RSF û rojnamegeran ji bo “krîza îklîmê” bang li hikûmetan kirine

 Ji bo nûçeya tirkî / îngilîzî bitikîne

Li bajarê Glasgowa Skoçyayê, ku di 1ê Çiriya Paşiyê de wê konferansa guhertina îklîmê COP26 ya Neteweyên Yekbûyî wê destpê bike. Rêxistina Rojnamegerên Sînornenas (RSF) û zêdeyî 60 rojnamegerên hawirdorparêz ên ji 34 neteweyên cuda, pêş lûtkeyê bang li hukumetan kirine ku rêz li mafê nûçe çêkirinê bigirin.

 Ev rojnamegerên ku ji her derê cîhanê û ji her cure medyayê tên û xwedî her cure rabirdû û nêrînên siyasî ne, ji bo îmzekirina bangekî bi sernava “Rewşa lezgînî ya îklîmê, rewşa lezgînî ya rojnamegeriyê” tevlî RSFê bûne.

Rojnamegeran ji hikûmetan xwestine ku bi fermî qebûl bikin ku mafê wergertina agahiyan derbarê van mijaran de, di xwezaya mafê tenduristiyê û hawirdorekî bi tendurist de ye.

• Di nav rojnamegerên ku danezan îmze kirine de Gaëlle Borgia, xwediyê Xelata Pulitzer a 2020an ku navenda wê li Madagaskarê ye, Pisporê pîşesaziya xorakê Morgan Large ku ji Fransayê, Grigory Pasko, xwediyê xelata Azadiya Çapemeniyê ya RSFê û xwediyê xelata Sakharov ya 2002an, ji Hindistanê Soulik Dutta, ji Başûrê Afrîkayê Khadija Şerîfe ku sûcên hawirdorê lêkolîn dike û ji DRCê Lucien Kosha, ji bîanetê Tansû Pîşkîn û Pinar Tarcan hene.

21 rojnamegerên hawirdorparêz hatine kuştin

Di daxuyaniyê de hatiye destnîşankirin ku her çiqas mafê nûçe çêkirinê yê têkildarî mijarên hawirdorê di sala 1992an de li Rîo de Janerîroyê di Lûtkeya Cîhanê ya Neteweyên Yekbûyî de weke prensîb hatibe tesîskirin jî ji mafî re hê jî rê nayê girtin.

Di nava 20 salên dawî de herî kêm 21 rojnameger ji ber metirsiyên têkildarî mijarên hawirdorê hatine kuştin.

RSF û rojnamegerên ku danezana bangkirinê îmze kirine di heman demê de ji bo bi awayekî berbiçav hiqûqa navneteweyî were pêkanîn jî bang kirin e.

Metna Danezanê:

Rewşa lezgînî ya îklîmê, rewşa lezgînî ya rojnamgeriyê

Êdî pêkanîna mafê ragihandina pirsgirêkên hawirdorê girînge û jiyanî ye.

Em weke rojnamegerên ku derbarê mijarên îklîmê û hawirdora tevahî parzemînan de şarezane û Rojnamegerên Sînornenas (RSF), Em bangeke cidî li hemû welatên di 1ê Çiriya Paşiyê de beşdarî 26emîn Konferansa Aliyan ya Peymana Çarçoveyê ya Guherîna Îklîmê ya Neteweyên Yekbûyî (COP26) dibin, dikin.

Li gorî prensîba 10em a danezana ku di sala 1992an de di "Lûtkeya Cîhanê" ya Neteweyên Yekbûyî ya li Rîo de Janeîro de hatibû weşandin, “Her kes xwediyê mafe ku wê bikaribe xwe bigihîne agahiyên têkildarî hawirdorê  yên di destê dezgehên dewletê de ne.”

Lê piştî 30 salan mixabin hê jî ev prensîb nebûye rastiyeke şênber.

Her weha gihîştina me ya gelek sazî ango herêman bi awayekî sîstematîk tê astengkirin. Hin ji me bi pêvajoyên dadgehî yên kêfî rê rû bi rû dibe û dema em neyên kuştin jî dibin hedefa gef, çavtirsandin û heta êrîşên fîzîkî.

Li tevahiya cîhanê di deh salên dawî de, herî kêm 21 hevalên me yên rojnameger  ji ber lêkolînên li ser mijarên hesas ên mîna madenên neqanûnî, birîna daran, xespkirina erazî û qirêjiya pîşesaziyê hatine kuştin.

Her wiha nêzî 30 rojnameger jî hatin girtin. Ji sedî 75 ê van binpêkirinan, piştî îmzekirina Peymana Parîsê di dawiya sala 2015an de rû dan. Rewşa me jî weke ya hawirdor û îklîma ku em diparêzin bi awayekî metirsîdar berbi xerabiyê ve diçe.

Em îro astengkirina mafê me yê agahidayînê yên têkildarî van mijaran şermezar dikin ku ji bo hemû mirovahiyê girîng e

Pêdiviyeka lezgîn e ku hikûmet rola medyayê ya di parastina jîngehê û têkoşîna li dijî guherîna îklîmê de li ber çavan bigirin.

