Afganistan'ın sığınma evi kadınları: Nereye gideceğiz?
*Fotoğraf: unwomen.org.
Küresel çapta bir oluşum olan Women report Afghanistan üyelerinden Amie Ferris-Rotman ve Zahra Nader'in Afganistanlı kadınlarla yaptığı röportajlarla hazırladığı ayrıntılı haber Guardian gazetesinde yayınlandı:
Zari, ailesi öldüğünde yedi yaşındaydı ve bu kayıp sebebiyle amcasının yanına taşınmak zorunda kaldı. Ancak dört yıl sonra amcası öldüğünde, amcasının iki karısı Zari'yi dövdü ve onu halı dokumak için uzun saatler çalışmaya zorladı.
Zari, gençlik yıllarında kendini öldürmeye çalıştı.
Şimdi 28 yaşında olan Zari, intihar girişiminden sonra istismara uğrayan kadınlara kucak açan bir sığınağa taşındı.
Son sekiz yıldır işlerin daha iyiye gideceği inancına tutundu. Arkadaş edindi ve kıyafet dikmeyi öğrendi, sonra başkalarına da bunları yapmayı öğretti.
Ancak şimdi Afganistan'ın kontrolünü elinde tutan Taliban yönetimi ile her şeyi yeniden kaybetme riskiyle karşı karşıya.
Muhafazakar grubun Ağustos ortasında iktidara gelip Amerika liderliğindeki savaşı sona erdirmesinden kısa bir süre sonra, küçük sığınma evi sakinlerinden birkaçı evlerine gönderildi. Geriye sadece Zari ve ailesi olmayan dört kadın kaldı.
Afgan başkentinde gizlenen tabelasız sığınma evi bir gecede tehlikeli bir hale geldi.
Gerçek adını vermeyen ve Guardian'ın Zari ismiyle aktardığı kadın, "(Personel) bize lanet ediyor, 'Hayatınız kendi ellerinizde' diyorlar. 'İstediğin yere gidebilirsin' diyorlar. Korkuyorum. Nereye gideceğimi bilmiyorum" diyor.
Sığınma evi, Afganistan'daki bu türdeki yaklaşık 30 tesisten biri.
Son 20 yılda inşa edilen bu örgütler, uluslararası toplumun Afgan kadınlarının haklarını geliştirme taahhüdünün ihtiyatlı ve genellikle gizli bir parçası olarak faaliyet gösterdiler.
Kadınların sorunlarının çoğu aylar içinde çözüldü, ancak bazıları yıllarca sığınma evinde, topluma yeniden entegre olabilmeleri için yeni beceriler öğrenerek geçirdi.
Son altı hafta içinde, bu çok önemli yaşam çizgisi neredeyse tamamen ortadan kalktı.
Taliban kapattırıyor
Sığınma evlerinin çoğu, Taliban'ın talebi üzerine kapılarını kapattı, yani kadınlar ya evlerine yani genellikle istismarcılarına geri gönderildi ya da gizli yerlere taşındı.
Zari'nin kaldığı sığınma evi gibi halen faaliyette bulunanlar için gelecek belirsiz. Guardian'a konuşan üç sığınma evi yöneticisinden hiçbiri yeni kadın almıyor.
Sığınma evlerinin kaderi, cinsiyet eşitliği mücadelesini ve Taliban kontrolündeki Afganistan'da kadına yönelik şiddetle mücadele kapasitesini simgeliyor.
İslamcı grup, kadın işleri bakanlığını kapattı, yerine "ahlak polisi" için karargah kurdu, tamamı erkeklerden oluşan bir hükümet kurdu ve kızların ortaokula gitmesini yasakladı.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, üst düzey kadınları aramak, zorunlu kıyafet kuralları ve evlerinin dışında hareket özgürlüğünü reddetmek de dahil olmak üzere, yönetimi devraldıklarından bu yana Taliban'ın kadınlara yönelik ihlallerini belgeledi.
Kabil'deki 30 kadın sığınma evinin yöneticisi ve kıdemli kadın hakları aktivisti Mahbooba Seraj, Taliban'ın hala kadın sığınakları konusunda ne yapacağını bulmaya çalıştığını söylüyor.
Kabil'den telefonla ulaşılan Seraj, "Sığınaklardaki kadınların ayrılacağından ve sokaklara dökülüp fuhuşa girmesinden korkuyorlar ki bu çok mümkün" derken ekliyor; "Ve bunu istemiyorlar."
Kimlik tespiti
İki hafta önce, gizli polis de dahil olmak üzere 15 Taliban polis memuru, Seraj'ın sığınağını birkaç gün boyunca ziyaret ederek sakinlerin isimlerini not etti ve etrafı gözetledi. Seraj, kadınların kimliklerinin tespit edilememesi için peçe taktığını söyledi.
Seraj, Taliban ziyaretlerinin istisnai olduğunu söyledi - bir adam daha önce sığınağının eşiğini hiç geçmemişti.
Şimdi bir şemsiye haklar grubu olan Afgan Kadın Ağı'nın 73 yaşındaki kurucusu Seraj, Taliban'ın istismara uğrayan kadınlar için ne planladığını bilmek istiyor.
