Türkiye'nin 21 Anadilinde Ortak Deklarasyon: Bir Dil Kaybolursa Bir Halk Ölür
Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı'ndan bileşeni 40’ı aşkın sivil toplum öznesinin imzaladığı ortak deklarasyon, Türkçe okunduktan sonra, deklarasyonun her bir cümlesi başka bir dilde seslendirildi, dünya dillerinin Anadili Günü kutlandı.
“Yə tχəλ a ċəċa a.Ša ɣa-la.na.w.mə.t za bza a.wádya-ba, za λamsá dəwa.wt. Dunay ɣa t°axə´-bza ɣa a.ċʼanə za tə´t Tevfik Esenç 08.10.1992 gə´ dəwa.qʼa. Wana´ ɣafa t°axə´-bza a.bayna.wə.qʼa. A ċəċa.n Türkiye gə´ yə tχəλ a.mə.məs˙a.fa.n, a.mə.ša ɣa-la.fa.n, a.mə.tχə.fa.n. 08.10.1992 λáqʼala; š´ə.nanaw-warad, š´ə.mas˙a, š´ə.warada, š´ə.wadya.qʼa.n yə c°aɣ̅°ə. Dunay ɣa´w.bza “na´-bza ɣa´ məṡ°a” txa´ž´ š´əx! “yə´zaqʼala a t°axə´-bza a č´aqʼa´” a. qʼa´. qʼa´ Tevfik Esenç ala a č´aqʼa´”
Bu cümleleri okudunuz, okumaya çalıştınız ve anlamadınız…
Oysa bu cümleler bu topraklarda duyulan dillerden biriydi.
Bugün bu dili Türkiye’de hiç kimse anlamıyor, konuşmuyor ve okumuyor. Ubıh halkının dili Ubıhça’yı konuşabilen son insan Tevfik Esenç’in ölümüyle bu dil de toprak altına gömüldü.
Aralarında bianet’in de olduğu 40’ı aşkın sivil toplum bileşeninden Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı (DHİBRA) 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nü Ubıhça ile karşıladı.
"Tüm anadilleri insanlık için eşsiz değerde"
İstanbul ODTÜ Mezunlar Derneği’nde gerçekleşen 21 Şubat Dünya Anadili Günü Kutlaması’na en az 22 halkın temsilcileri, Agos’tan Patrak Estukyan, bianet’ten gazeteci Nadire Mater, gazeteci Tuğrul Eryılmaz ile çok sayıda kişi katıldı. DHİBRA’dan Bülent Bilmez, Erdoğan Yılmaz, Elif Yıldız, Meral Çare, Gül Hür, Eyyüp Subaşı, Ayça Atçı’nın da yer aldığı toplantıda DHİBRA bileşenleri adına Meral Çare şöyle seslendi:
“Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağının (DHİBRA) bileşenleri olarak, 2020 yılı UluslararasıAnadili Günü’nü, Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürgün edilen Ubıh halkının Türkiye’de yitip gitmiş dilinden bir açıklamayla karşılıyoruz. Bu metni yazanlar ve metnin altında imzası bulunanlar dâhil bugün Türkiye’de hiç kimse bu açıklamanın Ubıhça çevirisini okuyup anlayamıyor. Çünkü bu dil, 8 Ekim 1992 yılında Ubıhça konuşabilen son insan Tevfik Esenç’in ölümüyle toprak altına gömüldü.
'Tüm anadillere sahip çıkmaya davet ediyoruz'
“Masallarıyla, ağıtlarıyla, ninnileriyle bir dilimizi yitirdik bu topraklarda… Türkiye’de farklı diller ve/veya dilsel çoğulluk hakkında çalışan, anadilinin önem ve anlamı konusunda duyarlı olan sivil toplum özneleri arasında başlatılan dayanışma, işbirliği ve dostluğun gelişmesi için UNESCO tarafından 17 Kasım 1999’da Uluslararası Anadili Günü ilan edilen 21 Şubat vesilesiyle bir araya geldik. Yeni katılımlarla genişleyecek bir ağın bileşenleri olarak, herkesi dil haklarıyla ilgili her türlü ihlal ve kazanımı yakından izlemeye, tüm anadillerine saygı duyup sahip çıkmaya davet ediyoruz. Bu anlamlı günü ortak bir çağrıyla karşılarken, kaybolan diller, tehlike altındaki diller ve azınlık dilleri başta olmak üzere tüm anadillerinin insanlık için maddi ve manevi önemini ve eşsiz değerini vurgulamak istiyoruz.”
