Karabağ anlaşması neleri değiştirdi?

Azerbaycan ve Ermenistan arasında 27 Eylül'de başlayan çatışmalar -uluslararası basın çoğu kez savaş olarak aktardı- 10 Kasım'da Rusya'nın girişimiyle "kalıcı" olarak durdu. En azından hedeflenen bu. 

Azerbaycan için ne değişti? 

Uluslararası analistler, çatışmalar sonrası "kazanan taraf"ın Azerbaycan olduğunu söylüyor. Çatışmalar sırasında Azerbaycan tarafından "ele geçirilen" kasabaların yanı sıra Stepanakert'e 15 km'lik mesafedeki Şuşa kenti de Azerbaycan'ın oldu. 

Paris'te yaşayan stratejik araştırma enstitüsü analisti Emmanuel Dreyfus, anlaşma sonrası AFP'ye verdiği demeçte çatışmalar sırasında yerinden edilenlerin bölgeye dönmeyeceğini vurguladı ve bunu "sembolik bir kazanç" olarak niteledi. 

Ancak uzmana göre Azerbaycan buna karşın istediği her şeye sahip olamadı. "İkinci büyük kenti almakla" yetindi.

Ermenistan için ne değişti? 

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, anlaşma imzalandıktan sonra yaptığı konuşmada "Bu anlaşmada Dağlık Karabağ'ın statüsü hakkında tek bir kelime yoktur. Ne oldu Paşinyan? Cehenneme gitti statü, olmayacak" dedi.

Ermenistan, Dağlık Karabağ yönetiminin özerk olacağı bir statü hedefliyordu.

Fakat anlaşmada özel statüye yönelik bir madde yer almıyor. Buna karşılık Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği'nin bölgede yerinden edilenlerle ilgili verileri incelemesinin ardından bir belirleme yapılması bekleniyor.

Bölgenin nasıl yönetileceği ise yine Rusya nezdinde, Azerbaycan ve Ermenistan'ın katılımında yapılacak bir toplantıda belirlenecek. 

Rusya için ne değişti? 

Laçin koridorunda Rusya Barış Gücü'nün kontrolü sağlaması planlanıyor, Rusya bölgede en az beş yıl süreyle 2 bin barış gücü görevlendirecek.

Ermenistan'da üssü bulunan Rusya'ya ait "Barışı Koruma Güçleri", 1991'den beri eski Sovyet sınırlarına dahil Moldova'nın Transdniestria kentinde konuşlu halde.

Türkiye için ne değişti? 

Anlaşmanın ardından bölgede Türkiye barış gücünün de konuşlandırılması gündeme geldi, ancak bu konu şu anda soru işaretiydi.

Nitekim, "Anlaşmanın taraflarca uygulanması üzerindeki kontrolün etkinliğini artırmak için, ateşkesi kontrolü etmek üzere bir barış gücü merkezi oluşturulacak" yazılı 5. maddede barış gücü ile ilgili ayrıntılar verilmiyor.

Ancak bugün Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov Türkiye ile Karabağ konusunda Azerbaycan topraklarında yer alacak gözlem merkezi üstünden işbirliği yapacaklarını söyledi.

Uzmanlar, bölgede Türkiye'nin nüfuzunun artığını, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gibi "Batılı güçlerin ise" büyük oranda oyun dışı kaldığını belirtiyor.

Dağlık Karabağ hakkında notlar

• Yaklaşık 4.400 km2'lik dağlık bir bölge.
• Geleneksel olarak Hıristiyan Ermeniler ve Müslüman Azeriler yaşıyor.
• Sovyet döneminde Azerbaycan Cumhuriyeti içinde özerk bir bölge haline geldi.
• Uluslararası olarak Azerbaycan'ın bir parçası olarak tanınıyor. 
• Bölgeyi şimdiye kadar yöneten Ermeni yetkililer, Ermenistan dahil hiçbir BM üyesi tarafından tanınmıyor.
• 1988-94'te savaş nedeniyle tahmini bir milyon insan yerlerinden oldu ve yaklaşık 30 bin kişi öldürüldü.
• Bölge hakkındaki tartışmalar, büyük ölçüde 1994 ateşkesinden bu yana devam ediyor.
• Rusya'nın Ermenistan'da askeri üssü bulunuyor.

Anlaşma şartlarının tam metni

1. 10 Kasım 2020 Moskova saatiyle 00.00'da Dağlık Karabağ çatışma bölgesinde tam ateşkes sağlandığı ve tüm askeri faaliyetlerin durdurulduğu ilan edilir. Bundan sonra taraflar olarak anılacak olan Azerbaycan Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti, bulundukları pozisyonlarda kalır.

2. Agdam ilçesi, 20 Kasım 2020 tarihine kadar Azerbaycan Cumhuriyeti'ne iade edilir.

3. Dağlık Karabağ'daki cephe hattı boyunca ve Laçin koridoru boyunca, hafif silahlı 1.960 asker, 90 zırhlı personel taşıyıcı, 380 otomobil ve özel araçtan oluşan Rusya Federasyonu barış gücü konuşlandırılır.

4. Rusya Federasyonu barış gücü, Ermenistan silahlı kuvvetlerinin çekilmesine paralel olarak konuşlandırılır. Rusya Federasyonu barış gücünün görev süresi 5 yıl olup Taraflardan hiçbirinin bu hükmün yürürlüğünün sona ermesinden 6 ay önce beyanda bulunmaması halinde, sonraki 5 yıllık dönemler için kendiliğinde uzar.

5. Çatışan Tarafların mutabakatlara uyup uymadığını izleme verimliliğinin artırılması amacıyla, barış gücü ateşkes kontrol merkezi konuşlandırılır.

6. Ermenistan Cumhuriyeti, Kelbecer ilçesini 15 Kasım 2020'ye, Laçin ilçesini 1 Aralık 2020'ye kadar Azerbaycan Cumhuriyeti'ne iade eder. Dağlık Karabağ ile Ermenistan'ın bağlantısını sağlayacak ve aynı zamanda Şuşa şehrini etkilemeyecek olan Laçin koridoru (5 km genişliğinde) Rusya Federasyonu barış gücünün kontrolünde kalır.

Tarafların mutabakatı ile Dağlık Karabağ ve Ermenistan arasındaki bağlantıyı sağlayacak Laçin koridorunun yeni güzergahı için önümüzdeki üç yıl içinde inşaat planı oluşturulacak ve daha sonra bu güzergahın korunması için Rus barış gücü konuşlandırılacak.

Azerbaycan Cumhuriyeti insanların, araçların ve kargoların Laçin koridoru boyunca her iki yönde seyahat güvenliğini garanti eder.

7. Yerelde yerinden edilmiş kişiler ve sığınmacılar, Dağlık Karabağ topraklarına ve çevredeki ilçelere BM Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin kontrolü altında döner.

8. Savaş esirleri, rehineler ve diğer tutukluların yanı sıra cenazelerin değişimi gerçekleştirilir.

9. Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları üzerindeki blokaj kaldırılır. Ermenistan Cumhuriyeti insanların, araçların ve kargoların her iki yönde sorunsuz şekilde seyahat etmesinin organizasyonu amacıyla Azerbaycan Cumhuriyeti'nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşımın güvenliğini garanti eder.

Ulaşımın kontrolü, Rusya Federal Güvenlik Servisi'nin (FSB) Sınır Birimi organları tarafından gerçekleştirilir.

Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ni Azerbaycan'ın batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım yollarının inşası sağlanacaktır

(PT)