatta yemiş olduğu sillelerin verdiği umursamazlıkla yüzü kızarmadan dilekçeyi aldı ve okudu. Kafasını çok yaşamış, güngörmüşçesine sakladıktan sonra, indirdiği bir dosyada dilekçenin "ilgisini" buldu. İtiraz dilekçesinin ilgisi, müstehcen sayfası, açılarak öteki sayfaları toptan "zımbalanmış" Yürümek romanıydı.

Evrak memuru, suç delilimi okudu, bana döndü.

"Kızım doğru yazmışsın, ama keşke yazmasaydın, bu adamlar cahildir, anlamazlar."

Sonra karşısına kırk yılın birinde evrak yerine canlı biri­nin çıkışının verdiği sevecenlikle yardıma karar verdi. Bu­rada kimin kimsen var mı?" "Yok." "İyi öyleyse, bak ben se­nin ağabeyinim, bu beladan kurtarayım seni."

Büyük şehirde ilaçla uyutularak bekâretini yitirmiş taşra­lı bir kız görüyordu karşısında, dilekçem elindeydi, ses et­medim. O önde ben arkada koridorlar geçtik, merdiven­ler indik-çıktık, sonunda bir mahkeme kapısına vardık. Ev­rak memuru, önce kendi girdi mahkemeye, sonra kapı ara­lığından sadece kolluklu kolunu uzatarak içeri girmemi işa­ret elti.

Hemen savundu beni.

"Bu kızcağız, Ankara'da yalnızmış hâkim bey, bu roma­nı hayalen yazmış, kendi yaşamamış, bu seferlik mazur gö­rün..."

Hâkim başını kaldırmasıyla ve de dilekçede adımı görme­siyle ve de beni görmesiyle "Defol..." diye bağırarak... Adliyeden ışınlanmıştım.

Böylece,

"Türk Ceza Kanunu'nun 427. maddesine muhalefetten sa­nık Sevgi Soysal hakkında Toplu Basın Asliye Ceza Mahkemesi'nde dava açıldı. İddianameyi tebellüğ ettim. Yukarı­da açık kimliği yazılı Sevgi Sabuncu tarafından yazılan Yü­rümek adlı kitabın 89. sahifesinde başlayıp 91. sahifesinde sona eren ... kısmının TCK 427. maddesine aykırı nitelikte bulunduğu anlaşılmış ve bu kitabın toplattırılmasına Anka­ra 10. Sulh Ceza Hâkimliğince 17/6/1971 tarihinde 971/56 müteferrik sayıyla karar verilmiş olup hazırlık soruşturma­sı evrakı ilişikte sunulmuştur.

Yazar Sevgi Sabuncu'nun yargılanmasının mahkemenizde yapılarak, hareketine uyan 5680 sayılı kanunun 143 sayılı kanunla muaddel 16/1 ve TCK.nun 427. Maddeleri delaletiyle tck.nun 426. Maddesine göre müsadere ve imhasına karar verilmesi iddia olunur, 17.6.1971.

Cumhuriyet Savcı Yardımcısı

Büyük tirajlı gazetelerde bir manşet:

TRT ödülü alan program uzmanı Sevgi Sabuncu'nun Yürü­mek adlı romanı, hayvanlarla cinsi münasebeti övücü nite­likte bulunduğu için toplattırıldı.

Hayvanlarla cinsi münasebeti övücü nitelikte... Bozkırlar, Karadeniz, Karadeniz'deki ölü balıklar, Tirebolu miskinli­ği, karıncalar, Yenişehir çocukları, tavşanlar, kirpiler, tere­yağı yemeyen Şenel, asma kökleri, Memet'in erkeklik gu­ruru, fareler, şeytanı mızraklayan Aya Yorgi, sürgünleri ke­miren sincaplar, Memet'i kahreden genelev, kemirmekten bıkmayan porsuk, iyi yemek yemesini bilmeyen biriyle yatmayacak kadar iyi terbiye görmüş olan Elâ, aslında insan­dan korkan kurtlar, Hilton Oteli'nde geçen balayı, bereket­li topraklarda serpilen haşhaş tohumu, hastane hademeleri­nin gözünde bir hiç olan yüz binlerin doğumu, ölümden da­ha çabuk çoğalan hamam böcekleri, amansız ayrık otları, bir sinek ölür gibi gerçekleşen boşanma, deri değiştiren yılan, Elâ'nın bir türlü patlamayan bombası, Elâ'yla Memet'in sevişmesi, bozuk musluktan akan sular, İmroz, yaşlı Rum'un boğulan keçisi, her şeyden soyutlanması mümkün olmayan mutluluk, tükenmişin üstünde çoğalanlar, geri önen som balığı, nüfus kâğıtlarının, banka ve aile cüzdanlarının yanı­na bırakılan cümleler, Yürümek, dönüp bakmamak arkaya...

Bunlar, bütün bunlar işte, uzayın belirsiz yerlerine ışınlan­mış, terk etmişlerdi romanımı.

"Hayvanlarla cinsi münasebeti övücü nitelikte" kaldım mı şimdi baş başa? (SS/APA/NÖ)