"Etkinliklere katılalım, destekleyelim"
Son çare olarak, tüm dillerin önündeki engellerin kaldırılması, her bireyin kendi anadiliyle yaşamını istediği gibi sürdürmesi ve dilsel çoğulluğun barış içinde bir arada yaşamanın garantisi olarak görülmesi için, çoğulculuğun hayatın her alanına hâkim olmasını istediklerini ve savunduklarını belirterek şöyle seslendi:
“Kendi anadillerimiz veya dilsel çoğulluk konusunda faaliyet yürüten ağ bileşenleri olarak, en az bir anadiline sahip olan herkesi anadiliyle ilgili hak ihlalleri konusunda duyarlı olmaya ve yeni kazanımlar için mücadele etmeye çağırıyoruz. Bu duyarlılık ve mücadeleyi sürekli kılmak üzere 21 Şubat Anadili Günü vesilesiyle yürütülen çalışmaları destekleyelim ve düzenlenecek etkinliklere katılalım! Tüm dünya dillerinin ‘Anadili Günü’ kutlu olsun!”
“Tüm dünya dillerinin ‘Anadili Günü’ kutlu olsun!”
22 dile çevrilen ortak deklarasyon Türkçe okunduktan, Abazaca (Abhazca - Apsua Lehçesi), Adığece (Batı), Adığece (Doğu), Arapça, Arnavutça, Batı Ermenicesi, Gürcüce, Hemşince, Kurmancî, Lazca, Rumca, Zazaca birer cümleyle seslendirildi.
Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı'nı (DHİBRA) bianet'e anlatan İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Bilmez şunları vurguladı:
"Öncelikle iki çalıştay sonrasında Eylül 2019'da bir araya geldik. Dernek, süreli yayın, kitapevi yani toplumun farklı aktörler tarafından oluşturuldu. Daha doğrusu oluşturuluyor demek gerek. Çünkü henüz oluşturulmuş değil devam eden bir oluşturulma sürecinden söz ediyoruz. Bu süreç iki şekilde tamamlanmış değil.
"Birincisi kendi ilkelerini kavramsal çerçevesini tamamlamış değil. ikincisi de bu ağa katılanlar daha tamamlandı. Bizim ulaşamadığımız kişi ve kurumlar var. Şu an burada gördükleriniz, 21 Şubat için bir araya gelenler; bu metni hazırladı. Ağın kendisi söylediğim gibi hale daha oluşum aşamasında. Ağ, gelişmeye devam edecek. Bu anlamda yeni katılımlara da açığız.
"Şu an önümüzde bir çalışma daha var. Öncelikle Anadili derslerine yönelik bir rapor hazırlıyoruz. Bu konuda gelecek öğretim yılına yetiştirme çabası içinde olduğumuz bir raporumuz var. Bu derslerin niteliği konusunda bir rapor. Ayrıca bir de dil hakları ve bilgilendirme konusunda çalışmalarımız var.
"Bu Ağın en önemli özelliklerinden biri katılımcıların sadece isim olarak değil bizzat müdahale ederek de katılım göstermesi. Örneğin bizim az önce okuduğumuz metin, en baştan beri tüm katılımcıların müdahalesi katkıları ile oluştu."