Nûçeyên me yên lêkolînê balê dikişînin ser gefên li dijî gerstêrka ku em bi hev re li ser dijîn û ji bo aktorên eleqedar tevgerên xwe biguhere dibe alîkar.

Dema ku bi awayekî rast were agahdarkirin, gel dikare li dijî tehdîda îklîmê ya ku di dîroka mirovahiyê de bêhempa ye baştir têbikoşe. Û bi vî awayî hikûmet dikarin berpirsyarîyên xwe baştir hilgirin ser xwe.

Em ji hikûmetan dixwazin ku bi fermî qebûl bikin ku mafê wergertina agahiyan derbarê van mijaran de, di xwezaya mafê tenduristiyê û hawirdorekî bi tendurist de ye.

Her wiha em bang dikin ku qanûnên navneteweyî yên derbarê parastina rojnamegeran de bi awayekî şênber were pêkanîn da ku gefên li ser rojnamegerên herî bêewle zêde dibin bi dawî bibin.

Li gorî biryara 2222em a Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî, ku di sala 2015an de hatibû qebûlkirin, em bang li hikûmetan dikin ku li dijî bêcezahiştina sûcên tûndkariyê yên li hemberî rojnamevanan di sîstemên dadgeriyê de têbikoşin.

Her wiha divê şertekî zelaliyê ji bo hikûmet û sektora taybet jî were sepandin. Divê berjewendiya hevpar li ser berjewendiyên aborî û serweriyê be.

Tenê gerstêrkekî me heye. Pir girîng e ku her kes ji bo ku em mafê xwe yê agahîdayinê bê gef û bê astengî bi kar bînin, karê xwe bikin.

Kesên ku danezan îmze kirine ev in:

1 Özer AKDEMİR, Türkiye

2 Arlis ALIKAJ, Arnavutluk

3 Melis ALPHAN, Türkiye

4 Enkhzaya BAASANJAV, Moğolistan

5 Nathalie BERTRAMS, Almanya

6 Gaëlle BORGIA, Madagaskar

7 Martin BOUDOT, Fransa

8 Kátia BREZİLYA, Brezilya

9 Eliane BRUM, Brezilya

10 Marcelo CANELLAS, Brezilya

11 Andrei CIURCANU, Romanya

12 Lilia CURCHI, Moldova

13 Angelina DAVYDOVA, Rusya

14 Sheila DEBONIS, Amerika Birleşik Devletleri

15 Vanina DELMAS, Fransa

16 Soumik DUTTA, Hindistan

17 Thomas FISCHERMANN, Almanya

18 Emmanuel GAGNIER, Fransa

19 Atokhon GANIEV, Tacikistan

20 Ingrid GERCAMA, Hollanda

21 John GROBLER, Namibya

22 Amina JABLOUN, Tunus

23 Burcu KARAKAŞ, Türkiye

24 Guido KOPPES, Hollanda

25 Lucien KOSHA, Demokratik Kongo Cumhuriyeti

26 Margaux LACROUX, Fransa

27 Morgan BÜYÜK, Fransa

28 Nelly LUNA, Peru

29 Lazaro MABUNDA, Mozambik

30 Fiona MACLEOD, Güney Afrika

31 Konstantina MALTEPIOTI, Yunanistan

32 Eduardo MILITAO, Brezilya

33 Sayana MONGUSH, Rusya

34 Gela MTIVLISHVILI, Gürcistan

35 Zuza NAZARUK, Hollanda

36 Alex NEDEA, Romanya

37 Vadim NEE, Kazakistan

38 Alexandre NHAMPOSSA, Mozambik

39 Mariam NIKURADZE, Gürcistan

40 Anne Sophie ROMAN, Fransa

41 Elena NOVIKOVA, Kazakistan

42 Hazal OCAK, Türkiye

43 Marie PARVEX, İsviçre

44 Grigory PASKO, Rusya (sürgün)

45 Anastasia PAVLENKO, Özbekistan

46 Tansu PİŞKIN, Türkiye

47 Guillaume PITRON, Fransa

48 David QUINTANA, Nikaragua

49 Anna Bianca ROACH, Amerika Birleşik Devletleri

50 Sofya RUSOVA, Rusya

51 Leonardo SAKAMOTO, Brezilya

52 Hélène SERVEL, Fransa

53 Khadija SHARIFE, Güney Afrika

54 Khaled SULAIMAN, Kanada/Irak

55 Pınar TARCAN, Türkiye

56 André TRIGUEIRO, Brezilya

57 Tomasz ULANOWSKI, Polonya

58 Estacio VALOI, Mozambik

59 Jonathan WATT, Birleşik Krallık

60 Tehmine YENOQYAN, Ermenistan

61 Ning YEN, Tayvan

62 AFAQ ÇEVRE DERGİSİ - MAAN GELİŞTİRME MERKEZİ, Filistin personeli

63 REPORTERRE personeli, Fransa. 

(PT/AY)