“Örtük af” ile kaç mahpus tahliye edildi?

* Fotoğraf: Pixabay

Adalet Bakanlığı yaklaşık 2 yıldır güncel mahpus sayısını açıklamaktan imtina ediyordu. Bakanlığın güncel ve anlık verileri artık neden kamuoyuyla paylaşmadığına dair bir açıklaması olmadı. Verilerin açıklanmamasının teknik bir aksaklıktan veya veri toplama yöntemlerinde yaşanan sıkıntılardan kaynaklandığını düşünmek inandırıcı olmaktan uzak. Akla gelen tek mantıklı gerekçe; rakamların artık açıklanabilecek boyutları aşmış olması... Eğer haksızsam ve makul bir nedeni varsa Adalet Bakanlığı gerekli açıklamayı yaparak beni yanlışlayacak ve utandıracaktır.

10 Kasım tarihinde yayımlanan yazımda, Adalet Bakanlığı açıklamamış olsa da çeşitli veriler bir araya getirilerek yapılan hesaplamalar sonucunda mahpus sayısının 2020 yılının ilk yarısında 400 binin üzerine çıktığını belirtmiştim. Mahpus sayısının hapishanelerin kapasitesinin[1] çok üzerine çıkması nedeniyle bir yandan sürekli yeni hapishaneler inşa edilirken[2] diğer yandan da infaz yasasında değişiklikler yapılarak “örtük af”larla mahpus sayısının düşürülmesi yoluna gidiliyor. Son olarak 15 Nisan 2020 tarihinde yapılan kanun değişikliği ile yaklaşık 3 aylık süre içinde 118 bini aşkın mahpus tahliye edilmiş veya COVID-19 nedeniyle izne gönderilmişti.[3] Bu örtük af ve COVID-19 salgını nedeniyle verilen ev izinlerinin ardından mahpus sayısı 280 binlere indi ve Adalet Bakanlığı yetkilileri çeşitli platformlarda bu rakamı telaffuz etmeye başladı.

Nihayet 2021 yılı başında Adalet Bakanlığı’na bağlı bir birim olarak, Türkiye’de hapishanelerden doğrudan sorumlu olan Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE) yeniden güncel bazı verileri açıklamaya başladı.

CTE’nin açıkladığı rakamlara göre 31 Ocak 2021 tarihinde mahpus sayısı 271 bin 919.

Bu verilerin bazıları şu ayrıntıları içeriyor:

-          Mahpusların 230 bin 425’i hükümlü 41 bin 494’ü tutuklu; 259 bin 592’si erkek, 10 bin 734’ü kadın, 1593’ü çocuk.

-          Mahpusların en büyük bölümünü ilkokul (75 bin 286) ve ilköğretim (53 bin 56) mezunları oluşturuyor. Bunu “lise veya dengi meslek okulu” (40 bin 379), “ortaokul ve dengi meslek okulu” (38 bin 636) ve “yüksek okul veya fakülte” (28 bin 519) mezunları takip ediyor. Mahpusların 2 bin 446’sı yüksek lisans, 507’si doktora mezunu.[4]

-          Mahpusların büyük bir kısmını (176 bin 707) 18-40 yaş aralığındakiler oluşturuyor. Bunu sırasıyla 40-65 yaş (89 bin 98), 65 yaş ve üzeri (4 bin 521) ve 12-18 yaş (1593) takip ediyor.

Bilgi edinme hakkı önünde engel

CTE’nin açıkladığı 271 bin rakamı iki açıdan irdelenmeye açık:

1-      Temmuz 2020 tarihinde, “örtük af” ile 118 binden fazla mahpus tahliye edilmesine rağmen mahpus sayısı 280 binin üzerinde açıklanmışken, 2021’e gelindiğinde sayının 271 bine düşmüş olması, mahpus sayısında son 15 yıldır yaşanan artış eğilimine ters bir durum oluşturuyor. Bu düşüşün bir başka nedeni yoksa, “örtük af” nedeniyle tahliyelerin 2020’nin ikinci yarısında da devam ettiği ve binlerce mahpusun daha tahliye edildiği çıkarımı yapılabilir. Adalet Bakanlığı açıklamadığı sürece 15 Nisan 2020 tarihli infaz düzenlemesi ile toplamda kaç mahpusun tahliye edildiğini bilme imkanı yoktur.

