Türkiye'nin 12 Cumhurbaşkanı

Türkiye'nin 13. Cumhurbaşkanı 24 Haziran 2018 günü yapılacak seçimle belirlenecek. İlk turda salt çoğunluk sağlanamazsa seçimin ikinci turu 8 Temmuz 2018 günü yapılacak.

13. Cumhurbaşkanı erken seçimle belirlenecek. Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ile Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP), cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçiminin 24 Haziran 2018'de yapılmasına ilişkin ortak seçim önergesi TBMM'de 20 Nisan 2018'de kabul edildi.

Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl. Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebiliyor.

Türkiye’nin 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün yedi yıllık görev süresi 28 Ağustos 2014'te dolmuştu. 10 Ağustos 2014 Pazar günü yapılan seçimde ilk kez doğrudan halkın oylarıyla ve ilk turda Recep Tayyip Erdoğan Türkiye'nin 12. Cumhurbaşkanı seçildi.

Seçimlerde AKP adayı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhuriyet Halk Partisi adayı Ekmelettin İhsanoğlu ve Halkların Demokrasi Partisi adayı Selahattin Demirtaş yarışmıştı.

Erdoğan'ın görev süresi 2019'da sona eriyordu. Erken seçim kararıyla yaklaşık 1 yıl az görev yapmış olacak.

Kadın cumhurbaşkan yok

Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca kadın cumhurbaşkanı görmedi, kadın aday bile gösterilmedi. 2018 seçimleri için adaylığını ilan edenlerden biri üç aday açıklandı ve en azından bir beş yıl daha kadın cumhurbaşkanı görmeyeceği kesinleşti.

24 Haziran seçimleri için İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener adaylığını açıkladı. Ancak Yüksek Seçim Kurulu takvimi henüz açıklamadığı için seçim süreci başlamadı ve Akşener bu nedenle resmi başvurusunu yapmadı. İYİ Parti'nin TBMM'de grubu bulunduğu için son anda bir değişiklik olmazsa Akşener, Türkiye tarihinin ilk kadın cumhurbaşkanı adayı olacak.

En çok, en az

En uzun süre Mustafa Kemal Atatürk (15 yıl), en kısa süre de Turgut Özal (3 yıl 159 gün) cumhurbakanlığı yaptı. Atatürk’ten sonra en uzun süreli cumhurbaşkanı İsmet İnönü (12 yıl) oldu.

Celal Bayar 10, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Kenan Evren, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer de yedişer yıl Çankaya’da kaldılar. Abdullah Gül de 28 Ağustos 2014’te yedi yılını doldurdu. Cemal Gürsel'in görev süresi ise altı yıl oldu. Erdoğan ise 24 Haziran 2018'de 4 yıl görev yapmış olacak.

Darbeyle geldiler

Cemal Gürsel 27 Mayıs 1960, Kenan Evren 12 Eylül 1980 askeri darbelerinden sonra başa geçtiler.

Evren genelkurmay ve milli güvenlik konseyi başkanı olarak Milli Güvenlik Konseyi kararıyla aynı zamanda ''devlet Başkanı'' sıfatını da aldı. 7 Kasım 1982 Anayasa referandumunda Anayasa'nın Geçici 1. maddesi [Anayasanın, halkoylaması sonucu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olarak kabul edildiğinin usulünce ilânı ile birlikte, halkoylaması tarihindeki Millî Güvenlik Konseyi Başkanı ve Devlet Başkanı (Kenan Evren), Cumhurbaşkanı sıfatını kazanarak, yedi yıllık bir dönem için, Anayasa ile Cumhurbaşkanına tanınan görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır] yoluyla ''cumhurbaşkanı oldu.

Darbeyle gittiler

Atatürk ve Özal görevleri sırasında hayatlarını kaybettiler. Cemal Gürsel'in grevine hastalık nedeniyle TBMM'nce son verildi.

Celal Bayar 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle görevinden alındı. 7 Nisan 1980'da süresi dolduğu için görevinden ayrılan Fahri Korutürk'ün yerine yenisi seçilemediği için Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil'in vekil cumhurbaşkanlığına 12 Eylül 1980 askeri darbesiyle son verildi.

