YAŞAM

Yayın Tarihi: 21 Mayıs 2021 00:00

~ Son Güncelleme: 25 Ağustos 2021 09:53

8 dk Okuma

İKLİM VE DÜNYA DEĞİŞİRKEN - 1

Küresel iklim politikasının dışında bir ülke: Türkiye

Uzun durgunluk ve iklim krizi karşısında küresel ekonomik ve toplumsal düzen yeniden şekilleniyor. Türkiye ise bu gelişmelere seyirci kalarak yapısal krizin boyutlarını ve etkilerini güçlendiriyor.

Ebru Voyvoda

Küresel iklim politikasının dışında bir ülke: Türkiye

*Fotoğraf: AA/Arşiv

Yazının Kürtçesi / İngilizcesi için tıklayın

Küresel sistem Mart 2021’den bu yana Covid-19 salgınının çok boyutlu etkileri ve salgının derinleştirdiği belirsizlikler ve kırılganlıklar ile mücadele halinde.

TIKLAYIN - Hayatımız, biz yaşarken tarih oluyor!

Bununla birlikte koronavirüs salgını öncesinde de küresel ekonomi giderek derinleşen ve yapısallaşan ‘sürekli kriz’ hali ile tanımlanıyordu.

2008’de ABD finansal piyasalarındaki çalkantı ile başlayan ve kısa zamanda küresel boyuta ulaşan artan eşitsizlikler, zayıflayan üretkenlik dinamikleri, küresel tedarik zincirlerini tehdit altında bırakan ‘ticaret ve teknoloji savaşları’ ve çözümsüzlüğe sürüklenmiş görünen iklim krizi ve ekolojik sorunlar…

Salgın ise 2008 küresel finansal krizinden bu yana süregelen eğilimleri güçlendirirken belirsizlikleri, toplumsal eşitsizlik ve kırılganlıkları derinleştirdi.

Öte yandan, gerek salgın karşısında geliştirilen ‘çıkış’ politikalarının içeriği, gerekse Covid-19 sonrası dünya üzerine yapılan tartışmalar ve bu doğrultuda atılan adımlar, önümüzdeki süreçte iklim politikalarının küresel düzenin yeniden şekillenmesinde kritik önemde olacağını gösteriyor.

Patika nereye uzanıyor?

Bugün küresel iklim politikalarını şekillendiren Paris Anlaşması, Kasım 2016’da yürürlüğe girdi. Anlaşma, iklim felaketlerinin önlenmesi için “sanayi devrimi öncesi döneme kıyasla küresel sıcaklık artışını 2 derecenin olabildiğince altına ve hatta 1.5 derece ile sınırlama” hedefi koyuyor.

Bu hedef, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) yüzyılın ortalarında net sera gazı emisyonlarının olmadığı bir patikaya yönelme hedefiyle birlikte iklim değişikliği ile mücadele politikalarının temel gerekçelerini oluşturuyor.

Öngörülen "net sıfır" patikaları ise, enerji verimlilik artışlarından yenilenebilir enerjiye ve büyük teknolojik dönüşümlere kadar farklı araçların/politikaların kullanılması gerekliliğini vurguluyor.

Küresel ekonomide yeni eğilimler

Aralık 2019’da Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan ve 21 Nisan’da kabul edilen Avrupa İklim Yasası ile somutlaşan AB Yeşil Mutabakatı (EU Green Deal) iklim açısından kritik bir döneme girildiğinin altını çiziyor.

Mutabakat geniş kapsamlı hedefini, AB ekonomileri için 2050’de net sera gazı emisyonlarının olmadığı, büyümenin kaynak kullanımından ayrıştığı, verimli, rekabetçi bir ekonomi ve adil ve müreffeh bir toplum olarak ortaya koyuyor.

Nitekim bu hedefler doğrultusunda tasarlanan politikaların kapsamı, yeşil dönüşümde, temiz ve güvenli enerji, emek-yoğun düşük emisyonlu teknolojiler, altyapı, inşaat ve bina yenilemeleri, akıllı ulaşım sistemleri, döngüsel ekonomi için sanayide dönüşüm, güvenli gıda sistemleri gibi unsurların öne çıkacağını vurguluyor.

Bu dönüşüm doğrultusunda tasarlanan adımları atmak için gerekli finansman ve yatırımlar için de (AB’de yıllık ek 260 milyar Euro, 2018 AB GSYİH’nın yüzde 1.5’i) kamu öncülüğünde özel sermayenin iklim ve çevreye yatırım yapmasını teşvik eden bir finansal sistemin kurulması planlanıyor.

