Ekonomik ve toplumsal yapıyı kamu araçları aracılığıyla,
kamu mekanizmaları üzerinden doğrudan yönlendiren "sosyal devlet"
olgusunu uzun yıllar temel alan, şimdilerde sosyal alanda da -ve elbette sosyal
hizmetlerin bir bölümünde de- özelleştirme yoluna gidilen Türkiye'de, yaşlılara
yönelik örgütlü sosyal hizmetler yoğunluklu olarak kamu tarafından veriliyor.
Türkiye'de sosyal yoksunluk ve/veya ekonomik yoksulluk
içinde bulunan yaşlıların yaşam standartlarını koruma ve yükseltme amaçlı
hizmetleri planlamak, düzenlemek, izlemek, koordine etmek ve denetlemekle
görevli olan ve üç yönetmelik dayanağında
kurum bakımı ağırlıklı hizmet
veren Sosyal Hizmetler ve Çocuk
Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğüne ’e bağlı;
- “60
yaş üzerindeki yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda korumak, bakmak, sosyal
ve psikolojik gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal
hizmet kuruluşu” olan huzurevleri bulunmakta, ,
- “60
yaş üzerindeki yaşlı kişilerin yaşamlarını sağlık, huzur ve güven içinde
sürdürmesi, kendi kendilerini idare edebilecek şekilde
rehabilitasyonlarının sağlandığı, tedavisi mümkün olmayanların ise sürekli
olarak özel bakım altına alındığı yatılı sosyal hizmet kuruluşu” olan
Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri bulunmakta,
- Huzurevi
ve Merkez sayısının 70, kapasitesinin 7552, bakılan yaşlı sayısının 6412 olduğu,
- “Yaşamını
evde yalnız / ailesi ile birlikte sürdüren yaşlılara boş zamanlarını
değerlendirmelerine yardımcı olmak, yaşam koşullarını iyileştirmek, günlük
yaşamla ilgili etkinliklerine yardımcı olmak, rehberlik ve mesleki
danışmanlık yapmak, kendi olanakları ile karşılamakta güçlük çektikleri
konularda destek hizmetleri vermek, sosyal ilişkilerini ve aktivitelerini
artırmak” amacıyla Yaşlı Dayanışma Merkezleri açıldığı, 4 ildeki 5 Yaşlı
Dayanışma Merkezinden yararlanan üye sayısının 916 olduğu,
- “Ailesi
yanında yaşayan alzheimer hastası yaşlıların evde tek başına kalmasından
kaynaklanan riskleri ortadan kaldırarak güvenliğini sağlamak, çeşitli
etkinliklerle aktif hale getirerek ajitasyonunu azaltabilmek amacıyla
Ankara Ümitköy Huzurevi bünyesinde “Alzheimer Hastası Yaşlılar Gündüzlü
Bakım Merkezi”nin hizmet verdiği,
- Gerçek
kişiler ve özel hukuk tüzel kişilerine ait huzurevleri ile kamu kurum
kuruluşları bünyesinde açılan huzurevi ve bakımevlerindeki hizmetlerin
takibinin Kurumca yapıldığı,
- Özel
Huzurevi sayısının 143, toplam kapasitesinin 7620, Kamu kurum
kuruluşlarına bağlı hizmet veren huzurevi sayısının 25, kapasitesinin 4432
olduğu,
- Türkiye'de
toplam 238 yaşlı kuruluşunda 19604 kapasiteyle hizmet verildiği biliniyor.
Türkiye'de yaşlılara verilen kurum bakımı hizmetine ilişkin
bu genel bilgilerden sonra, kurum bakımında yaşlı olmanın olumlu ve olumsuz
yönlerini irdelemekte yarar var.
Dünyada
Dünyadaki genel uygulamada,
- Kısmi/tam
olarak sürekli bakıma gereksinim duyan, tüm olanakları tüketmiş, kendi
başına bağımsız olarak yaşamını sürdüremeyen, sosyal ve psikolojik açıdan
yalnızlık ve güvenlik gereksinimi duyan yaşlılara huzurevlerinde,
- Ağır
somatik ve psişik sorunları olan (yatağa bağımlı, demans ve Parkinson
hastası vb.) yaşlılara tıbbi refakat ve terapi imkanları bulunan sağlık
kuruluşu niteliğindeki bakımevlerinde hizmet veriliyor.