Diller
Çevirmenler
Okuyanlar
1
Türkçe
-
Meral Çare
2
Abazaca (Abhazca - Apsua Lehçesi)
Ahocba İrfan Okuyucu
Zafer Süren
3
Adığece (Batı)
Jıneps Gazetesi
Osman Aydın
4
Adığece (Doğu)
Jıneps Gazetesi
Saniye Boran
5
Arapça
Ahmad Zakaria
Ufuk Sultanoğlu
6
Arnavutça
Kamil Bitiş
Bülent Bilmez
7
Batı Ermenicesi
Can Erzurumluoğlu
Can Erzurumluoğlu
8
Gürcüce
Gürcü Dil Merkezi
Fehmi Uzal
9
Hemşince
Hikmet Akçiçek
Cemil Aksu
10
Kurmancî
Eyyüp Subaşı
Bahattin Akhan
11
Lazca
İrfan Çağatay
İrfan Çağatay
12
Rumca
Danai Palakoğlu, Vasiliki Hristodulu
Danai Palakoğlu
13
Zazaca
Cemal Taş
Cemal Taş
İmzacılar
Agos Ermenice Ek, Aramyan Okulundan Yetişenler Derneği, Arap Alevi Gençlik Meclisleri, Aras Yayıncılık, Avesta Yayınevi, Avlaremoz Platformu, Bianet, Ehliddar, El Amaneser, Gazete Sabro, Gor Hemşin Kültür Dil Tarih Dergisi, Gürcü Dil Merkezi, Gürcü Haber Portalı, Gürcü Kültür Merkezi, Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği, Heyamola Yayınevi, İsmail Beşikci Vakfı, İstanbul Arap Alevi Meclisi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, İstos Yayınevi, Jıneps Gazetesi, Kafkas Dernekleri Federasyonu, Kürt Araştırmaları Derneği, Laz Kültür Derneği, Medya Kitabevi, Mezopotamya Dil ve Kültür Araştırma Derneği, Mızağe Dergi, Nor Zartonk, Ogni Dergisi, PeywendYayınları, RUMVADER, Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı, Süryani Dernekleri Federasyonu, Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu, Uncire Dergisi, Vejiyaişê Tiji (Tij Yayıncılık), Weşanxaneyê Vateyî (Vate Yayınevi), Yaşam Bellek Özgürlük Derneği, 1864 Hafıza Merkezi.
bianet kadın ve LGBTİ+ haberleri editörü (Ekim 2018- Şubat 2025). bianet stajyerlerinden (2000-2001). Cumhuriyet, BirGün, DİHA, Jinha, Jin News, İMC TV için muhabirlik yaptı. Rize'de...
bianet kadın ve LGBTİ+ haberleri editörü (Ekim 2018- Şubat 2025). bianet stajyerlerinden (2000-2001). Cumhuriyet, BirGün, DİHA, Jinha, Jin News, İMC TV için muhabirlik yaptı. Rize'de yerel gazetelerde çalıştı. Sivil Sayfalar, Yeşil Gazete, Journo ve sektör dergileri için yazılar yazdı, haberleri yayınlandı. Hemşin kültür dergisi GOR’un kurucu yazarlarından. Yeşilden Maviye Karadenizden Kadın Portreleri, Sırtında Sepeti, Medya ve Yalanlar isimli kitaplara katkı sundu. Musa Anter Gazetecilik (2011) ve Türkiye Psikiyatri Derneği (2024) en iyi haber ödülü sahibi. Türkiye Gazeteciler Sendikası Kadın ve LGBTİ+ Komisyonu kurucularından. Sendikanın İstanbul Şubesi yöneticilerinden (2023-2027). İstanbul Üniversitesi Avrupa Birliği ve Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümlerinden mezun. Toplumsal cinsiyet odaklı habercilik ve cinsiyet temelli şiddet haberciliği alanında atölyeler düzenliyor. Şubat 2025'den bu yana kadın haberleri editörü olarak çalışıyor.
Cem Yiğit Üzümoğlu ve 10 kişi adli kontrolle serbest
2 Nisan'daki kitlesel boykot gerekçesiyle gözaltına alınarak mahkemeye sevk edilen aralarında oyuncu Cem Yiğit Üzümoğlu' nun da bulunduğu 11 kişi adli kontrol ve yurt dışına çıkış yasağıyla serbest bırakıldı.
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun tutuklanmasıyla başlayan protestların tüketim boykotuna dönüşmesi üzerine İstanbul Cumhuriyet Savcılığı'nın re'sen başlattığı soruşturma kapsamında gözaltına alınan oyuncu Cem Yiğit Üzümoğlu'nun da aralarında bulunduğu 11 kişi adli kontrol koşuluyla serbest kaldı.