ABD ve yeşil dönüşüm

ABD’nin Joe Biden yönetiminin göreve geldiği ilk gün Paris Anlaşması’na (yeniden) katılması, Biden yönetimince bu yıl 22-23 Nisan’da düzenlenen ilk dünya liderler zirvesinin ‘iklim’ konusunda olması konunun kritikliğinin önemli sinyalleri.

Yine Biden yönetiminin Mart 2021’de salgından çıkış için önerdiği devasa boyutlardaki (1,9 trilyon ABD doları) mali genişleme programı (American Rescue Plan) ve ABD ekonomisinde ‘yeşil bir dönüşüm ile birlikte nitelikli ve kalıcı istihdam yaratma’yı planlayan 2 trilyon ABD doları büyüklüğündeki Amerikan İş Planı (American Jobs Plan) ABD’nin yeni küresel rejim ve yeşil dönüşüm konusunda ortaya koyduğu somut politika önerilerini içeriyor.

Küresel salgın ile çok boyutlu bir hal alan yapısal sorunlar karşısında ortaya konan bu politikalar, bir yandan giderek derinleşen ekonomik/toplumsal kriz ve bununla birlikte diğer yandan dünya üzerindeki yaşamı tehdit eder hale gelen iklim krizine müdahale etmeyi ve böylece küresel kapitalizmin çalışma koşulları ve dinamiklerini yeniden düzenlemeyi amaçlar görünüyor.

Türkiye: Statik ve tarihsel bakış, sektörler, olasılıklar

Uzun durgunluk ve iklim krizi karşısında küresel ekonomik ve toplumsal düzen yeniden şekillenirken Türkiye Mayıs 2021 itibariyle Paris Anlaşması’nı (meclisten geçirerek) onaylamamış altı ülkeden biri olarak kendine "dışarıda" bir konum tanımlıyor.

Dünya çapındaki 197 ülke arasında Paris İklim Anlaşması’nı onaylamayan altı ülke arasında Türkiye, İran, Eritre, Irak, Libya ve Yemen yer alıyor. Türkiye Paris Anlaşması’nı meclisten geçirmemesine gerekçe olarak da gelişmiş ülke grubundan gelişmekte olan ülke grubuna geçirilmesi ve fon tarafından finansal destek sağlanması talebini öne sürüyor.

İklim değişikliği temel göstergeleri açısından değerlendirildiğinde Türkiye ‘gelişmekte olan ülke’ özellikleri gösteriyor. 2019’da Türkiye toplam 506.1 milyon ton CO2 eşdeğeri sera gazı emisyonları ve 399 milyon ton CO2 salımları ile küresel emisyonların yüzde 1.1’inden sorumlu.

Kişi başı emisyonlar açısından 2016 yılında 4.7 ton ile OECD ortalamasının (9.0 ton) oldukça altında ve dünya ortalamasına yakın. Yine enerji tüketimi/hasıla oranı da 63.1 kg (petrol eşdeğeri/000 2017 SGP ABD Doları) ile 95.7 düzeyindeki OECD ortalamasından düşük.

Emisyon payı en büyük 15’inci ülke

Bununla birlikte, hasıla başı emisyon (0.18 kg/2017 SGP ABD Doları) ile 0.21’lik OECD ortalamasına yakın olması enerji tüketimi, üretim ve emisyonlar arasında yakın bir ilişki olduğunun göstergesi.

Türkiye üretim-emisyon ayrışmasını (de-coupling) gerçekleştirememiş, emisyon artışları yüksek (1990-2018 arasında yüzde 175’lik artış ile OECD ülkeleri arasında birinci) yoğun fosil yakıt (kömür) sübvansiyonları veren ve 2019’da yüzde 1.1’lik küresel emisyon payı ile 15’inci en büyük kirletici konumunda olan bir ülke.

Tüm bu kriterler açısından değerlendirildiğinde kendisinden daha düşük paya sahip 170’in üzerinde ülkenin imzaladığı Paris Anlaşması’nın dışında kalmak, iklim krizi karşısında uluslararası yansımalarının son derece geniş kapsamlı olacağı anlaşılan ‘yeşil dönüşüm’ ve küresel yeni düzen tasarımının da dışında kalmak anlamına geliyor.

En büyük pay enerji kaynaklı emisyonlar

Türkiye’nin 2019’daki 506.1 milyon ton CO2 eşdeğeri sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 80’ini (399 milyon ton) CO2 oluşturuyor. Bu toplamdaki en büyük pay ise enerji (yakıtların yanması) kaynaklı emisyonlar (2019’da yaklaşık 350 milyon ton).

