Eski Yugoslavya Geçmişi ile Yüzleşiyor...
22 Eylül'de, yani geçen Cumartesi günü, Eskiden Yugoslavya olarak anılan ancak bugün yedi ülkeden oluşan bölgede başkentlerde insanlar devlet başkanlarına kart postalamak üzere toplandı. Belgrad'da (Sırbistan), Priştina'da (Kosova), Üsküp'de (Makedonya), Lubliyana'da (Slovenya), Saraybosna'da (Bosna-hersek), Podgorica'da (Karabağ) ve Zagreb'de (Hırvatistan) insanlar, politikacıları, bölgesel bir Hakikat Komisyonu kurulması için harekete geçmeye çağırdı. Onbinlerce kişi, birbirleriyle savaşmış, birbirlerinden nefret etmiş, birbirlerini yakınlarının katili olarak görmüş on binlerce kişi bu başkentlerin ana meydanlarında bütün bölgeyi kapsayacak bir hakikat komisyonu (Recom) kurulması için, kişisel mesajlarını politikacılara postaladı.
Jozip Broz Tito'nun (1892-1980) ölümünden 10 yıl sonra Yugoslavya, oldukça kanlı bir etnik kıyım, soykırım, savaş suçları ve insanlığa karşı işlenmiş suçlarla örülü savaşlar sonucu parçalandı. Yaklaşık 130 bin insan öldürüldü, binlercesi toplama kamplarına atıldı, etnik kimlikleri nedeniyle sistematik tecavüze uğradı; yüz binlerce insan yüzyıllardır yaşadıkları topraklarından söküldü.
Bu suçların bir kısmı, en azından en üst düzey sorumlularının bir kısmı Eski Yugoslavya İçin Kurulan Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde yargılandı. Bazıları yerel mahkemelerde de mahkûm edildi. Ancak bu kurbanların ne adalet arayışlarını ne de vicdanlarını rahatlatmaya yetmedi. Birbirleriyle savaşmış olan, etnisiteleri nedeniyle zulme uğrayarak topraklarından kopartılmış olan bu halkların bir kısmı azınlık oldukları yerde kurban, çoğunluk oldukları yerde de zalim oldu.
Bugün eski Yugoslavya topraklarında yedi devlet hakimiyet sürüyor. Bu yeni devletlerin oluşumu, milliyetçilik, ulusalcılık ve ulusal kahramanlık damarlarını epeyce şişirmiş olmasına rağmen, bu ülkelerin hak örgütleri savaşın bitiminden hemen sonra henüz devletleşme süreçleri tamamlanmamışken bölgede kalıcı bir barışın sağlanması için kolları sıvadı. Düşman devletlerin hele henüz acılar bu kadar tazeyken örgütlerinin beraber çalışmaları hiç kolay olmadı. Birbirlerini ikna etmek için sayısız görüşme, kavga, ayrılma ve uzlaşma yaşadılar. Sonunda 26 Mart 2011'de bu ülkelerden hak örgütleri, mağdur örgütleri, gençlik örgütleri, savaş gazileri, dini topluluklar, kurbanların yakınları ve bireyler savaş sırasında işlenen insanlığa karşı suçları, savaş suçlarını ve diğer insan hakları ihlallerini tespit etmek üzere Bölgesel bir Hakikat Komisyonu kurulması konusunda anlaştı. Bu Komisyonun hangi zamanı inceleyeceğini (1991- 2001); imlerden oluşacağını (Beş Bosnalı, üçer Hırvat, Kosovalı, Sırp, ikişer Makedon, Karabağlı ve Slovenyalı), ne süreyle çalışacağını (üç yıl, en fazla 6 ay uzatılmak üzere) ve yetki alanlarını ve gündemini belirlediler. Bu girişim Karabağ Parlamentosu'nun, Sırbistan ve Hırvatistan Başkanlarının, siyasi partilerin desteğini aldı.
