Erkek şiddeti ve kadın cinayetlerine nüfus ve SEGE'den bakış

"En çok..." dediğimizde "neye göre en çok",  "kriterler nedir" gibi sorulara da açıklama getirmek gerekiyor. İllerdeki şiddet başka bir parametre olmadan sıralandığında "en çok" cevabı hakikatle ne kadar buluşuyor? 

Tabii ki, sayılar bir  duruma işaret ediyorsa da sözgelimi "şiddet sayıları"nda illerin nüfuslarına göre oluşan bir sıralama  durumu daha da anlaşılır kılıyor mu?  

Türkiye’nin 81 iline ait 2008- 2018 aralığındaki nüfus verilerini TÜİK web sitesinden aldık. bianet erkek şiddeti çetelesinde kadın cinayetleri dahil tüm erkek şiddeti verilerini gün, ay ve yıl bazında topladık. Bu toplamlar şiddet türleri, şiddetin vuku bulduğu iller çetelelerde yer alıyordu.

Çetelede erkek şiddetini Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik  Sıralaması SEGE-2011'e göre yeniden değerlendirdik.   

Türkiye'nin SEGE'deki beş bölgesi

"Yüksek Gelişmiş": İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli ve Antalya, beş il
"İyi Gelişmiş”: 6 numara Bursa - 25 numaralı Uşak arası 19 il
"Gelişmiş": 26 numara Burdur - 46 numaralı Hatay arası 20 il
"Biraz Gelişmiş”: 47 numara Kastamonu- 65 numaralı Yozgat arası 18 il
"Az gelişmiş": 66 numara Adıyaman - 81 numaralı Muş arası 15 il

Bu bölümde erkek şiddetine Çetele'nin kadın cinayetleri ve şiddet türleriyle ilgili 11 yıllık verilerini  nüfusa göre oranlarına bakıyoruz, erkek şiddetinin vuku bulduğu illeri de SEGE'deki yer aldığı bölüme göre değerlendiriyoruz. 

  11 yılın 11 bin 299 erkek şiddeti olayının yüzde 26’sı ( 2907 kişi) ölümle sonuçlandı.  

Yıl yıl kadın cinayetleri (Figür 4) 

 En üst değerler İstanbul’a aittir. Erkeklerin işlediği cinayetler 2013 hariç her yıl hafif hafif yükseliyor. 

11 yılda  erkeklerin en fazla cinayet işledikleri yıl 356 ile 2018.

Cinayetler, iller ve yıllar (Figür 4)

Figür 4’de yıllara göre dağılmış toplam cinayet sayıları histogramı, ampirik yoğunluklar, gözlemlerin kutu grafiği ve cinayetlerin dağılım fonksiyonu yer alıyor. En fazla sıklıkla işlenen cinayet sayısı, yüzde 7 oranında bir ila beş cinayet arasında seyrediyor. 

Figürdeki üst panel, kadın cinayetlerine ait histogramı ve parametrik olmayan cinayet yoğunluklarını gösteriyor. Cinayetlerin sıklık yoğunlukları kutular halinde, cinayet yoğunluğu ise inişli çıkışlı çizgi olarak yer alıyor.

Ortadaki kutu grafikleri, yatay ya da dikey olarak gösterilebilir. Figürde olduğu gibi, yatay kutudaki ilk dikey çizgi minimum cinayet sayısını gösteriyor, figürde bu değer 0’dır.

Ortadaki kutunun sol kenarı, cinayetler küçükten büyüğe dizildiğinde yüzde 25’lik kısma denk gelen ilk çeyrek değerini gösteriyor, bu değer ise 4’tür.

Kutuların üst çizgileri ise yüzde 75’lik kısma denk gelen üst çeyrek değerlerini gösterir, figürdeki değer 17 cinayettir. Kutunun, içinde ortanca sayıyı temsil eden sayı kutuyu ikiye bölen bir çizgidir. Bu değer 9 cinayettir.