Kalan yüzde 12.5’lik pay ise özelikle mineral ürünleri (çimento) ve kimya sanayiinin üretim proseslerinden kaynaklı CO2 emisyonları. Enerji kaynaklı emisyonlarda ise en büyük pay, yüzde 42 ile çevrim ve enerji sektörü.

Kömür santrallerinin oranı yüzde 75

Dolayısı ile Türkiye’de CO2 emisyonları açısından değerlendirildiğinde en büyük pay elektrik üretim sektörü olarak ortaya çıkıyor. Burada özellikle kömür santrallerinin payı yüzde 75 civarında; kalanı ise doğal gaz santrallerinden kaynaklanıyor.

Toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 50’nin üzerinde olan kömür ve doğalgaz fosil yakıtlarından kaynaklı emisyonlar Türkiye’nin özellikle kömür teşvik stratejisinin bir sonucu olarak ortaya çıkıyor.

Kömür teşviki rasyonel değil

Aynı zamanda iklim politikaları açsından önemli bir potansiyele işaret ediyor. Dünyada rüzgar ve güneş kaynaklı yenilenebilir enerji maliyetlerindeki olağanüstü azalma trendleri ile fosil yakıtlara dayalı enerji üretimi giderek her yönden görece maliyetli hale geliyor.

Tamamen piyasa koşullarına bırakılan bir ortamda Türkiye’de de doğal eğilimin yenilenebilir enerjiye doğru olacağı açık. Bu açıdan değerlendirildiğinde Türkiye’nin kömür teşviklerindeki ısrarı hem iklim politikaları hem de ekonomik fayda açısından rasyonel görünmüyor.

İkinci sırada ulaşım sektörü var

Toplam (enerjiden kaynaklı) CO2 emisyonları içerisinde çevrim ve enerji sektöründen sonra en büyük pay yüzde 23 ile ulaştırma sektörünün. Burada da Türkiye’nin gerek iktisadi dönüşüm ve büyüme, gerekse iklim politikaları açısından oldukça büyük bir potansiyel taşıdığını vurgulamak gerekir.

Zira Türkiye sürdürülebilir ulaşım türlerine geçiş altyapısı açısından özellikle AB ülkelerinin oldukça gerisinde, gerek şehirler-arası toplu taşıma, gerekse şehir-içi ulaşım sistemlerinin dönüşümünde de oldukça zayıf bir noktada.

Dahası toplam kamu yatırımları içerisinde ulaştırmanın ve bu toplamda karayolları yatırımları payının giderek artması, ulaştırma sektöründen kaynaklı CO2 emisyonlarının da hızla artmasına (2000-19 arasında birikimli olarak yüzde 228) neden oldu.

Böylece çevrim ve enerji sektörü ile ulaşım sektörünün talebinden kaynaklı toplam enerji arzında özellikle ithalata dayalı fosil yakıtlar (doğal gaz, petrol, kömür) bir yandan Türkiye’nin ‘kirletici’liğini artırıyor, diğer yandan da kronik cari denge problemini besliyor.

İnşaat sektörü

Üretim sektörleri (imalat sanayi, inşaat, tarım ve hizmetler) CO2 emisyonlarında yüzde 25 diğer bir kaynak. Hanehalkları mesken enerji kullanımı da yüzde 10 ile başka bir kaynak. Burada özellikle inşaat sektörü bağlantılı demir-çelik ve çimento sektörleri gerek enerji-yoğun üretim süreçleri gerekse enerji-dışı CO2 emisyon katkıları ile öne çıkan sektörler.

Nitekim bu sektörlerden kaynaklı emisyonlar, inşaat sektörü üretim dinamikleri ile yakın bağlantı gösteriyor. 2019’da yüzde 9 civarında küçülmüş olan inşaat sektörü, özellikle çimento sektöründe endüstriyel proseslerden kaynaklı emisyonlarda yüzde 16‘lık bir azalmaya yol açtı.

Özellikle inşaat ve gayri menkul sektörlerine dayalı büyüme politikaları, bir yandan üretken olmayan, dış kaynak temelli büyüme dinamiklerini beslemekte, diğer yandan CO2 emisyonlarını artırıcı rol oynuyor.

Yapısal kriz güçleniyor

Türkiye’nin üretken sektörlere yönelen yapısal dönüşümü pek çok boyutu ile sürdürülebilir bir büyüme patikası açısından gerekli. Özellikle enerji-yoğun, büyüme ve ihracat açısından kritik sektörlerde enerji verimliliği, enerjide fosil yakıtlardan elektriğe kayış bu dönüşümün önemli unsurları.