Türkiye'de
Türkiye'de semt yaşlılarına yönelik bakım, aileye yönelik
bakım olanakları, yaşlılara gündüzlü bakım hizmetleri yaygın olmadığı ve bakım
modeli huzurevi hizmeti olarak biçimlendiğinden; kendi evinde bağımsız olarak
yaşayabilecek koşullarda olup,
- tedavi
(tıbbi tedavi, tansiyon ölçümü, insülin yapılması vb),
- bakım
(bedensel),
- refakat
(sorunlu zamanlarda hastaneye gidiş gelişlerde yardımcı olacak)
- terapi
imkanı bulamayan,
- Evini
ve kendisini geçindirecek kadar geliri bulunmayan,
- Ev
işi yapabilecek fiziki gücünü yitirdiğinden desteğe ihtiyaç duyan yaşlılar huzurevini tercih ediyorlar.
Kurum bakımına eleştiriler
Aile dışında bir bakım biçimi olan kurum bakımı;
- Bildiği/alıştığı/hakim
olduğu, kendini güvende ve özgür hissettiği, anılarıyla beraber olduğu
evindeki yaşamdan vazgeçmek durumunda kalan yaşlı huzurevinde çevre
denetimini göreli olarak yitirdiğinden; yeni konumunu
kabullenemeyerek uyum sorunları
yaşaması,
- Yaşlının
ilk kez karşılaştığı farklı yaşam deneyimleri, kültürü, eğitimi ve
sosyo-ekonomik koşulları olan akranlarıyla bir arada olmaktan ve ortak
kullanım alanlarını paylaşmaktan
kaynaklanan sorunlar yaşaması,
- Statü
kaybına uğradığını düşünen yaşlının, değişik savunma mekanizmaları
geliştirerek davranış bozukluğu göstermesi,
- Toplumsal
hayattan soyutlama riskinin çok yüksek olması,
- Aile
yakınlığı, sevgisi ve ilgisinden, bedensel temaslardan yoksun kalan
yaşlının öz güven duygusunun azalması dahil psikolojik ve sosyal
yoksunluklar yaratması,
- Kamusal
ekonomik maliyetinin yüksek olması,
- Yaşlının
vardiya sistemiyle çalışan görevlilerle düzenli ilişki geliştirmekte
zorlanması,
- Yaşlıların
gereksinimlerinin fark edilmesinde ve sorunlarının çözümlenmesinde
aksaklık ve yetersizlikler oluşması,
- “Ailesinin
yanında / evinde olmak yaşlının yüksek yararına” olduğu halde, sosyal
yardımlarla desteklenmeyip, ekonomik (yoksulluk) nedenlerle kuruma
yerleştirilen yaşlının bu durumu kabullenememesi,
- Aile
ve yakınları yanında bakılamayacak durumda olan, ihmal, istismar, kötü
muameleye maruz kalan, toplumun yaygın ve geçerli ahlak kurallarına
aykırılığı olan yaşlıların aynı bina içinde bakılmasından kaynaklanan
sorunlar yaşanması,
gibi nedenlerle eleştiriliyor.
Evinde yaşam sürdüren yaşlılara ilişkin hizmetleri bir başka
yazıda irdelemeye bırakıp bu yazıyı “İnsan hakları bağlamında yaşlılara kamu ve
sivil toplum örgütleri tarafından
verilen koruyucu, önleyici ve destekleyici nitelikli ayni-nakdi yardım
hizmetlerinin daha planlı, örgütlü, profesyonelce verilmesi,
yaygınlaştırılması, nitel ve nicel olarak artırılması, çeşitlendirilmesi
gerekiyor” diyerek ve “herkese sağlıklı bir yaşam” dileyerek noktalayalım. (ŞD/TK)
* Şadiye Dönümcü. Sosyal Hizmet Uzmanı.
** Bu yazıda, http://sosyalhizmetuzmani.org/yaslisosyalhizmetlerimiz.htm,
http://sosyalhizmetuzmani.org/yasligoturulansosyalhizmet.doc,
http://sosyalhizmetuzmani.org/yasliureten.htm,
http://shcek.gov.tr adreslerinden yararlanıldı.