Aktivistler bir ay içinde söz konusu ülkelerden RECOM (Regional Commission/Bölgesel Komisyon) girişimini destekleyen 500 bin imza topladı.
Şimdi sıra politikacılara geldi. Devlet Başkanlarının ve Parlamentoların bu Hakikat Komisyonu'nu kabul etmeleri ve Komisyon'un hayata geçmesi için yeni bir kampanya başlatıldı.
RECOM'U Şu nedenle destekliyorum fotoğraflarıyla bir facebook kampanyası yürütülüyor.
Kampanya ve Eski Yugoslavya Bölgesel Hakikat Komisyonu hakkında Kosova Memory Book projesini gerçekleştiren ve RECOM girişiminin öncülerinden olan Belgrat Humanitarian Law Center'dan Sandra Orlovic ile konuştuk:
Yugoslavya'da Uluslararası Ceza Mahkemesi kurulmuşken bir Hakikat Komisyonu'na neden gerek duydunuz?
Çünkü Uluslararası Ceza Mahkemesi çok önemli ve olumlu bir çalışma yapmasına rağmen hem yargılamalarda yetersiz kalarak kurbanların ve yakınlarının adalet duygularını tatmin etmedi hem de bölgede kalıcı bir barış sağlanması için yeterli değil.
REKOM Girişimi niçin tek tek her ülkede değil de, Bölgesel bir Hakikat Komisyonu önerdi?
Yugoslavya'daki çatışmaların bölgesel özelliğini göz önünde bulundurarak her ülkenin kurbanlarıyla empati kurulması lazım. Kurbanların siyasal nedenler için manipüle edilmesine ve herkesin kendi kurbanlarının sayısını abartmasına gerçeklerle, gerçek rakamlarla, isimlerle karşı durmak lazım. Geçmişle yüzleşilmesi lazım. Her ülke vatandaşlarının savaş suçları ve büyük insan hakları ihlalleri hakkında gerçekleri kabul etmesinin yanı sıra, bölgede bireyler, halklar ve devletler ararsında güvenin yeniden oluşturulması lazım. 14 bine yakın kaybedilmiş insanın yakınlarının gerçeği ve kaybedilenlerin akıbetini ve nerede gömüldüklerini öğrenmeleri ve bütün halkların bu insanlarla dayanışma içinde olması lazım. İnsanların yaşananların neden yaşandığını öğrenme ve bilmeye hakları var.
Farklı ülkelerin örgütlerini ortaklaştırmakta nasıl bir yöntem kullandınız?
Hiç kolay olmadı. Sadece RECOM girişimi 129 tane ulusal ve yerel danışma toplantısı düzenledi. Başlangıçta iş sadece belgeleme üzerineydi kimse bu yaşanların nedenini tartışmak istemiyordu. Hemen hemen hiç kimse RECOM gündemine nedenlerin ortaya çıkartılması gibi bir maddenin katılmasını istemiyordu. "Bu imkânsız," dendi. "Etnik gerilim ve çatışmaların kökleri çok derinde," dendi. "Vazgeçin işe Kosova Savaşı'nda başlamanız lazım, yani 1389'dan,"dendi. Ancak süreç katılımcıların sadece işlenen suçları, kurbanları ve zalimleri tespit etmenin yanı sıra bu suçların neden işlendiğimim anlaşılması ve anlatılması gerektiğini kabulüyle sonuçlandı.
Kampanyanın bu aşaması neyi hedefliyor?
Politikacılar "çok olumlu bir gelişme," demenin ötesinde fazla bir adım atmadı. Bir tek Hırvatistan Devlet Başkanı, RECOM önermelerinin Anayasa ile çelişip çelişmediğini değerlendirmek üzere uzman bir hukukçu grubu kuracağını söyledi. Devletlerin Komisyonu oluşturmak ve bölgesel bürolar kurmak üzere anlaşma imzalaması gerekiyor. Bu kampanyanın amacı politikacıları harekete geçmek için zorlamak.
Katılmak isteyenler ne yapmalı?