Grup iktidarı ele geçirmeden önce bile Afganistan, düzenli olarak her yıl kadınlar için en kötü korumaya sahip ülkeler listesinin başında geliyordu.
Afganistanlı kadınların sorunları, Taliban iktidara gelmeden öncekiyle aynı. Kadınlar hala istismara uğruyor, hala istismarcı aileleri var ve hala uyuşturucu bağımlısı.
Kadına yönelik şiddetin ortadan kaldırılmasına ilişkin 2009 tarihli bir yasaya rağmen, hükümet araştırmalarına göre, tüm Afgan kadınlarının yarısından fazlası fiziksel istismar bildirdi ve evli olanların %59'u zorla kurumlara üye oldu.
Kadınlar için ilk değil
Ülkedeki en büyük sığınma evi ağını yöneten Washington merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan Women for Afgan Women'ın yönetici yardımcısı Kevin Schumacher, geçtiğimiz 20 yılın Afgan toplumu için koruma hizmetlerinin ne kadar paha biçilmez olduğunu kanıtladığını söyledi:
Bir dahaki sefere büyük bir insan hakları ihlali olduğunda... ve kurban bir kadın olursa, nereye gidecek? Toplum ideolojik görüşlerimize göre işlemez. Taliban bir ülkeyi yönetmek istiyorsa, bu çok gerçek sosyal ihtiyaçlara cevap vermeleri gerekiyor."
Ancak bu, Afgan kadınlarının güvenli evlerini kaybetme riskiyle ilk karşılaşması değil.
Daha önceki Amerikan destekli hükümet, sığınma evlerini uyuşturucu bağımlısı kadınlarla dolu yozlaşmış genelevler olarak tanımlayarak defalarca kontrolü altına almaya çalıştı.
2011 yılında hükümet, sığınma evlerine giren kadınları tıbbi açıdan temelsiz ve aşağılayıcı "bekaret testlerine" tabi tutmak istedi.
Sığınakları finanse eden uluslararası bağışçılar, hükümetin bu evleri devralmasını başarıyla engelledi.
Sığınma evlerinin finansmanını BM ile paylaşan ABD Dışişleri Bakanlığı, çoğu Kabil'de olmak üzere yaklaşık 2 bin kadın ve kız çocuğunun her yıl sığınma evlerini kullandığını tahmin ediyor.
Bir devlet bakanlığı sözcüsü, sığınaklara yılda 11 milyon dolar (8 milyon sterlin) harcandığını söyledi.
Gelecekleri belirsiz
Sığınma evlerinin, eğer varsa, ne tür bir fon bekleyebileceği artık belli değil.
Afganistan, on yıllardır yaşanan en kötü kuraklıkla birleşen ekonomik çöküş ve insani felakete hazırlanıyor.
NATO liderliğindeki savaş sırasında, dış yardım Afgan ekonomisini destekledi ve kaderi şimdi Taliban'ın eski düşmanlarından destek alıp alamayacağına bağlı. Taliban'ın geçen hafta BM'ye meşruiyet talebine rağmen, hiçbir ülke Taliban hükümetini tanımadı.
Bu ayın başlarında BM, Afganistan için 1,2 milyar dolarlık acil durum desteği sağlamayı başardı, ancak bu fonların cinsiyete duyarlı olacağının garantisi yok.
International Rescue Committee tarafından hazırlanan 2019 tarihli bir raporda, 2016–18 yılları arasındaki küresel insani yardım fonlarının yalnızca %0,2'sinin toplumsal cinsiyete dayalı şiddete yönelik olduğu tespit edildi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü kadın hakları bölümü müdür yardımcısı Heather Barr, "Bağışçılar Afganistan'daki insani krizi durdurmaya çalışırken, bu çabanın bir kısmını özellikle kadınlara yardım etmeye harcamayı unutmamalılar" dedi ve ekledi:
"Taliban bu kadar çok kadının geçimini sağlamasını engellediği için, şiddete maruz kalan kadın ve kız çocuklarına yönelik koruma hizmetlerinden mümkün olduğunca tasarruf etmek de acil önem teşkil ediyor."
"Acı çekiyorum"
Bir zamanlar 80 kadının barındığı Kabil merkezli bir sığınak, Taliban yönetimiyle kapandığında, aşçısı hem gelirini hem de geniş ailesinin geçimini sağlayamaz hale geldi.
İsminin açıklanmaması koşuluyla konuşan 30 yaşındaki kadın, "Annem ve ben evin geçimini sağlayan kişilerdik ama şimdi ikimiz de evde nasıl hayatta kalacağımızı bilmeden yaşıyoruz" diyor.
Geçen yıldan beri günde iki kez yemek pişiriyor, ayda 190 sterlin alıyor ve kristal meth bağımlısı olan tacizci kocasından kurtuluyordu.
Aynı batılı STK tarafından finanse edilen başka bir sığınakta aşçı olan annesi de işini kaybetti.
Kadın, "Artık evime kapatıldığım için hem zihinsel hem de maddi olarak çok acı çekiyorum" diyor.
Gelecek yıl ortaokula başlayacak olan iki kızı için endişeleniyor. "Okuma yazma bilmeyen bir Afgan kadın olarak iki kızımın okula gitmesine yardımcı olmaya çalışıyordum ama şimdi eğitim bile alamıyorlar."
(PT)