2-      CTE, internet sitesinde 31 Ocak 2021 tarihi itibariyle toplam mahpus sayısını 271 bin 919 olarak açıklarken tablonun altına “Not: Yukarıdaki verilere 7242 Sayılı Kanun gereği COVID-19 iznine ayrılan hükümlüler dahildir.” ibaresini düşmüştür. Her ne kadar bu tabloda COVID-19 nedeniyle izne gönderilen mahpus sayısını göremesek de CTE’nin sitesindeki farklı açıklamalarda bu rakamı bulabilmek de olası. Bakanlığın belirttiğine göre 12 Şubat 2021 tarihi itibariyle 78 bin 468 hükümlü COVID-19 nedeniyle, 31 Mart 2021 tarihe kadar izinli. Aradaki 12 günlük farkın ciddi bir değişiklik oluşturmayacağı hesaba katılırsa 12 Şubat 2021 tarihinde hapishanelerde yaklaşık 195 bin mahpus tutuluyor. “Arttırılmış kapasite”nin yaklaşık 245 bin olduğu düşünülürse, birkaç aylığına da olsa, hapishanelerde kapasiteden kaynaklanan sorunlarda kısmen rahatlama olduğu düşünülebilir ancak 31 Mart tarihinden itibaren tekrar kapasitenin yaklaşık 30 bin üzerinde mahpus hapishanelerde tutulmaya devam edecektir.

Adalet Bakanlığı’nın birkaç yıl öncesine kadar daha ayrıntılı veriler açıklıyorken yaklaşık son 2 yıldır güncel veri açıklamayı tamamen bırakması ve 2021 yılı başında yeniden ve sınırlı veri açıklamaya başlaması eleştiriye açıktır ve kabul edilemez. Bakanlığın verileri açıklamama veya sınırlı açıklama yönündeki bu tutumu vatandaşların, sivil toplum örgütlerinin, akademinin bilgi edinme hakkı önünde ciddi bir engel oluşturuyor.

“Suç türü” gibi bilgiler açıklanmalı

Adalet Bakanlığı bu tutumuna son vermeli ve ilk adım olarak geçmişte olduğu gibi şu verileri kamuoyuyla paylaşmaya devam etmeli:

1-      CTE’nin sitesinde yer alan “istatistikler” aradan geçen bir yılı aşkın bir sürenin ardından yeniden yayınlanmaya başlasa da oldukça sınırlı. Geçmişte bu istatistikler içerisinde yıllara, “suç türü”ne vs. göre çok daha ayrıntılı bilgiler bulabilmek mümkündü. CTE’nin sitesindeki istatistikler sekmesi geçmişte olduğu gibi daha ayrıntılı bilgiler sunmaya başlamalı.

2-      2017 yılından itibaren paylaşılmayan (ve belki de hiç hazırlanmayan) CTE Faaliyet Raporları yeniden hazırlanmalı ve kamuoyuyla paylaşılmaya devam edilmeli.

3-      TÜİK’in 2006-2013 yılları arasında ayrıntılı ve yüz sayfayı aşan dergi formatında hazırladığı ancak 2014 yılından itibaren 3 sayfalık “Bülten”e dönüştürülen Ceza İnfaz Kurumu İstatistikleri’nde yeniden eski formata geri dönülmeli ve bu istatistikler düzenli olarak kamuoyuyla paylaşılmalı.

4-      Adalet Bakanlığı’nın sitesinden linki verilen ve UYAP’tan derlenen “sayılarla yargı” tablosuna, geçmişte yer almasına rağmen 2018 yılı Temmuz ayından itibaren boş bırakılarak bilgileri verilmeyen sonrasında ise tamamen tablodan çıkarılan, mahpuslarla ilgili veriler yeniden eklenmeli.

5-      Geçmişte, Adli Sicil ve İstatistik Bürosu’nun sitesinden dinamik arama yoluyla ulaşabilmenin mümkün olduğu 2009 öncesi Adli İstatistikler’e yeniden erişim sağlanmalı. (ME/AS)