Sılan'ın Raporlarından Devletin "Doğu Sorunu"na Bakmak

Tarih Vakfı, milletvekili Necmeddin Sahir Sılan'ın 1939-1953 yılları arasında sunduğu 13 raporun derlenmesinden oluşan "Doğu Sorunu" Necmeddin Sahir Sılan Raporları adlı kitabını yayımladı.

Sılan'ın Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Demokrat Parti'ye (DP) 1939-1953 yıllarında sunduğu 13 adet "Doğu Raporu"nun derlenmesiyle oluşan kitap, tanıtımda kullanılan ifadelerle, "Doğu Sorunu"nda devletin izlediği toplumsal mühendislik sürecini dönemin yakın bir gözlemcisinin kaleminden yansıtıyor".

Tarih Vakfı'nın bir basın toplantısıyla tanıttığı kitap, ülkede siyasetin nasıl bir süreç içerisinde genişlediği konusunda bilgi ve fikirler veriyor.

"Tunceli çevresinde iftihar ettiğimiz muhteşem kışlalar..."

Tuba Akekmekçi ve Muazzez Pervan'ın derlemesiyle okurlara sunulan kitap, ağırlıklı olarak Bingöl ve Tunceli ile ilgili olan bu raporların dokuzu CHP'ye, dördü ise DP'ye verilmiş.

1943'te Tunceli milletvekili olarak kaleme aldığı "Tunceli Vilayeti Genel Durumu Üzerinde İncelemeler" başlıklı raporunda, 1938 yılında 3. Ordu aracılığıyla yürütülen harekattan söz edildikten sonra, "Bugün Tunceli çevresi içinde iftihar ile görülen muhteşem kışlalar, Hükümet konakları, memur ve subay evleri, okullar, karakollar Cumhuriyetin birer abidesi, yeni açılan bazı yollarla aşılmaz sanılan sular üzerindeki betonarme ve demir köprüler Cumhuriyetin feyizli birer eseridir" deniyor.

560 sayfalık kitabın hazırlık süreciyse Sılan'ın arşiv malzemelerinin, geçtiğimiz günlerde vefat eden kızı Şen Sahir Sılan, 1993'te Tarih Vakfı'na bağışlamaya başladı. 1994 yılında ise Orhan Koloğlu malzemenin kaba tasnifini yaptı ve Ocak 2008′de arşivleme çalışmalarına başlandı. Dosya düzeyinde gerekli bilgilerin arşiv programına kayıt işlemleriyse halen sürüyor.

Söz konusu çalışmaları tamamlandıktan sonra fonun araştırmacıların hizmetine sunulması planlanıyor. Dosya düzeyinde katalog bilgilerine de Tarih Vakfı'nın internet sitesi üzerinden ulaşılabilecek.

"Toplumsal mühendislik bağlamında önemli"

Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Zafer Toprak, sunuş ve arka kapak yazılarında kitabı şöyle tanımlıyor:

"...Kuşkusuz raporlar toplumsal mühendislik bağlamında önem taşıyor. Cumhuriyet Türkiye'sinin karşılaştığı en engebeli sorun o günlerde Vilayât-ı Şarkiyye diye tanımlanan bu ulaşılması zor yöreleri, inşa sürecinde olan ulus devletle bütünlemek.

"Buralara yol yapmak, su ve elektrik götürmek. Yörenin beşeri yapısının ülkenin diğer yörelerinden farklı olduğu Cumhuriyet yöneticilerince çok iyi biliniyor. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Osmanlı döneminde görece özerk sayılabilecek bir konumda kalmış.

"Devletin bu coğrafyalardan beklentisi çok sınırlı olmuş, o nedenle de yöre sükûn içinde kaldığı sürece pek dokunmamayı tercih etmiş. Cumhuriyet'e kadar bu yörelerde devletin varlığından söz etmek neredeyse olanaksız...

"Necmeddin Sahir Sılan, Tek Parti döneminde siyasetin ne olduğunu biliyordu. Tek Parti yönetiminin sınırlarını aşarak seçilmiş olduğu yörede halkla temas kurmuş, 'halkın gösterdiği hassasiyet'i gündeme getirmiş. Kimi yöre yöneticilerinin görüşlerini almış, halkla yönetim arasında köprü işlevi görmüş."

Raporlarında Sılan, "derinlemesine mülakat" tekniği uygulayarak bölge hakkında zengin bir bilgi toplamış. Vakfa göre, dönemin çok az siyasetçisi bu denli seçildikleri bölgeyle ilgilendi; arşiviyle de tarih alanına özgün bir katkı yaptı. Bu ilk kitabı Sılan'ın diğer arşiv malzemeleri izleyecek.

Necmettin Sahir Sılan (1896-1992)

Meslek hayatına 1910′da Tercüman-ı Hakikat'te başlar. Meclis-i Mebusan ve Ayan Meclisi'nde zabıt kâtipliği, Sait Halim ve Talat Paşa kabineleriyle ilgili Divan-ı Âli Tahkikat Heyeti kâtipliğini yapar.

Mustafa Kemal'in önerisiyle TBMM'de evrak ve tahrirat müdürü olarak çalışır. TBMM onu İstiklal Madalyasıyla ödüllendirdi. Ali Fethi Okyar ve İsmet İnönü'nün başbakanlıkları döneminde Başbakanlık Özel Kalem müdürü oldu.

1939′da Bingöl, 1943 ve 1946′da Tunceli milletvekilliği; 1950-1954 yıllarında Erzincan, Tunceli ve Bingöl'deki DP teşkilatlarının parti müfettişliği yaptı. Bazı kurumlarda çeşitli üst düzey görevlerde bulundu. Sılan, 1960'lı yılların sonlarında aktif siyasetten çekildi. (EÖ)