Uzun durgunluk ve iklim krizi karşısında küresel ekonomik ve toplumsal düzen yeniden şekillenirken, Türkiye sürdürülebilir büyüme ve yeşil ekonomi için yapısal dönüşüm, üretken yatırımlar ve istihdam/ücret sorunlarını bir arada ele alan, somut sektörel hedeflere dayalı geniş çerçeveli ekonomik politikalar üretemiyor.

Geleceğe dönük ve dinamik politikalar yerine statik politikaların başat olduğu büyüme modeli, özellikle 2018 yılından bu yana derinleşerek ilerleyen yapısal krizin boyutlarını ve etkilerini güçlendiriyor.

(EV/SO)

İklim ve Dünya Değişirken Yazı Dizisi*

Başlarken: Hayatımız, biz yaşarken tarih oluyor! - Ömer Madra

1 / Küresel iklim politikasının dışında bir ülke: Türkiye - Ebru Voyvoda

2 / İklim değişimi, güvenlikçi politikalar ve hayaletler - Özdeş Özbay

3 / Türkiye'nin enerji politikası: Yurtta yerli, cihanda Mavi Vatan - Emre İşeri

4 / İklim krizi ve fosil yakıtların çocuk sağlığı üzerine etkisi - Çiğdem Çağlayan & Funda Gacal

5 / Güzel günler göreceğiz, termiksiz ve güneşli günler - Elif Ünal

6 / Ya kapitalizm ya gelecek - Tuna Emren

7 / İklim haberciliğinin üç ayağı: Bilim, politika ve toplumsal adalet - Ece Baykal Fide

8 / Bilimi, mücadeleyi ve sanatı bir araya getirmek - Yasemin Ülgen

9 / Temiz enerji mi yoksa ihanet mi? - Serkan Ocak

10 / Ekonomik büyümeye dur demenin zamanı - Fikret Adaman & Gökçe Yeniev

11 / İklim mültecileri kapımızı çaldığında - Mehmet Mücteba Göktaş

12 / İklim krizine dirençli bir gıda-tarım sistemi nasıl mümkün? - Fikret Adaman&Duygu Avcı&Umut Kocagöz&Gökçe Yeniev

13 / İklim krizi kadınları, kadınlar iklim mücadelesini etkiliyor - Merve Özçelik

14 / Edebiyatta iklim-kurgu – Buket Uzuner

15 / Yangınlar çağında Dr. Faustus ve çocuklar- Ömer Madra

* Bu yazı dizisi Oslo Metropolitan Üniversitesi Gazetecililk ve Uluslararası Medya Merkezi OsloMet (Oslo Metropolitan University Journalism & Media International Center) mali desteği ile yayınlanmaktadır.

Haber Yeri

BİA Haber Merkezi

Ebru Voyvoda

tüm yazıları

ODTÜ İktisat Bölümü’nde öğretim üyesi. Yüksek Lisans ve Doktora derecelerini 1998 ve 2003 yıllarında Bilkent Üniversitesi’nden aldı. 2003-4 döneminde ABD’de University of Utah’da misafir araştırmacı olarak çalıştı. 2011-2 akademik döneminde iklim değişikliğinin ekonomik etkileri konusunda çalışmalar yapmak üzere Almanya'da Center for European Economic Research’de yer aldı. 2015-6 akademik döneminde sanayileşme, yapısal dönüşüm ve büyüme konularında çalışmalar yapmak üzere İsviçre'de United Nations Conference on Trade and Development’da bulundu. Büyüme, uygulamalı genel denge, enerji-çevre-ekonomi modellemeleri ve iktisat politikası alanlarında çalışıyor.

ilgili haberler

Hak odaklı, çok sesli, bağımsız gazeteciliği güçlendirmek için bianet desteğinizi bekliyor.

Google ile Katkıda Bulunun

HAK ODAKLI, ÇOK SESLİ,
BAĞIMSIZ GAZETECİLİĞİ GÜÇLENDİRELİM!

bianet'e destek olmak için tıklayın

ilgili haberler

YAŞAM

Yayın Tarihi: 12 Nisan 2025 11:11

~ Son Güncelleme: 12 Nisan 2025 11:19

1 dk Okuma

Akademisyen Özge Öner'e İsveç'ten 'İnsani Çiçeklenme Ödülü’

Ülkenin önde gelen düşünce kuruluşlarından Ratio Enstitüsü'nün verdiği ödüle, ‘insan refahını teşvik eden’ entelektüel çalışmaların sahipleri layık görülüyor.