Ortanca dışında aritmetik ortalamalar + işaretiyle gösterilmiştir. Ve ortalama olarak şehirlerde her yıl işlenen cinayet sayısı 13.7 yani 14’tir. Kutunun içi o kategori içindeki tüm gözlemlerin yarısını kapsar. Kutunun kolları dışında ayrıca tek tek noktalar da çizilebilir.

Bunlar aşırı değerlere sahip sayıları gösterir ve aldıkları değerler kutunun üst ve alt sınırları arasındaki farkın 1.5 katından büyük ya da küçük olması durumudur. Eğer böylesi çok küçük ya da çok büyük değerler yoksa o zaman kesikli çizgiyi birleştiren alt ve üst sınırlar minimum ve maksimum değerleri gösterirler.

En alt paneldeki merdiven basamakları andıran grafik ise cinayet oranlarının toplamını veriyor.  

Yıllık kadın cinayet oranları (her yüz bin kişide) dağılımı (Figür 5)

Kadın cinayetleri ve diğer erkek şiddeti verileri önce günlük sayılar olarak girildi. Bu sayılar her yıl ve il için toplandı ve sonra o ilin nüfusuna bölünerek elde edilen sayılar 100.000 ile çarpılınca her yüz binde yıllık cinayet oranlarına ulaştık.  

Ortalama her yılın cinayet oranı yüz binde 0.4915’tir. Yani her yüz binde  çoğu kadın olmak üzere 0.49 kişi öldürülüyor. Bu da erkeklerin her yıl ortalama çoğu kadın artı eksi 400 insanı öldürdükleri anlamına geliyor.

Tabloda Türkiye’deki toplam cinayetlerin bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması'na göre dağılımı beş gelişmişlik bölgesine göre cinayet sayılarını veriyoruz. En fazla cinayetin en yüksek gelişmeyi gösteren bölgede işlendiği görülüyor. En yüksek gelişmişlikteki illerin nüfuslarının da yüksek olduğu unutulmamalıdır.

Cinayet bölgelerinin SEGE'ye göre dağılımı (Figür 6)  

Cinayet bölgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması kutu grafikleri halinde Figür 6’da yer alıyor. Tablo 18’deki bilgilerle aynı içeriği gösteren bu figüre "Az Gelişmiş Bölge" kutu değerlerinin "Biraz Gelişmiş Bölge" kutusu değerlerinden yüksek olması durumu hariç, cinayetlerin alt, üst, ortanca değerleri gelişmeye paralel artıyor. 

Son üç tablonun ilkinde Tablo 18’de bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) yükseldikçe işlenen cinayette artış gözleniyor. "Biraz Gelişmiş" bölgede  "Az Gelişmiş" bölgeden daha az cinayet işlenmesi durumları hariç.

Bu durum, doğal olarak Tablo 19’da yer alan ortalama cinayet sayıları için de geçerli. Yani Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması yükseldikçe işlenen ortalama cinayet sayılarında da bir artış gözleniyor.  Gene "Biraz Gelişmiş" bölgede "Az Gelişmiş" bölgeden daha az cinayet işlenmesi durumu hariç.

Ama Tablo 20’de rapor edilen cinayet oranlarına bakıldığında, yani işlenen cinayetler gelişmişlik sıralaması bölgelerine giren şehirlerdeki nüfuslara oranlandığında, bu durum değişiyor.

En yüksek cinayet oranı "Biraz Gelişmiş" bölgede görülüyor; her 100.000 nüfusta 0.4458 ~ 0.45 görülüyor. Bu oran "Gelişmiş" bölgede 0.35, "İyi Gelişmiş" ve "Yüksek Gelişmiş" bölgelerde ise sırasıyla 0.39 ve 0.41 oluyor.

TIKLAYIN- bianet erkek şiddeti çetelesi (2008-2022)

TIKLAYIN- 2010-2013 Erkek Şiddeti Çeteleleri ve Düşündürdükleri/ Sevda Alankuş

Yani en fazla cinayet, sayısal olarak "Gelişmiş" bölgelere giren illerde işlenirken, oran olarak "Biraz Gelişmiş" bölgeye giren illerde işleniyor.

