Dostoyevski’nin ıstırap dolu edebiyatı

Bir kültür ikonu olan Rus romancı Fyodor Dostoyevski'nin hayatı, başlı başına olağanüstü bir roman ya da film olabilirdi. Çünkü onun dönüm noktası, can sıkıcı bir sinematik sahneydi.

Dostoyevski, edebiyata erken yaşta okuyarak başladı. Hem Rus hem de yabancı yazarlardan peri masalları ve efsaneler okuyarak gelişimini sağladı. Henüz on beş yaşındayken annesi öldü ve aynı zamanda okulu bırakıp Askeri Mühendislik Enstitüsü'ne girdi. Mezun olduktan sonra mühendis olarak çalıştı; cömert bir yaşam tarzının tadını çıkardı. Tabi o zamanlar kendisine ek bir gelir olarak kitap çeviriyordu.

İdam cezası sürgüne çevrilir

Bu dönem Rusya'daki iktidar rejimini eleştiren yasaklı kitapları tartışan gizli bir edebiyat grubu olan Petrachevsky Birliği'ne üye olduğu için tutuklanır. İlk üç kurban idam mangasının önünde direğe bağlanır, askerler tam nişan alır; Çar I. Nicholas tarafından bir haberci gelir. İnfaz durdurulur.

Dostoyevski ölüm anını yaşadıktan sonra idam cezası, bir insana yakışmayan yaşam koşullarında suçlular ve katillerle zorlu günleri geçireceği Sibirya'ya sürgüne çevrilir.

Tabi bu hadise, Çar tarafından son anda yapılan bir fikir değişikliği değil, önceden planlanmış sadist bir maskaralıktır.

Dostoyevski hapishaneden çıktıktan sonra hayatının büyük bir bölümünü alacaklılara büyük kumar borçları ödeyerek geçirir. Daha sonraki yıllarda da Dostoyevski, bir yazar ve gazeteci olarak çalışır. 

İnsan kalbinin ve zihninin derinliklerine nüfuz etmeye çalışır. Ancak ömrünün sonlarına doğru büyük ve saygın Rus yazarlarından biri olmayı başarır ve kitapları 170'ten fazla dile çevrilir. 

Dostoyevski bir dünya yazarı ve düzyazı kurgunun önde gelen temsilcisi olarak yalnızca Dickens ve Tolstoy'a rakip olmuştur. Joyce, Lawrence ve Woolf'tan Nietzsche, Kafka, Sartre ve Camus'a kadar uzanan modern Batılı yazarlar üzerindeki etkisi de çok büyüktür.

Romanlarındaki ruh halleri ve işlenen temalar

Zengin ve fakir, güçlü ve sıradan arasındaki sınıf ayrımları, ilk eserlerinin ana temasıdır. Dönemin siyasi ve sosyal olaylarından etkilenir. Ancak dahil olduğu yeraltı direniş hareketinin deneyimi, kendisi üzerinde en büyük etkiyi bırakır. 

Hapisten çıktıktan sonra, eserleri romantik gerçekçiliğini terk etti ve psikolojik ve felsefi karmaşıklıklarla dolup taşan hayatın dramasıyla daha fazla ilgilenmeye başlar. 

Dostoyevski sadece romanın filozofu ve psikoloğu değildir; nihilizm ve devrimin şimdiye kadar yazılmış en ürkütücü eleştirisi olan "Ecinniler"in yazarı ve aynı zamanda onun peygamberidir.

Dostoyevski eserlerinde insanların günahı, manipülasyonu ve aldatmayı haklı çıkarma yeteneğini keşfetmeye çalışır. İster kendini, ister başkalarını aldatma, çeşitli insan ilişkileri biçimleriyle ortaya koyar. 

Günahla kurtuluş, ıstırabın mutluluğa karşı ahlaki üstünlüğü, teslimiyetin mücadeleye üstünlüğü gibi ruh hallerini romanlarında işler.  Kendisinden önceki birçok Avrupa romanında uzun uzadıya sunulan ve tartışılan fikirlerdir. Belki de bununla Dostoyevski, Rus yazarlar arasında en "Avrupalı" yazar olur. Aynı zamanda Batı düşmanıdır.

Dostoyevski'nin en ünlü kahramanı, "Suç ve Ceza"daki Raskolnikov, üstün bir bireyin suçluluk veya ahlaktan bağımsız olarak başkalarını kendi amaçları için feda edebileceği teorisini doğrulamak için yaşlı bir tefeciyi öldürmeye koyulur, sonra hikâyenin geri kalanını ateşli bir mücadele içinde geçirir.

Yoksul halka karşı büyük bir sempati duyan Dostoyevski de, konformist toplumsal normlara karşı yakıcı bir tiksintiyle yazar. 
Dostoyevski'nin kasvetli dünyasında, insan güdüleri mantığa tabi değildir. Dostoyevski insanı metafizik bir varlık olarak ele alır.

Dostoyevski'nin eserlerinde intiharlar yaygındır. Karakterleri, hayatın anlamını bulmaktan ümidini kestiğinde veya birey Tanrı'ya ve sonsuz mutluluğa inanamadığında intihar eğilimleri oluşmaya başlar. Materyalizm gibi çağdaş felsefeler de karakterlerin son kurtuluş olarak cinayete yönelmesinde rol oynar. Dostoyevski, yeryüzünde insan varlığını sürdürmek ve çirkinliğine, ıstırabına ve acısına tahammül etmek için Tanrı'ya ve ölümsüzlüğe inancın gerekli olduğunu hisseder.