BİA Haber Merkezi

Akademisyen Özge Öner'e İsveç'ten 'İnsani Çiçeklenme Ödülü’ — Fotoğraf: Greka Tolnai

“Özge Öner, yüksek düzeydeki akademik çalışmalarını toplumsal katılımla birleştirme yeteneği, entelektüel birikimini samimi ve cömert bir biçimde kamusal alana taşımasıyla bu ödülü fazlasıyla hak ediyor.”

Cambridge Üniversitesi Ekonomi Doçenti ve Oksijen yazarı Dr. Özge Öner, İsveç'in saygın düşünce kuruluşlarından Ratio Enstitüsü tarafından verilen "İnsani Çiçeklenme Ödülü"ne layık görüldü.

Ratio Enstitüsü’nün, insan refahını artırmaya yönelik entelektüel katkıları onurlandırmak amacıyla verdiği bu prestijli ödül, bu yıl Öner’e takdim edildi.Ödülü, 2022 yılında bu ödülü ilk kez alan kurumsal iktisat profesörü Niclas Berggren’in elinden alan Öner için Berggren şöyle dedi:

2008 yılında Marmara Üniversitesi’nden iktisat lisans diplomasıyla mezun olan Öner, yüksek lisans ve doktora eğitimini İsveç’teki Jönköping Uluslararası İşletme Okulu’nda tamamladı. 2014 yılında "Retail Location" başlıklı doktora tezini sundu. Mekânsal iktisat alanındaki bu çalışması, akademik kariyerinin temel taşlarından biri oldu.

Bu alanda Jönköping’de çeşitli akademik kurumlarda görev alan Öner, 2018 yılından bu yana Cambridge Üniversitesi’nde araştırmalarına devam ediyor. Uzun yıllar İsveç’in önde gelen gazetelerinden Svenska Dagbladet’te köşe yazarlığı yapan Öner, Mart 2024’ten bu yana Oksijen gazetesinde yazıyor.

(EMK)

Haber Yeri

İstanbul

Özge Öner insani çiçeklenme ödülü

YAŞAM

Yayın Tarihi: 10 Nisan 2025 12:00

~ Son Güncelleme: 10 Nisan 2025 12:37

7 dk Okuma

DR. SELİM ÖLÇER KİTABI

Ne kahraman ne kurtarıcı: Bir hekim, bir aydın, bir hak savunucusu

Ö. Özkan Özdemir

Ne kahraman ne kurtarıcı: Bir hekim, bir aydın, bir hak savunucusu — *Dr. Selim Ölçer

Özen B. Demir ve Onur Erden’in “Ne Kahramanlara Ne de Kahramanlığa İnanırım” söyleşisi, Dr. Selim Ölçer’in mütevazı, renkli, samimi, içten ve sahici kişiliğiyle bizi tanıştırıyor. Biyografi kitabı, akıcı ve sohbet havasında, nehir söyleşisi tarzında hazırlanmış; sürükleyici ve bir çırpıda okunacak bir kitap.

Kitapta ayrıca Şükrü Hatun ve Selçuk Mızraklı’nın sunuş yazıları ile Vecdi Erbay’ın İMC TV’de Diyarbakır Söyleşileri kapsamında 2013 yılında yaptığı söyleşi de yer alıyor.

Aile geçmişi ve politik bilincin oluşumu

Selim Ölçer, varlıklı bir aileden gelir. Annesinin ailesi bir tarafı toprak ağası, diğer tarafı şıh kökenlidir. Babası Adalet Partisi taraftarı; eve giren tek gazete Tercüman. Dindar bir ailede büyüyen Ölçer, ilkokul ve ortaokul yıllarında sağlam bir dini eğitim alır; Kur’an ve hadis okur, Ayet-el Kürsi’yi ezbere okuduğunu dile getirir.

Mehmet Ali Aybar Aybar’lı tarihi Türkiye İşçi Partisi (TİP), Mehdi Zana, Tarık Ziya Ekinci sayesinde Diyarbakır’da örgütlüdür. Selim Ölçer’in politik bilinci de TİP sayesinde şekillenir. İlk Doğu mitingi Silvan’da yapılır. Mehmet Ali Aybar’ın “Siz Kürt’sünüz, onun için eziliyorsunuz” sözü, Kürt kimliğinin oluşmasında etkili olur.