Diğer ilginç bir nokta ise, "En Az Gelişmiş" bölge illerindeki işlenen cinayet oranı her yüz binde 0.39 ile "En Gelişmiş" bölge illerindeki  cinayet oranı her yüz binde 0.41 arasındaki fark sadece her yüz binde 0.02’dir, yani yaklaşık 17 kişidir.

Daha önceki çalışmalar bölümünde gördüğümüz gibi, Altınay ve Arat (2009) şiddete uğrama açısından ülkenin Doğusunun ülkenin diğer taraflarından pek bir fark olmadığı sonuca varmaktaydı. Biz de bu çalışmada sayısal olarak daha fazla cinayetin “Batıda” işlenmesine rağmen, cinayet oranlarının “Doğudan” pek farklı olmadığını görüyoruz. 

Cinayet bölgelerinin SEGE ve yıla göre dağılımı (Figür 7) 

En üstteki renkli şeritler daha fazla cinayet işlenen daha "Gelişmiş" Bölgelere aittir. Ama renklerin kesişmesinden farklı gelişmişlik seviyelerinin işlenen cinayetleri ayırt etmede çok belirgin bir farklılık göstermediğini anlıyoruz. 

Cinayetlerin cinsiyete göre dağılımı (Figür 8) 

Cinayetlerin cinsiyet ve yıla göre dağılımı (Figür 9) 

Şiddet eylemi oranları (Figür 10)

Tabloda çoğunluğu kadınlara yönelik yıllık erkek şiddeti oranlarının (şiddet eylemi her yüz bin kişide) dağılımını görüyoruz. 

Buradaki şiddet oranlarını elde etmek için her il için şiddet türü verilerini topladık: Yaralama, sözlü şiddet, fiziksel şiddet, cinsel şiddet, tecavüz, kaçırma, tehdit, seks ticareti ve gasp.

Toplamı o illerdeki nüfusa böldük, elde edilen oranı 100.000 ile çarptık. Böylelikle her yüz bin nüfus için o ildeki şiddet eylem oranları elde ettik. 

Erkek şiddetinin yıl yıl seyri (Figür 11)

Erkek şiddetinin illere dağılımı (Figür 12)

Erkek şiddetin yıla ve cinsiyete göre dağılımı (Figür 13)

Erkek şiddetinin cinsiyete göre dağılımı (Figür 14)

Bazı çıkarımlar

* Şiddetin vuku bulduğu yerleşimin SEGE sıralaması yükseldikçe kadın cinayetleri ve genelde erkek şiddeti yıllık oranları istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde artıyor.

* Bu durum betimleyici analizde vardığımız sonuçların açıklayıcı analizle doğrulanması anlamına geliyor. Sosyo-Ekonomik daha ileri seviyede gelişmişlik, daha çok kadın cinayeti ve çoğunluğu kadınlara yönelik  daha fazla erkek şiddeti demek oluyor. 

* "Az Gelişmiş" ve "Biraz Gelişmiş" bölgelerde yaşamak kadın cinayetlerini artırıcı ya da azaltıcı istatistiksel bir anlam taşımıyor. Sadece SEGE grubu değişkenler kullanılarak elde edilen cinayet ve erkek şiddeti oranlarının sonuçları cinayet ve şiddet eylemleri sayılarının sonuçlarına benziyor. (ACT/APK/YG/KU)

* Grafik ve tablo düzenleme: Korcan Uğur

bianet erkek şiddeti çetelesi ne söylüyor
2008-2018 analizi/ Ali Cevat Taşıran

Çetele üzerine nasıl çalıştık? / 1
11 yılın erkek şiddeti sayıları konuşuyor /2 
Erkek şiddeti ve kadın cinayetlerine nüfus ve SEGE'den bakış / 3  
Erkek şiddetinde ne neyi artırıyor, ne neyi düşürüyor?/ 4