Fotoğraf: UNAMA
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) Taliban'ın iktidara gelmesinden sonra Afganistan medyasındaki değişimi gösteren bir araştırma raporu yayımladı.
Araştırmaya göre, Taliban'ın 15 Ağustos 2021'de iktidara gelmesinden bu yana Afganistan’da medya kuruluşlarının yüzde 39,5'i kapandı. Dörtte üçü kadın gazeteciler olmak üzere gazetecilerinin yüzde 59,86'sını işini kaybetti.
11 vilayette medya kuruluşu kalmadı. Bütün bunlar, derin bir ekonomik kriz ve basın özgürlüğüne yönelik baskıların ortasında gerçekleşti.
328 basın kuruluşu artık yok
Afganistan'da 15 Ağustos 2021'den önce yani Taliban hükümeti ele geçirmeden önce 547 medya kuruluşu vardı. Taliban’ın yönetime gelmesinin ardından 219 medya kuruluşu faaliyetlerini durdurdu. Şu an için Afganistan'da 328 medya kuruluşu var.
Ülkenin merkezindeki ve en fazla medya kuruluşuna (133) sahip olan Kabil bölgesi de rejim değişikliğinden ağır etkilendi ve medyanın yaklaşık yarısını kaybetti. Şu anda sadece 69 medya kuruluşu var.
Taliban etkisinin yanı sıra bazı illerde müzik veya haber programlarının dini içerikle değiştirilmesi zorunluluğu, bazı medya kuruluşlarının yayınını durdurmasına neden oldu.
Uluslararası veya ulusal finansmanın sona ermesi, ekonomik krizin bir sonucu olarak reklam gelirlerindeki düşüş gibi yeni ekonomik kısıtlamalar da medya kuruluşlarının faaliyetlerini durdurmasına yol açtı.
***
Afganistan şehirlerinde Taliban'ın ardından faaliyetlerini durduran medyanın oranı
***
Her dört kadın medya çalışanından üçü işini kaybetti
Afganistan medyasındaki tek sıkıntı sadece kuruluşların kapanması değil. Bu süreçte binlerce gazeteci de işsiz kaldı. 15 Ağustos 2021'den medya sektöründe çalışan kişi sayısı 11 bin 857'ydi. 7 bin 98 gazeteci işsiz kaldı. Şu an sadece 4 bin 759 kişinin bir işi var.
Bu durumdan da en çok kadın gazeteciler etkilendi. Erkek gazetecilerin yüzde 54,52'si işini kaybederken kadın gazetecilerin yüzde 76,19'u işini kaybetti.
9 bin 101 erkek medya çalışanından 4 bin 962'nin artık işi yok. Buna karşılık Afganistan'ın 34 vilayetinden 11'inde (Badghis, Helmand, Daikundi, Ghazni, Wardak, Nimroz, Nuristan, Paktika, Paktia, Samangan ve Zabol) kadınlar medya dünyasından tamamen çekildiler.
15 Ağustos 2021'den önce Afganistan'da istihdam edilen 2 bin 756 kadın gazeteci ve medya çalışanından sadece 656'sı halen çalışıyor. Çalışabilen kadınlarınsa yüzde 84,6'sı Kabil'de. Bir başka deyişle her dört kadın medya çalışanından üçü işini kaybetti.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'na göre Taliban'dan sonra tüm Afganistan'da 700 bin kişi işini kaybederken, yoksulluk sınırının altındaki Afganların oranının bu yıl yüzde 97'ye ulaşması bekleniyor.
***
Cinsiyete göre, Taliban'dan önce çalışan kişilerin istihdam durumu
***
“Ahlaksızlık veya toplumun değerlerine aykırı davranış” suçlamaları, kadın gazetecileri eve göndermek için yaygın olarak bahane olarak kullanıldı.
Afganistan'ın yeni İslam Emirliği'nin resmi söylemindeki bu gelenekçi dünya görüşü, kadın TV sunucularının da kamera karşısında yüzlerini kapatmalarına neden oldu.
Taliban altında basın özgürlüğü
Erdemin Teşviki ve Kötülüğün Bastırılması Komitesi’nce 22 Kasım'da yayınlanan bir kararnameyle gazetecilerin hükümeti eleştiren kişilerle röportaj yapması veya televizyon programlarına davet etmesi yasaklandı.
Ayrıca özel sektöre ait TV kanallarının uluslararası yayıncılar BBC, Amerika'nın Sesi ve Deutsche Welle tarafından sağlanan haber programlarını yerel dillerde yeniden iletmesini yasak.
Sansür ve otosansürün artmasına, gazetecilerin keyfi tutuklanmalarının artmasına neden olan bu yasaklar karşısında 15 Ağustos 2021'den bu yana en az 80 gazeteci değişen sürelerde gözaltına alındı.
Taliban'ın verilerine göre, Afganistan'da şu anda üç gazeteci ülkenin güvenliğini tehlikeye attıkları için hapiste. Ayrıca 15 Ağustos 2021'den bu yana RSF, çalışmaları sırasında güvenlik güçleri tarafından doğrudan şiddete maruz kalan en az 30 gazeteci vakası kaydetti.
2012’de Afganistan, RSF'nin Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 179 ülke arasında 150. sıradaydı. Dinamik medya ortamı ve gazetecileri koruyan yasaların kabul edilmesi sayesinde 2021’e kadar 180 ülke arasında 122. sıraya kadar yükseldi.
Ancak 2022'de Taliban’ın ardından medyasının yaklaşık yüzde 40'ını ve gazetecilerinin yarısından fazlasını kaybettikten sonra 156. sıraya düştü.
(HA