Anadili kişinin onurudur. “Kürtçe bilim dili değildir” savlarına karşın, anadilini tanıma, anadilde sağlık hizmeti sunma gibi gerekçelerle Mezopotamya Vakfı’nın kurulmasında ve Mezopotamya Tıp Kongresi’nin düzenlenmesinde aktif yer alır. Kürtlerin, “Başın sıkışırsa sırtını ya sağlam bir arkadaşa ver ya da dağlara,” deyişine uygun bir yaşam sürer. Gerek hekimlik pratiğinde, gerek insan hakları mücadelesinde…

Selim Ölçer’in akrabası olan Yusuf Azizoğlu (1917-1970) Silvan Belediye Başkanlığı, milletvekili, Sağlık Bakanlığı yapmıştır. Silvan’ın yetiştirdiği ilk hekimdir. Sonrasında Selim Ölçer gelir. Pek bilinmez ama sosyalizasyonun uygulayıcılarındandır. Onun Sağlık Bakanlığı (1962-1963) döneminde uygulanmıştır. Azizoğlu’nun müsteşarı olarak çalışan Nusret Hoca (Fişek), anılarında onu dürüst bir devlet adamı olarak anlatır.

Silvan, Ermeni yoğunluğunun olduğu bir ilçe. Bölgede birçok Ermeni köyü vardır. Orada bir şekilde kalmayı başaran, koruma altına alınanlar, yıllarca kimliklerini gizlerler. Nüfus cüzdanlarından İslam yazar. Silvan’da uzun yıllar kent sineması olarak kullanılan yapı, Ermeni cemaatine ait bir kilisedir. 1988 yılında camiye dönüştürülmüş. Bölgede birçok zanaat (dokumacılık, şalcılık), ticaret ve bağcılıkla uğraşırlar. Selim Ölçer’in annesinden dinlediği anekdot, 1915 olaylarını tüm çıplaklığıyla göstermesi açısından önemlidir: “1915’de Ali amcan Muş bölgesinde askerlik yaptı. Oradaki Ermeni köylerini yakarken, ertesi gün askerliği bitiyor. Son akşam gelmiş artık. Saat beşte askerlik bitecek. Son köyü yakarken orada bir kız çocuğuna rastlıyor, bir kız çocuğuna. Komutanına gidip diyor ki, ‘Benim kızım yok, izin verirsen ben bunu öldürmeyeyim, alıp götüreyim kendimle.’ Kimseye anlatmamak kaydıyla onaylıyor komutan…”

**Özen B. Demir ve Onur Erden, Dr. Selim Ölçer: “Ne Kahramanlara Ne de Kahramanlığa İnanırım”, İletişim Yayınları, İstanbul, 2025, 272 sayfa.**

Eğitim ve meslek yolculuğu

Selim Ölçer henüz 14 yaşında (1962) ayrılır Silvan’dan. Lise, tıbbiye ve uzmanlık eğitimi Ankara’da. Diyarbakırlı olduğu kadar Ankaralı. Dostluğa, barışa, demokrasiye inanan bir Kürt aydınıdır. Siyasi, mesleki mücadelesi Ankara’da. 68 kuşağından. Tıbbiye’de 1970’lerde Fikir Kulübü Başkanlığı yapar. Faşistlerin, dönemin Ülkü Ocakları Başkanı ve Osman Durmuş’un (1999-2002 Sağlık Bakanı) içinde olduğu bir grubun, Ankara Tıp Fakültesi Morfoloji binasına basarak Selim Ölçer’i bir kamyonete bindirip kaçırma hikâyesi var. 60’lardan 2000’lere kadar Ankara. 2000 sonrası tekrar Diyarbakır.

“Sempatizanlık ve aidiyet” olarak kendisini 68 kuşağı içinde 68’in devrimcisi olarak tanımlar. “Öyle yüksek teorik donanımı olan, militanlık yapan bir sosyalist olmadım,” diyerek de ilave eder. Kendisini sosyalizme hayranlık duyan, yönelimi olan, sol değerlere bağlı birisi olarak ifade eder. 68 kuşağı içinde yer almıştır ama 12 Eylül öncesi 78’in militan, örgütlü mücadelesi içinde yer almamıştır. 1977-80 KBB ihtisas dönemi, 1980-84 aynı klinikte şef muavini olduğu, mesleki konularda yetkinleşmeye yoğunlaştığı dönemdir.