Altı asker cumhurbaşkanı

11 Cumhurbaşkanının altısı askerdi; Atatürk (mareşal), İsmet İnönü (orgeneral), Cemal Gürsel (orgeneral), Cevdet Sunay (orgeneral), Fahri Korutürk (oramiral), Kenan Evren (orgeneral).

İlk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk 1923'te oy birliğiyle seçildi, dört dönem cumhurbaşkanlığı yaptı. İsmet İnönü de dört, Celal Bayar üç, kalanlar birer kez cumhurbaşkanlığına seçildiler.

Göreve en genç başlayan Atatürk (42), en yaşlı başlayan ise Fahri Korutürk (69) idi.

Siviller

İlk sivil cumhurbaşkanı Celal Bayar’dı. İkinci sivil cumhurbaşkanını Türkiye 29 Yıl sonra Turgut Özal’ın seçilmesiyle gördü. Böylece sivil cumhurbaşkanları dönemi başladı. Özal Anavatan Partisi (ANAP) genel başkanlığından ve başbakanlıktan istifa ederek Çankaya’ya çıktı. Özal'ın ölümü üzerine Doğru Yol Partisi’nden ve Başbakanlıktan istifa eden Süleyman Demirel cumhurbaşkanı oldu.

Ahmet Necdet Sezer siyasi partiler dışından bir cumhurbaşkanıydı; hukukçuydu, Anayasa Mahkemesi başkanlığından istifa ederek Türkiye’nin 10. cumhurbaşkanlığına getirildi. Erdoğan da AKP Genel Başkanı'yken halk oyuyla göreve gelen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Yeni dönem: 5+5

Cumhurbaşkanları 2007'de anayasa değişikliğine kadar meclis tarafından bir defa yedi yıllığına seçilmekteydi, 10 Ağustos 2014'ten sonra sonra halk tarafından en fazla iki defa beş yıllığına (5+5) seçiliyor.

Türkiye'nin cumhurbaşkanları

Mustafa Kemal Atatürk (29 Ekim 1923- 10 Kasım 1938)

TBMM'de 29 Ekim 1923 günü Cumhuriyet ilan edilirken, Mustafa Kemal de Cumhurbaşkanı seçildi. 1938’deki ölümüne dek arka arkaya 4 kez cumhurbaşkanı seçilen Atatürk, bu görevi en uzun süre yürüten cumhurbaşkanı oldu.

Mustafa Kemal 23 Nisan 1920’de Meclis ve Hükümet Başkanı seçilmişti.

İsmet İnönü (11 Kasım 1938 - 22 Mayıs 1950)

Atatürk’ün ölümü üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi İsmet İnönü'yü cumhurbaşkanı seçti. İnönü aynı zamanda CHP Genel Başkanlığı’na da getirildi. CHP’nin 26 Aralık 1938’de toplanan I. Olağanüstü Kurultayı’nda partinin değişmez genel başkanı seçilerek Millî Şef unvanını aldı.

Celal Bayar (22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960)

Çok partili siyasî yaşamın başlaması üzerine 1946'da Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu ve başkanlığa getirildi. Partisinin 1950 seçimlerini kazanmasından sonra 22 Mayıs 1950’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce Türkiye’nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi. 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle görevden alınan Bayar, olağanüstü Yassıada mahkemelerinde yargılandı.

Cemal Gürsel (27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966)

27 Mayıs 1960 günü gerçekleştirilen askerî darbeden Milli Birlik Komitesi'nin (MBK) başına getirildi. 28 Mayıs'ta devlet ve hükümet başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı yetkilerini üstlenerek yeni hükümeti kurdu. Halkoyuna sunulan ve kabul edilen bu Anayasa gereğince 10 Ekim 1961’de yapılan seçimlerden sonra oluşturulan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye’nin dördüncü cumhurbaşkanı seçildi.

1966 yılında başlayan rahatsızlığının, görevini yapmasına engel olacak duruma gelmesi üzerine,TBMM kararıyla cumhurbaşkanlığı görevine son verildi.

