Hak İhlalleri Nasıl Telafi Edilir?

* Fotoğraf: Beyza Kural

“Gezi Parkı Olayları, İnsan Hakları Hukuku ve Siyasi Söylem Işığında Bir İnceleme” adlı rapor, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’ndan İnsan Hakları Hukuku Çalışmaları kapsamında yayınlandı. Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden 10 araştırmacının imzasıyla: Gökçeçiçek Ayata, Pınar Çağlı, İdil Elveriş, Sevinç Eryılmaz, İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Cansu Muratoğlu, Ezgi Taboğlu, Lami Bertan Tokuzlu, Burcu Yeşiladalı.

Gezi direnişinde ihlal edilen her hakkı ayrı ayrı inceleyen kitapta, her insan hakkıyla ilgili bir “değerlendirme ve tavsiyeler” bölümü var. Gezi’de ihlal edilen haklar ve bunların telafisi için tavsiyeler şöyle sıralanıyor:

Yaşam hakkı

* Yaşam hakkı ihlali iddialarının tümü özenle değerlendirilmeli ve sorumlular bakımından cezasızlık söz konusu olmamalı;

* Devletin sorumluluğunu gizlemek amacıyla delilleri karartan veya saklayanlar hakkında gerekli işlemler yapılmalı;

* Güvenlik güçleri dışında kuvvet kullanarak ölüm sonucuna sebebiyet verenler veya bu yönde yüksek risk yaratanlar bakımından etkili bir soruşturma yapılmalı, bu tür fiillerin kabul edilebilir olmadığı mesajı açık şekilde verilmeli;

* Yaşamın sona ermediği durumlar bakımından da yargısal ve idari süreçlerde yaşam hakkı değerlendirilmeli ve biber gazının yakın mesafeden ve hedef gözetilerek atıldığı haller sadece ilgili "genelge"ye aykırılık olarak değerlendirilmemeli;

* Toplumsal olaylara müdahalede kuvvet kullanımının amaçlarını, gerekçesini, araçlarını, yöntemlerini ve stratejilerini ayrıntılı şekilde değerlendiren eğitimler sürekli olarak yapılmalıdır;

* Biber gazı kullanımına ilişkin olarak CPT'nin tavsiyeleri de gözetilerek ayrıntılı bir yasal düzenleme yapılmalı ve bir izleme ve raporlama mekanizması kurulmalı;

* Çok sayıda güvenlik mensubunun görevlendirildiği toplumsal olaylar sırasında, yeterli acil sağlık ekibi bulundurulması güvence altına alınmalı.

Kötü muamele yasağı

* Kötü muamele iddialarının tümü samimi şekilde soruşturulmalı;

* Kötü muamele iddiasında bulunanların daha fazla mağduriyetle karşılaşması önlenmeli;

* Kask numaralarım kapatarak veya polis olduğunu gizleyecek surette yelek ve benzeri belirleyici kıyafet giymeksizin kötü muamelede bulunan güvenlik güçleri bakımından daha ağır yaptırımlar uygulanmalı;

* Çok sayıda olayın ve kötü muamele iddiasının olduğu gözetilerek, bunlar "birleştirilmemeli" ve böylece soruşturma ve davaların hantallaşmasının ve sonuçlanmasının uzun yıllar sürmesinin önüne geçilmeli.

Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı

* Kişilerin hukuki dayanaktan yoksun şekilde ve uluslararası standartlara aykırı olarak yakalama ve gözaltı işlemine tabi tutulduğu haller bakımından sorumlular hakkında etkili soruşturma başlatılmalı;

* Kişilerin resmî işlem yapılmaksızın tutulduklarına dair iddialar dikkate alınarak sorumlular hakkında etkili soruşturma başlatılmalı;

* Özgürlüğün resmî işlem yapılarak sınırlandırıldığı hallerde gerçekleştiği iddia edilen avukata erişimi güçleştirme veya erteleme, sağlık kontrolü sırasında odadan çıkmama gibi uygulamaların sorumluları hakkında etkili soruşturma başlatılmalı;

* İnsan hakları ihlallerinin önlenmesinde önemli rolleri olan avukat, gazeteci ve doktorların özgürlüklerinin sınırlanacağı korkusu yaşamaksızın görevlerini icra edebilmelerini sağlamak üzere ilgili meslek kuruluşları ile işbirliği yapılmalı.

İfade, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü

* İhlal iddiaları ile ilgili soruşturma açılmalı, açılacak soruşturmaların makul sürede sonuçlandırılması ve ortaya çıkan ihlallerden doğan maddi ve manevi zararın devlet tarafından giderilmesi sağlanmalı;

* İfade, toplanma ve örgütlenme özgürlüğünü kullanması nedeniyle hakkında disiplin soruşturması açılan veya yargı yolları işletilen kişiler bakımından, bu süreçlere son verilmeli;

* Benzer ihlallerin tekrarlanmaması için, başta ilgili yasal düzenlemelerin uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi ve uluslararası standartlara ilişkin eğitimler verilmesi gibi tedbirler alınmalı.