Mesleğinde başarılı bir hekimdir. Açık rinoplasti denilen ameliyatı ilk kez kendisinin getirdiğini söyler. 1987 yılında Yugoslavya Zagreb’de bu ameliyatı öğrendiğini, sonra Türkiye’ye getirdiğini ifade eder. Meslek yaşamında hekim olarak yoksulun yanında yer almıştır. 2000’li yıllardan sonra döndüğü Diyarbakır’da açlık sınırında yaşayan yoksul insanlara yardım için kurulan Sarmaşık Yoksullukla Mücadele ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği kurucuları arasında yer alır. Dernek 2016 yılında kapatılır. “Terör örgütüne yardım ve yataklık” suçlaması ile yargılandığı dava şu an Yargıtay’dadır.

Genellemelerden kaçınmak gerektiğini bilerek yazıyorum. Doğu toplumlarında duygusallığın öne çıktığını, peşinden sürüklendikleri “kahramanları, liderleri, önderleri” olduğunu söylesek çok da hatalı yargıda bulunmuş olmayız. Bu anlamda Batı toplumları daha rasyoneldir. Bir Kürt aydını olarak Selim Ölçer de, “Ben ne kahramanlara ne de kahramanlığa inanırım kardeşim. İnanmam. Bizler belki toplumun şöyle veya böyle önderleri olabiliriz, ufak tefek liderleri olabiliriz. Ama toplumun kahramanı, kurtarıcısı, bilmem nesi değiliz,” derken Batılı bir zihin dünyasını görüyoruz. Her ne kadar kendisi abiliği kabul etmese de, o Türk Tabipleri Birliği (TTB) tarihinde saygın bir yeri olan abilerimizdendir.

Öbür yandan memleketi olan, çok kültürlü, çok kimlikli kadim şehir Diyarbekir’ın kültürel kodlarında da abilik vardır. Şair-yazar Veysel Öngören (1931-98), eski Diyarbakır Belediye Başkanı Mehdi Zana (1940-…), yazar, siyasetçi, hekim Tarık Ziya Ekinci (1934-2024) hekim Mahmut Ortakaya (1938-…), gazeteci, şair Ahmet Arif (1923-91) bunlardan sadece birkaçıdır. O, klasik sol jargondaki şeflik, abilik kültürüne uzaktır. Başkanlık kültürüne, kurtarıcılık anlayışına yatkın değildir. Bu nedenle ne kahramanlara ne de kahramanlığa inanır. Ama şurası bir gerçektir ki hekim hareketinde; 1986-90 Ankara Tabip Odası (ATO) Başkanı, 1990-95 TTB-MK Başkanı olarak yönetsel sorumluluklar üstlenmiş, TTB tarihinde bir döneme (1980-2000) damgasını vurmuştur. Övgüye ihtiyacı olmasa da, isminin anılması yakın tarih açısından önemlidir. Bu anlamda Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu’nun son dönem genel kurul konuşmalarıyla ilgili bir anekdotu kendisinden dinleyelim: “Her kongrede kalkar, Nusret Hoca’yı (Fişek) över, ‘Erdal Atabek şöyle yaptı’ der. Ata Soyer’leri zikreder… Bir tek defa bile ağzına almaz ismimi… Bu niye zor mesele?”

TTB ve ATO’da iz bırakan dönem

Ortak aklı öne çıkartan, katılımcılığı önemseyen, ortak üretme kültürüne yatkın birisi olarak, bir başkandan çok orkestra şefi gibi ATO’da ve TTB’de yönetsel görevler üstlenmiştir. Dostluğu, yoldaşlığı, birlikte bir şeyleri kurtarmayı önemser. Muhabbet adamıdır. Döneminde hekim mücadelesinde büyük işler başarılmıştır. Ama o, mütevazılığı elden bırakmaz.

80 sonrası ilk memur eylemi, 12 Eylül darbesine karşı ilk çıkış, hekimlerde ilk uyanış, ilk hekim hareketi, beyaz eylemler; onun ATO Başkanlığı döneminde hekimlerin oda çevresinde örgütlenmesiyle olmuştur. Muayene hekimleri bile bu eylemlere katılmıştır. Bakanlık önünde beyaz önlük atmalar, hastanelerde toplu nöbetler, sessiz yürüyüşler (1988)… 90 yıllarda eylem otobüsü ile Numune Hastanesi’nin önüne girmeleri, o dönemi yaşayanlar için hâlâ hafızalardadır. Dinamik, etiğe, sendikalaşmaya, demokrasiye ve insan haklarına sıcak bakan bir TTB’yi güçlü bir ekip olarak birlikte yaratmışlardır.

