Afganistan'da medyanın yüzde 40'ı kapandı, kadın gazetecilerin yüzde 80'i işini kaybetti

Fotoğraf: Jorge Silva / Reuters Enstütü

Haberin Kürtçesi için tıklayın

Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) ile Afgan Bağımsız Gazeteciler Derneği’nin (AIJA) yaptığı çalışma Taliban'ın iktidara gelmesinden sonra Afganistan medyasındaki radikal değişikliği gözler önüne seriyor.

Araştırmaya göre 15 Ağustos'tan bu yana ülkedeki her on medya kuruluşundan dördü kapandı ve gazeteciler ile medya çalışanlarının yüzde 60'ı işsiz kaldı.

Sayılarla ifade etmek gerekirse ülkede kapanan medya kuruluşu sayısı 231. İşini kaybeden kişi sayısıysa 6 bin 400'den fazla.

Özellikle kadın gazetecilerin yüzde 84’ü Taliban öncesi çalıştıkları kurumlardan ayrılmak zorunda kaldı ve artık çalışmıyorlar.

Kapanan medya

Araştırmanın bulgularını yayınlayan RSF “Taliban'ın gelişi medyanın manzarasını kökten değiştirdi” diyerek verdiği istatistiklerde yaz başında Afganistan'da 543 medya kuruluşu olduğunu, Kasım sonu itibariyle de bu kuruluşlardan sadece 312'sinin faaliyetlerine devam ettiği bilgisini verdi.

Bu veri, Afganistan medya kuruluşlarının yüzde 43'ünün üç ay içinde kapandığı anlamına geliyor.

Sadece Kabil’de her iki medya kuruluşundan birden fazlasını (yüzde 51) kapanmak zorunda kaldı. Taliban öncesi kentte 148 medya kuruluşu varken bu sayı şimdilik 72.

Yine Taliban öncesi çoğu Afganistan şehrinde özel sektöre ait en az on medya kuruluşu vardı, ancak şimdi bazı bölgelerde neredeyse hiç yerel medya yok. 

*Yedi Afganistan şehrinde, medyanın en az %60'ı Taliban'dan yönetimi devralmasından sonra kapandı.
Taliban'dan sonra faaliyetlerini durduran medyanın illere dağılımı

6 binden fazla gazeteci artık işsiz

Ülkede medya kuruluşlarının kapanması veya faaliyetlerinin azalması, medya sektöründeki istihdamı etkiledi. 

Ağustos başında Afganistan medyasında çalışan 10 bin 790 kişiden (8 bin 290 erkek ve 2 bin 490 kadın) sadece 4 bin 360'ının (3 bin 950 erkek ve 410 kadın) hala bir işi var. Bir başka deyişle her on medya çalışanından dördü anket çalışması yapıldığında çalışıyordu.

Medyadaki kapanmalardan en fazla kadınlar etkilendi. Her iki erkekten birine (yüzde 52) karşı, beş kadından dördü (yüzde 84) Taliban'dan sonra işini kaybetti.

*Her beş kadın medya çalışanından dördünden fazlası işini kaybetti.
8 Aralık 2021 itibariyle, Afganistan medyasının Taliban öncesi ve sonrası cinsiyete göre istihdam durumu

Afganistan'ın çoğu şehrinde kadın gazeteci kalmadı

Afganistan’ın 34 ilden 15'inde artık çalışan bir kadın gazeteci yok. Örneğin, eskiden 112 kadının çalıştığı ve 19 medya kuruluşunun bulunduğu kuzeydeki Covcan’da halen faaliyet gösteren 12 medya kuruluşunun hiçbiri bir kadın gazeteci çalıştırmıyor.

Çünkü Taliban, yerel medyaya kadın gazeteci çalıştırmamayı içeren koşullar dayatıyor. 

Genel olarak daha fazla gazetecinin bulunduğu Kabil gibi bölgelerde bile, medya ortamı artık büyük ölçüde kadın gazetecilerden yoksun. 

Taliban'ın Kabil'e gelip kadınlara evde kalmalarını söylemesinden sonraki haftalarda işe dönmeye cesaret edebilen kadın gazeteci sayısı 100'den daha az.

Bazı kadın gazeteciler son iki ay içinde medya kuruluşlarına geri döndü fakat Ağustos başında başkentte sayılan 1.190 kadın gazetecinin artık sadece 320'si çalışıyor. Bu Kabil için yüzde 73'lük bir düşüş demek. 

*Afganistan'ın 15 ilinde tüm kadın gazeteciler işini kaybetti
Taliban'dan sonra işini kaybeden kadın gazetecilerin haritası

Bir yıldan kısa bir sürede dört kadın gazetecinin öldürüldüğü Nangarhar'da ise Ağustos başında medyada çalışan 65 kadından artık sadece 17'sinin halen bir işi var. (yüzde 74'lük bir düşüş). 

TIKLAYIN - Afganistan'da üç kadın gazeteci öldürüldü

Belh ve Herat’taki fark ise daha da çarpıcı. Kadın gazeteci ve medya çalışanlarının sayısının Belh'te yüzde 98, Herat'ta ise yüzde 94 oranında düşmüş durumda.

RSF Bu durumla ilgili raporunda “Son yıllarda bu iki ilde hüküm süren göreli istikrar, medya kuruluşlarının gelişmesini ve kadın istihdamını teşvik etmişti. Ancak son 20 yılda görülen ilerleme, Taliban'la birlikte birkaç gün içinde süpürüldü” yorumunu yaptı.

Baskı ve şiddet olayları

Başkent Kabil’deki ve ülkenin geri kalanındaki gazeteciler için ortam, Taliban'dan sonra aşırı gergin bir hale geldi. Medya ve çalışanlar artık Enformasyon ve Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanan “ 11 gazetecilik kuralına” ve İslami “İyiliği emretmek ve yanlıştan sakındırmak” doktrinine uymak zorunda.

Bazı illerde haber ve müzik programlarının içeriğinin yalnızca dini içerikli programlarla değiştirilmesi zorunluluğu da, yerel radyo istasyonlarını yayınlarını durdurmaya yöneltti.

Ayrıca ülke genelinde sahada gazetecilere karşı Taliban şiddetini içeren (15 Ağustos'tan bu yana 40 civarında) birçok olay da görmek mümkün. 

Ekonomik sonuçlar

Taliban tacizinin yanı sıra, medya sahiplerinin yeni ekonomik kısıtlamalarla başa çıkmak zorunda olduğu aktarılan araştırmada IAJA Başkanı Hojatollah Mujadadi “Sayıların ötesinde, ülke medyasının yaklaşık yarısının kapatılması ve 6 binden fazla gazetecinin işini kaybetmesi, basın özgürlüğü için bir felaket. Uluslararası kuruluşlar Afganistan'daki gazetecilere ve medyaya yardım etmezse ve hükümet acil önlem almazsa, medyanın ve halen çok zor koşullarda çalışan gazetecilerin diğer yarısı aynı akıbete uğrayacaktır” dedi.

Afganistan, RSF'nin geçen Nisan’da yayınladığı Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 180 ülke arasında 122. sırada yer alıyor. (HA)