Akademik özgürlükler

* Şiddet kullanmamış olmalarına rağmen, salt Gezi Parkı Olayları'na doğrudan veya dolaylı olarak müdahil oldukları gerekçesiyle haklarında idari veya cezai işlem başlatılmış tüm akademisyenler ve öğrenciler bakımından bu işlemlere son verilmeli;

* Bu nedenle işlerine son verilmiş üniversite çalışanları görevlerine iade edilmeli ve diğer mağduriyetleri giderilmeli;

* Gezi Parkı Olayları'na müdahil olan akademisyenler atama ve yükseltmelerinin yapılmaması, geciktirilmesi gibi yıldırma amaçlı yaptırımlarla karşılaşmamalı;

* Gezi Parkı Olayları'nın makale, kitap ve tez gibi akademik çalışmalara konu olması halinde bunlara müdahale edilmemeli.

Sağlık hakkı

* Yaralananlara yönelik kuvvet kullanımına devam eden güvenlik güçleri hakkında etkili soruşturma yapılmalı;

* Sağlık hizmeti alanlar ve bu hizmeti sağlayanlar hakkında soruşturma yapılmamalı, başlatılan soruşturmalar varsa bunlar sonlandırılmalı;

* Biber gazının etkilerine ilişkin ayrıntılı bilgilendirme yapılmalı, riskler karşısında kişilerin sağlık kurumlarına başvurması teşvik edilmeli;

* Sağlık hakkı ihlallerinden mağdur olanların zararları mümkün olan tüm yollarla giderilmeli;

* Biber gazı kullanımına ilişkin talimat veya genelge adı altında var olduğu söylenen düzenlemeler sağlık hakkı gözetilerek gözden geçirilmeli ve kamuya açık hale getirilmeli.

Konut dokunulmazlığı

* Gezi Parkı Olayları sırasında konut dokunulmazlığı ihlal edilen kişilerin tüm zararları giderilmeli;

* Hukuka aykırı davranarak konut dokunulmazlığını ihlal eden güvenlik güçleri hakkında etkili soruşturma yapılmalı.

Mülkiyet hakkı

* Gezi Parkı Olayları kapsamında el konulan ve suç oluşturmayan eşyalar sahiplerine verilmeli;

* İdare kusurlu olduğu durumlarda, bu eylemlerinden doğan zararları karşılamak; üçüncü kişilerce verilen zararlar ise, idarenin kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın, sosyal risk ilkesi gereğince karşılanmalı.

Çalışma hakkı

* Kamu çalışanları aleyhinde salt Gezi Parkı Olaylarıma katılmaları veya doğrudan veya dolaylı olarak destek vermeleri nedeniyle başlatılan işlemlere son verilmeli;

* İnsan hak ve özgürlüklerini kullandıkları için işten çıkartılan veya diğer bir şekilde mağdur edilen özel sektör çalışanlarının mağduriyetlerinin giderilmesi ve çalışma hakkından yararlanmalarının sağlanması için gerekli diğer tedbirler alınmalı.

Seyahat özgürlüğü

* Barışçıl toplanma ve gösteri özgürlüğünü kullanmak isteyenlerin kamuya açık alanlara veya bu alanlara giden ulaşım araçlarına erişimin engellenmesi uygulamasından vazgeçilmeli;

* Gezi Parkı Olayları sırasında gerçekleşen sınırlamalara uymak istemeyenler bakımından başlatılmış işlemler varsa bunlara son verilmeli;

* Kapalı veya yarı kapalı mekânlar olan toplu ulaşım araçlarının, biber gazı ile yapılan müdahalelerden etkilenmemesi için gereken önlemler alınmalı.

Hak arama ve cezasızlık

* Devlet, cezasızlığa katkıda bulunan yasal boşluklarla ilgili gereken tüm önlemleri almalı;

* Kamu görevlileri ve devlet temsilcileri de dâhil ciddi insan hakları ihlallerini açıkça kınamalı;

* Kamu kurumlarının cezasızlığı teşvik eden kurum kültürüyle mücadele etmek ve önlemek için ayrıntılı politikalar oluşturmalı ve uygulanabilir önlemler almalı;

* İhlal iddialarının raporlanması için kamu kurumlarını ve halkı içeren usuller oluşturmalı ve bunu halka duyurmak;

* İhlal iddialarına ilişkin raporların yetkili makamlar tarafından kabul edilmesini ve etkili bir şekilde ele alınmasını sağlamalı;

* İhlallerin raporlanmasını teşvik edecek ve ihlalleri raporlayanları herhangi bir taciz ve misillemeden koruyacak uygun önlemleri almalı;

* İhlale ve cezasızlığa yol açabilecek eylemlere ve bunların tekrarlanmasına yol açabilecek ayrımcılığa karşı politikalar ve planlar oluşturmalı;

* Kamu görevlilerinin hesap verebilirliğini garanti altına alacak mekanizmalar oluşturmalı;

* İhlallerden veya ihlallerinin sürdürülmesinden sorumlu olduğu veya cezasızlığa tolerans gösterdiği tespit edilen kamu çalışanları görevden uzaklaştırılmalı veya haklarında uygun bir disiplin önlemi uygulanmalı.

Yabancıların durumu

* Sınırdışı edilen veya kişi özgürlüğü sınırlanan yabancılar bakımından, uluslararası standartlara uymayan kamu görevlileri hakkında gerekli işlem yapılmalı;

* Hakkında ileriye etkili tedbirler alınmış olan kişiler varsa, bu tedbirlerden vazgeçilmeli;

* Yabancılara yönelik hak ihlallerinden kaynaklanan mağduriyet giderilmeli;

* Benzer uygulamaların tekrarlanmaması için gerekli tüm tedbirler alınmalı. (AS)