İskender Sayek’in katkılarıyla ilk kredilendirme kurulu kurulmuştur. Toplum ve Hekim daha canlı hale getirilmiş, Tıp Dünyası yayına başlamış, STED (Sürekli Tıp Eğitim Dergisi) çıkarılmıştır. UDEK (Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu) kurulmuştur. Katılımcılık ve kitleselleşme adına GYK, kol ve komisyonların kurulması, var olan komisyonların aktifleştirilmesi bu dönemdedir. Hekim mücadelesini insan hakları mücadelesinden ayrı düşünmemiştir. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) kuruluş süreçlerinde yer almıştır.

O, meslek odası çalışmalarında dinamik siyaset ile meslek aktivizmini dengelemiştir. Politik ama politize olmayan bir TTB’nin yaratılmasında katkıları büyüktür. Her olayda “hekimler bu işe ne der?” sorusunu aklından çıkarmamıştır. Nusret Hoca’ya olan saygısını, sevgisini her daim ifade eder. Selim Abi ve o döneme damgasını vuran herkesin söylediği “Nusret Hoca TTB’nin çok önünde bir insan” olmasıdır. Bir generalin oğludur ama gerek 12 Mart’ta gerek 12 Eylül’de darbecilere karşı durmuştur. Sosyalizasyonun mimarı, duayen bir hekim olarak idam cezasına ve işkenceye karşı tutumundan dolayı yargılanmıştır (1985).

Selim Ölçer; mecburi hizmet, uzmanlık ve meslek yaşamında onun öğretileriyle hekimlik yaptığını söyleyerek ona olan saygısında kusur etmez. 1986-90 yıllarında ATO çevresinde “çağdaş hekimler” olarak örgütlenen, daha mücadeleci, dinamik bir ekip ED-TTB’nin (Etkin Demokratik TTB / 1990) nüvesini oluştururlar. Ata Soyer’in mizahi anlatımıyla ekip; 68’den arta kalan, 78’den ucuz yırtan, 80 sonrası mezun olup hekimlik yapmak isteyenlerdir. “Nasıl bir TTB tartışmasına giriş” başlığı altında bir metinle ilkelerini, çizgilerini, yaklaşımlarını ortaya koyarlar. Nusret Hoca başkanlığındaki mevcut yönetim “Gerçekler bilinmeden hayal bile kurulamaz” adlı bir metinle tartışmaya katılır. Daha genç ve dinamik olan Selim Ölçer ekibi bir heyet oluşturarak (Selim Ölçer, Şükrü Hatun, Okan Akhan, Füsun Sayek, Eriş Bilaloğlu, Recep Akdur) “Sensiz bir şey yapmak istemiyoruz, lütfen beraber girelim listeye” diyerek hocanın evine kadar gidip ikna etmek için çaba gösterirler. Nusret Hoca “Ben sizinle ortak programa girmem, ben sokak politikacılarıyla çalışmam” diyerek ayrı listeyle seçime girer. Sonuçta 7 kişilik TTB-MK’ye; Nusret Hoca’nın listesinden kendisi ve oğlu Gürhan Fişek, diğer listeden Selim Ölçer, Recep Akdur, Füsun Sayek, Eriş Bilaloğlu, Ata Soyer girer.

Kitap; Selim Ölçer’in emeğini, mücadele tarzını, TTB’ye katkılarını gelecek kuşaklara, genç hekimlere ve topluma aktarması bakımından, ayrıca TTB’nin yakın tarih hafızası açısından önemli bir kaynak. Yakın tarihi yazmak, bir noktada yakın gelecekle konuşmaktır. Bu hafızayı ortaya çıkardıkları ve akıcı bir nehir söyleşisi gerçekleştirdikleri için Özen Demir ve Onur Erden’e teşekkürler. Kaleminize sağlık.

(ÖÖÖ/VC)

Haber Yeri

İstanbul

selim ölçer iletişim yayınları TTB türk tabipleri birliği

Ö. Özkan Özdemir

tüm yazıları

Hekim ve hukukçu. 1991 Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, 2017 yılı Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2004 yılı Türkiye Orta-Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE) Kamu Yönetimi Yüksek Lisansı, 2018 yılı Okan Üniversitesi Sağlık Yönetimi Yüksek Lisansı mezunu. 2020 yılında Mersin Barosundan avukatlık ruhsatı aldı. Aktif avukatlık yapmadı. 1998-2008 yılları arasında Mersin Tabip Odasında 4 dönem yönetim kurullarında yönetsel sorumluluklar aldı. 2020-24 TTB-Yüksek Onur Kurulu üyesidir. “TTB’ye Adanmış Bir Ömür: Dr Mahmut Ortakaya” kitabının yazarı.

ilgili haberler