Otorite Kıskacında Bir Adam: Woyzeck!

“Her insan bir uçurumdur, başın döner dibine baktın mı!” *

Yaz tatili bitti, tiyatro sahneleri dinlenmiş ve yenilenmiş olarak 2017-2018 sezonunu açtı. İtiraf etmeliyim ki geçen sezonun ardından, yaz boyunca, koskocaman üç ayı oyun seyretmeden geçirmek epey zor geldi. Geçen sezon izleyemediğim ve bu sezon başlayan yeni oyunların listelerini yaparak bekledim. Ve perdeler açıldı.

Genç yazarın son eseri

“Woyzeck” George Büchner’in çok genç, henüz 24 yaşında öldüğünden kısa bir süre önce yazdığı, az sayıda eserlerinden biri olan, basımını, sahnelenişini göremediği ama o günden bugüne dek çok okunan, hatta en çok sahnelenen tiyatro eserleri arasında yer alıyor.

Alman yazar 1813 yılında doğup 1837 yılında İsviçre’de öldüğünde arkasında az sayıda basılı eser ve “Woyzeck”in notlarını bırakmış. Tamamlanmamış, daha doğrusu bazı sahnelerin son halini belirlememiş olduğu için eserin birkaç farklı versiyonu bulunmakta. Zira Büchner bazı sahneleri farklı biçimlerde yazmış ancak son halinin hangisi olacağına daha karar veremeden hayata gözlerini yummuştu. Aynı şekilde notlarındaki kimi yerlerin okunamamış olması da eserin basımında farklı yorumlayışları beraberinde getirdi. Buna karşın tiyatro tarihinde en çok sahnelenen oyunlar arasında yer almayı başarmıştı. Öyle ki bu sezon “Woyzeck Masalı” adı ile aynı zamanda Tatbikat Sahnesi tarafından da sahneleniyor.

Büchner, eserlerini gerçek hayat hikâyelerinden, gerçek olaylardan esinlenerek yazan bir yazar. Daha önce yazdığı Danton ve Lenz’de olduğu gibi “Woyzeck”te de yaşanmış bir hikâyeden esinlenmiş.

Sıkışmışlık

Hikâyemize gelince, çok yoksul, beş parasız, sadece sevgilisi Marie ve ondan olan çocuğuna olan sevgisi için her türlü fedakârlığa katlanan, ancak sevgisini de tam göstermeyen, Hollanda alayında bir asker olan Woyzeck, ordudaki en alt kesimin yapacağı işlerle beraber, Yüzbaşı’ya berberlik yaparken, ağaç dallarını toplarken, para karşılığı doktorun “sadece bezelye yeme” deneyine katılırken, bilimin, ordunun, tüm toplumun baskıcı, adaletsizlik kıskacında var olma savaşı veriyor.

Toplumun tüm kesimlerinin baskısına boyun eğen, bunu sonuçlarına katlanmak zorunda kalan anti kahraman Woyzeck, kendi sonuna doğru ilerlerken toplumun ahlaki kuşatması karşısında akıl sağlığını korumakta zorluk çekiyor. Öyle ki gerçeklik duygusu ile kafasının içinde ona yapması gerekenleri söyleyen arasındaki çatışma hayatını zorluyor. Sonuç? Kazanılamayan savaşlardan biri, gerçeklik duygusunun yitirilişi.

“Woyzeck”, toplumsal ahlakın insan üzerindekinin, din ve bilimin baskısı ile nelere yol açabileceğini gözle önüne seriyor.

Görsel bir şölen

Haluk Bilginer’in çevirisi ile sahnelenen “Woyzeck”i Muharrem Özcan yönetmiş. Çok etkili bir görselliğin yer yer hikâyenin bile önüne geçtiği “Woyzeck”de önce sahne tasarımı konusunda Özlem Karabay’e hakkını teslim etmek istiyorum. Danslarla birleşen sahne tasarımı “Woyzeck”i hikâyeden bağımsız soluksuz izletmeye yetiyor. Orçun Okurgan’ın koreografisine Çağrı Bekleyen’in müzikleri de eklenince göze ve kulağa hitap eden bir şölen oluşturuyor.

Woyzeck’i oynayan Emre Yetim’i geçen sezonun iki oyunu “Yaşlı Çocuk” ve “Blu”da da izlemiştim. Woyzeck’in baskı içinde, çaresiz, kendini var etmeye çalışırken felaketine doğru gidişini çok iyi oynuyor. Her bir oyuncunun performansları gerçekten çok etkileyici, ancak gözlerim sahnedeki kadınları; Marie’de Ayça Koptur’u, Çırak’ta Dilara Topuklu’yu, Margaret’te Hazal İspirli’yi ayrı ayrı takip etti. Her bir mimiklerini, duruşlarını yakalamaya çalıştım.

Sonuç olarak Oyun Atölyesi’nin “Woyzeck” yorumu sezonun izlenmesi gerekenler listesine giriyor.

* Woyzeck; Mitos Boyut Yayınları/5.Baskı

(BY/HK)