Cevdet Sunay (28 Mart 1966 - 28 Mart 1973)

1960 yılında Genelkurmay Başkanlığı’na atandı.1966'da emekliye ayrılmasının ardından Cumhuriyet Senatosu kontenjan üyeliğine getirildi. Sunay, Gürsel’in rahatsızlığı sebebiyle cumhurbaşkanlığı görevinin sona ermesi üzerine 28 Mart 1966’da Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde beşinci cumhurbaşkanı seçildi. Yedi yıllık görev süresini tamamlayınca 1973'ten 1980'deki askeri darbesine kadar Cumhuriyet Senatosu üyesi idi.

Fahri Korutürk (6 Nisan 1973 - 6 Nisan 1980)

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı görevinden 1960'ta emekli olduktan sonra Moskova ve Madrit büyükelçiliklerinde bulundu. 1968'de Cumhuriyet Senatosu üyesi oldu. 1973'te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce cumhurbaşkanı seçildi.

1980'de yedi yıllık hizmet süresi tamamladıktan sonra 12 Eylül 1980 askerî darbesine kadar Cumhuriyet Senatosu tabii üyesi idi.

Kenan Evren (9 Kasım 1982 - 9 Kasım 1989)

7 Mart 1978’de Genelkurmay Başkanlığı’na atandı. Bu görevi sırasında 12 Eylül 1980’de gerçekleştirilen askerî darbeyle diğer görevlerinin yanı sıra Milli Güvenlik Konseyi ve devlet başkanlığını da üstlendi.

7 Kasım 1982’de halkoyuna sunulan ve kabul olunan Anayasa ile Türkiye’nin yedinci cumhurbaşkanı olarak göreve başladı. 9 Kasım 1989’da görev süresini tamamlayarak cumhurbaşkanlığından ayrıldı.

Turgut Özal (9 Kasım 1989 - 17 Nisan 1993)

2 Eylül 1980 askerî müdahalesinden sonra kurulan hükûmete ekonomik işlerden sorumlu Başbakan Yardımcısı olarak atandı. 1982'de istifa etti. 1983'te Anavatan Partisi’ni kurdu ve aynı yıl yapılan genel seçimlerde partisinin birinci gelmesi üzerine hükümeti kurmakla görevlendirildi. 31 Ekim 1989’da Türkiye Büyük Millet Meclisi'ncecumhurbaşkanı seçildi. 17 Nisan 1993 günü geçirdiği bir rahatsızlık sonucu görevi sırasında vefat etti.

Süleyman Demirel (16 Mayıs 1993 - 16 Mayıs 2000)

20 Ekim 1991 genel seçimler sonrasında Doğru Yol Partisi ile Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin oluşturduğu koalisyon hükümetinde başbakan olarak görev aldı. 16 Mayıs 1993’te, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce cumhurbaşkanı seçildi. Demirel, 16 Mayıs 2000'de görev süresi sona erdi.

A. Necdet Sezer (16 Mayıs 2000 - 28 Ağustos 2007)

1988'de Anayasa Mahkemesi asıl üyeliğine atandı. Sezer, Anayasa Mahkemesi Kurulu’nca da 6 Ocak 1998’de Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na seçildi.

5 Mayıs 2000’de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce ortak aday olarak cumhurbaşkanı seçildi. 16 Mayıs 2000’de başladığı görevini 28 Ağustos 2007'de tamamladı.

Abdullah Gül (28 Ağustos 2007- 10 Ağustos 2014)

2001’de Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kuruluşunda rol alanlardandı. Siyasî ve Hukukî İşlerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı olarak görev yaptı. 18 Kasım 2002'de Başbakan oldu. 2003 – 2007 yıllarında Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanıydı. 28 Ağustos 2007'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce Cumhurbaşkanı seçildi, 28 Ağustos 2014'te görev süresi doldu.

Recep Tayyip Erdoğan (10 Ağustos 2014 - )

1994'te İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı oldu. 2001'de kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin genel başkanı oldu. AKP 2002 genel seçimlerinde yüzde 34,43 ile iktidara geldiğinde siyasi yasaklıydı. 9 Mart 2003'te gerçekleştirilen ara seçimlerinde Siirt milletvekili olarak meclise girdi. Başbakan Gül'ün istifasını sunmasıyla, 14 Mart 2003'te başbakan oldu. Cumhurbaşkanı olduğu 2014'e kadar başbakan olarak görev yaptı. (BA)