Masal parodisi, Dostoyevski'nin eserlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Dostoyevski'nin ironisi, romanın karakterlerinde temsil edilen belirli fikirlere, farklı bakış açıları arasındaki uzun diyaloglarda ortaya çıkan dolaylı ironiye saldırmakla karakterize edilir. Sofya ve Raskolnikov'un "Suç ve Ceza"daki ilk karşılaşması, eserindeki en ironik ve en mükemmel sahnelerden biri olarak kabul edilir.

Dostoyevski'nin romanlarının sanatsal bir özelliği olarak diyalogların uzunluğu, yazarın içindeki çoklu seslerin bir ürününden başka bir şey değildir. Bu nedenle çok sesli romanın yaratıcısı olarak kabul edilir ve seslerin çoğulluğu, yaşamın çeşitliliğini, karmaşıklığını ortaya çıkarır.

Romanlarının kahramanları nasıldır?

Dostoyevski, insan ruhunu ölümden diriltir. Günah yoluyla, kusurluluğu ve kendisinde yatan acıyı keşfederek, mükemmel ve eksiksiz görünen her şeye düşmandır. Karakterlerinde zayıflara karşı insani sempati anları için bile gizli güdüler ortaya koyar. Ancak bunun altında, diğer yaşam biçimleriyle uğraşma merakı, eziyet çeken insanların acılarına tanık olmanın sadistçe bir zevki, bir güç duygusu arzusu veya ahlaki bir aşkınlık gibi karmaşıklık katmanları ortaya çıkar.

Dostoyevski, belirli ahlaki inançlarla dolu karakterlerini acıklı koşullara sokar, daha sonra onların acılarından ve kendilerini insani empati ve kafa karışıklığının olası son damlasından kurtarma girişimlerinden çıkarır.

Mantıksızlık, sarhoşluk, şiddet, cinayet ve kopuş... Bunların hepsi insanı teşhir eden, söyleyebileceklerinin ve yapabileceklerinin boyutlarını daha çok ortaya koyan kavramlardır. Dostoyevski'nin karakterleri her zaman daha fazla çelişkiye doğru istikrarlı bir hızla ilerler. Dağınıktır, çaresizdir ve şiddet doludur. Kırılganlığı şiddet ve duyguyla, saflığı kabalıkla, vahşiliği pişmanlık ve korkuyla karıştırır.

"Budala"nın, "Kumarbaz"ın, "Karamazov Kardeşler"in ve "Suç ve Ceza"nın kahramanları bu tanıma mükemmel bir şekilde uyuyorlar. Onlar ya suçludur, kaybedendir ya da kasvetli nihilizme batmış bir olay örgüsündedir.

Dostoyevski insana, her şeyi yüklemeye çalışır: şiddet, cinayet ve suç... Bununla karakterlerini geliştirir ve içlerinde gizlenen kötülüğün maksimum olasılıklarını keşfetmeye çalışır.

Dostoyevski, romanlarındaki bu büyük deliler, sarhoşlar ve suçlular kalabalığını, hastalık ve ruh sağlığı ayrımından yola çıkarak başka bir perspektiften yorumlayarak, hissetmemizi sağlar. Evsizler, anarşistler, sarhoşlar, bağımlılar, sözde azizler ve ebeveynlerinin katilleri ve histeri hastaları...

Onlarla bu hayatta hiç tanışmadık ve her zamanki davranışlarımız onlarınkinden oldukça farklı ama yine de onların bizim tarafımızdan bilindiğini, bize garip bir sırla aşina olduklarını hissediyoruz.

Romanlarında bu kadar çok sayıda suçlu ve sarhoşun bulunmasını iki nedenle açıklayabiliriz. İlki, çocukluğunda hastalarla, sürgün yaşantısında suçlularla, babasının kişiliğinde sarhoşlarla bir arada yaşaması, romanının karakterlerine yansımış; ikincisi ise inanç, ateizm gibi önemli konuları ele alma arzusunda yatmaktadır.

Son olarak

Dostoyevski, kimlik temelli anlatılara ve ideolojilere direndi, ancak bugünün dünyasında hâlâ kimlik ve aidiyete dayalı dışlanma, marjinalleşme ve şiddet belasının acısını çekiyoruz. Dünyaya bu perspektiften bakan herkesin ortak paydası, neyin ne olduğunu görememektir.

İnsanları birleştirir ve sadece onları ayıran şeylere odaklanır. Dostoyevski'nin bulduğu şey, toplumlardaki pek çok sorunun iyi ile kötü arasındaki bir mücadele olmadığıdır. Nihayetinde bizler, iyi ile kötü arasında iç içe geçmiş güdüler taşıyan insanlarız.

Çalkantılı yaşamı, kendisini, kimsenin özgürlük hakkından ve insan onurundan mahrum bırakılmadığı yol olduğuna inandırdı. Kendisinin görüşüne göre, beşeri bilimler ve bilimler birbirinden yararlanabilir. Dostoyevski, tarihin en kafa karıştırıcı sorularından bazılarına verdiğimiz cevapların, özellikle insan doğasını anlamamız söz konusu olduğunda, eksik kalabileceğine inanıyordu.

(ÖÇ)