Uluslararası desteğe de çok ihtiyaç var. Bu nedenle herkes Zarekom adlı facebook sayfasındaki örneklere bakarak RECOM'un neden kurulmasını desteklediğini kısaca bir kâğıda yazarak fotoğrafını gönderebilir. Bu sayfada örnekleri de görecekler.
RECOM nedir
RECOM, eski Yugoslavya topraklarında 1991-2001 arasında işlenmiş olan Savaş Suçları ve diğer büyük insan hakları ihlalleri hakkında hakikatleri tespit edecek olan Bölgesel bir Komisyon.
Eski Yugoslavya'yı oluşturan devletleri kapsayacak Bölgesel bir Komisyon kurulması için RECOM girişimcileri sivil toplum örgütleri oldu. Komisyon kurulduğunda kuruluşunu gerçekleştiren devletlerden tamamen bağımsız olacak.
RECOM, eski Yugoslavya'nın parçalanmasını takip eden savaşta işlenen soykırım, savaş suçları ve diğer büyük insan hakları ihlalleri hakkındaki gerçekleri ortaya çıkarma gündemiyle kurulan yargı yetkisi olmayan bir yapıdır.
Komisyon bunun yanında savaşa ve savaş suçlarına yol açan siyasal ve toplumsal nedenler akındaki gerçekleri tespit etmeye de yetkilendirilmiştir.
Komisyon'un hedeflerinden biri de insan kaybının adlandırılarak bütünüyle tespit edilmesi ve eski Yugoslavya'daki savaşlarda kurbanların acılarına yol açan gerçekleri ortaya çıkarmaktır.
RECOM'un yetki alanı
* Eski Yugoslavya topraklarında1 Ocak 1991 ile 31 Aralık 2001 arasında işlenmiş olan savaş suçları ve diğer büyük insan hakları ihlalleri hakkında hakikatleri tespit etmek;
* Savaşların ya da diğer silahlı çatışma biçimlerinin, savaş suçlarının ve diğer ağır insan hakları ihlallerinin ortaya çıkmasına neden olan siyasal ve toplumsal koşulları tespit etmek ve 2001'den sonra ortaya çıksa da suç ve ihlallerin sonuçlarını araştırmak;
* Kurbanların maruz kaldığı adaletsizlikleri kabul ederek bir merhamet ve kurbanlarla dayanışma kültürü oluşmasına katkıda bulunmak;
* Kaybedilenlerin akıbetlerini ortaya çıkartmak;
* Yugoslavya sonrası devletlerdeki siyasal seçkinlerin ve toplumların savaş suçları ve diğer ağır insan hakları ihlalleri hakkındaki gerçekleri kabul etmesine yardımcı olmak.
RECOM'un faaliyetleri
* Savaş suçları ve diğer ağır insan hakları ihlalleri hakkında bilgi toplamak; bunların detaylı bir dökümünü yapmak ve suiistimal örüntüsünü ve sonuçlarını tespit ederek aktarmak;
* Kaybedilenlerin akıbetini ortaya çıkartmak üzere bilgi toplamak ve Anlaşmaya taraf olan aktörlerin işbirliği ile bu insanları veya mezarlarını aramak;
* Savaşlar ve diğer silahlı çatışmalar nedeniyle insan kayıplarının listesini oluşturmak;
* Hapis ve gözetim yerleri, yasadışı kısıtlanan, işkence gören veya kötü muameleye uğrayan insanlar hakkında bilgi toplamak ve gerekli olduğunda kimlik bilgilerini koruyarak bu yerlerin ve insanların listesini oluşturmak;
* Kurbanlar ve diğerlerinin savaş suçları ve diğer ihlallerle ilgili anlatımları için kamuya açık toplantılar düzenlemek;
* Kurbanlara tazminat önermek,
* İlgili ülkelerin vatandaşlarının çok kolay ulaşabileceği şekilde Sonuç Raporu'nu oluşturup yayımlamak. (MT/HK)