Hakikatin konuşulmasına duyulan özlem ve “Kulüp”

Kimdir bu Sefaradlar? Nereden gelip, nereye gitmişler? Hangi dili konuşuyorlar, nerelerde yaşıyorlar?

1400 yılların sonuna doğru “Katolik İspanya” rüyası devreye girer ve 1492’de çıkarılan Elhamra Kararnamesi ile Yahudilere iki seçenek sunulur: Ya Hıristiyanlığı kabul edecekler ya da İspanya’dan göç etmek zorunda kalacaklardır. Engizisyon İspanyası’nı terk eden Yahudilerin bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu’na göç eder. Osmanlı’nın farklı bölgelerine yerleşen Yahudiler, İbranicede “İspanya” anlamına gelen Sefarad adıyla anılırlar. Konuştukları dil Ladino’dur. “Judeo Espanyol” olarak da bilinen ve Hispanik lehçeler ile antik İbranice, Türkçe, Rumca, İtalyanca ve Fransızca etkilerinden doğan dil, Osmanlı döneminde ticarette de yaygın bir şekilde kullanılır.

Osmanlı’da ilk matbaayı Yahudi Nahmias kardeşlerin kurduğunu, enginarı, ipekböceğini Yahudilerin getirdiğini biliyor muydunuz?^[1]

Türkiye Yahudilerini anlatan pek çok yapım izlemiştik, girişi ile yazıya başlamak isterdim ancak hepimizin bildiği gibi bu konuda kurgulanmış çok az yapım var. Bu temayla özenle hazırlanmış işlerden biri “Kulüp”, 5 Kasım 2021’de, Netflix’te izleyici ile buluştu. 10 bölümlük dizinin ilk 6 bölümü yayınlandı ve sosyal medyada şimdiden yeni bir “Bir Başkadır” akımı başladı.

Diziyi beğenenler kadar beğenmeyenler göze çarpasa da yorumlarda belirgin olarak öne çıkan bazı başlıklar var. Örneğin dizinin “hoş bir nostaljik hikâye” olduğu. Eski İstanbul ve Türkiye’de herkesin bir arada huzur içinde yaşadığı, o günlerin ne denli özel ve güzel olduğu, şu anki Beyoğlu’nun halinin içler acısı olduğu, dile getirilen özlem ve dileklerden bazıları.

Sahiden mi?

Sahiden mi? İstanbul ve Anadolu’da gayrimüslimler huzur içinde mi yaşıyordu? 1955'te geçen ve Şabat mumu ile açılan “Kulüp” tam da bu sorulara verdiği yanıtlar nedeniyle kıymetli. Çünkü Türkiye’de “azınlık” olarak addedilen bu insanların nasıl da huzur içinde yaşamalarına izin verilmediğini anlatıyor. Ailesini Varlık Vergisi Kanunu’ndan sonra kaybeden Matilda’nın (Gökçe Bahadır) hikâyesine odaklanıyor dizi. Kısa bir şekilde yer verilse de hikâyenin neden bu aşamaya geldiğini anlatmak için, politik olarak bu denli doğru bir başlangıç noktası seçilmesi takdire şayan.
Varlık Vergisi’nden sonra babası ve abisinin Aşkale Kampı’na^[2] ölüme gönderildiğini öğrendiğimiz Matilda’nın Raşel (Asude Kelebek) isminde bir de kızı var. Doğar doğmaz Raşel’i terk etmek zorunda kalan Matilda ve Raşel’in yolları bir noktada kesişir. Yetimhanede büyüyen Raşel’in annesinin hikâyesini öğrenme süreci ve onu kabullenmesi çok da kolay olmaz.

Salih Bademci’nin performansı

Dizide Raşel’in aşık olduğu “Fıstık İsmet”i Barış Arduç oynarken, hikâyeye “renk katan” en önemli isimlerden biri de assolist Selim Songür rolündeki Salih Bademci. Renk katan diyorum, çünkü uzun süredir toplumun diğer kesimlerine de gözdağı vermek için hedefe konulan LGBTİ+’ların artık çoğunlukla böyle imlendiğini ve dizide de böyle temsil edildiğini görüyoruz. Salih Bademci, dizide bir LGBTİ+ karaktere hayat veriyor ancak üstü kapalı bir şekilde. Bir kadınla evlenmeme nedenini “ailesine inat” olarak açıklayan Selim Songür, gösterişli kıyafetleri, makyajları ve Beyoğlu gece hayatına getirdiği yeni solukla izleyiciyi kendine hayran bırakıyor. Bu sene Özge Özpirinççi ile başrolünü paylaştığı “İlk ve Son”daki performansıyla da büyük takdir toplayan Bademci için, 2021’in kazananlarından biri olduğunu söylemek hatalı olmayacaktır.

Gerçek bir yaşam öyküsü

Dizinin danışmanları arasında Forti Barokas ve İzzet Bana yer alıyor. Küçük bir rolde gördüğümüz isimlerden biri ise Ladino öğretmenlerinden, El Amanesed’in editörü ve tiyatrocu Karen Gerşon Şarhon.^[3]

Hikâye Rana Denizer’e ait. Gerçek bir hikâyeden uyarlanan senaryo Necati Şahin’in kaleminden. Yönetmen koltuğunda ise “Öyle Bir Geçer Zaman ki”, “İstanbullu Gelin” gibi yapımlardan tanıdığımız Zeynep Günay Tan var. Dizinin iki bölümünde yönetmen olarak “Çoğunluk” ve “Rüzgarda Salınan Nilüfer” filmlerinden tanıdığımız Seren Yüce’yi de görüyoruz. 

Meraklısına!

Dizide çalan birbirinden keyifli şarkılara erişmek için oluşturulan Spotify listesi:

(TY/NÖ)