Boykota sosyal medyadaki paylaşımlarıyla destek vermesi gerekçe gösterilerek gözaltına alınan Üzümoğlu'nun dosyasına suç kanıtı olarak Saraçhane ve Maltepe mitingi paylaşımları da eklendi.
Oyuncular Sendikası Başkanı Zuhal Olcay ve birçok oyuncunun desteklerini göstermek üzere geldikleri adliyede Sulh Ceza Hakimliğine sevk edilen Üzümoğlu ve diğer 10 kişiye, savcılığın talebine uyularak yurt dışına çıkış yasağı ve adli kontrol şartı getirildi ve serbest bırakıldılar.
Ne olmuştu?
Ekrem İmamoğlu'nun tutuklanmasıyla sonuçlanan İBB operasyonuna İstanbul'da ve Türkiye'nin bütün büyük kentlerinde sokaklara çıkarak ve dersleri boykot ederek tepki gösteren üniversite öğrencileri protestoların 2 Nisan'da tüketim boykotuna dönüşerek sürmesi için çağrı yapmışlardı.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel de, sosyal medya hesabından, üniversite öğrencilerinin çağrısını yaptığı #2nisantüketimboykotu'na destek verdiğini açıklamıştı.
AKP Sözcüsü Ömer Çelik Özel'in destek açıklamasını "Türkiye’yi topyekun tehdit etmek" olarak tanımlarken Ticaret Bakanı Ömer Bolat "boykottan kaynaklı maddi kaybı olanları boykot çağrısı yapanlara karşı tazminat davası açmaya" çağırmış, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya da boykotu "milli ekonomimize suikast [...] Ekonomimize bir darbe girişimi" olarak karalamıştı.
İstanbul Cummhuriyet Başsavcılığı da kendi kararıyla ""boykot çağrısı yapanlar ve bu söylemleri yayan şahıslara nefret ve ayrımcılık ile halkı kin ve düşmanlığa tahrik" suçlamasıyla soruşturma başlatıldığını duyurmuştu.
Oyuncu Üzümoğlu, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının soruşturması kapsamında sosyal medyada paylaşımları gerekçe gösterilerek diğer 10 kişiyle birlikte gözaltına alındı.
31 yaşındaki oyuncunun gözaltına alınması üzerine Yönetim Kurulu üyesi olduğu Oyuncular Sendikası Başkanı Zuhal Olcay yaptığı açıklamada "Meslektaşlarımızın işten çıkarıldığı, gözaltına alındığı bugünlerde dayanışmanın çok önemli olduğunu ve dayanışmanın gücü olduğuna inanıyoruz. Cem yalnız değildir.” dedi.
Üzümoğlu'nun gözaltına alınmasına CHP Grup Başkan Vekili Ali Mahir Başarır'dan da tepki geldi. Başarır, “Sindiremeyeceksiniz, susturamayacaksınız! Boykot, Erdoğan yapınca hak, sanatçı yapınca suç, öyle mi? Siz insanları işinden eden, ekmeğiyle oynayan zavallılarsınız! İşte sizin adaletiniz, işte çürümüş düzeniniz! Sanatı da sesimizi de direnişi de susturamayacaksınız.” dedi.
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından başlatılan ve sosyal medya hesaplarından "boykot" çağrısı yapanları kapsayan soruşturma kapsamında 16 kişi hakkında gözaltı kararı verildi.
Şimdiye kadar gözaltına alınan 11 kişi arasında “Şakir Paşa Ailesi: Mucizeler ve Skandallar” dizisinde Halikarnas Balıkçısı’nı (Cevat Şakir Kabaağaçlı) canlandıran oyuncu Cem Yiğit Üzümoğlu da var. Üzümoğlu'nun dosyasına Saraçhane ve Maltepe mitingine ilişkin yaptığı paylaşımlar da dahil edildi.
Oyuncunun gözaltına alınması üzerine Çağlayan’daki İstanbul Adliyesi’ne desteğe giden Oyuncular Sendikası Genel Başkanı Zuhal Olcay, sendikanın hesabından yayımlanan açıklamada şöyle dedi:
“Oyuncular Sendikası Yönetim Kurulu üyelerimizden meslektaşımız Cem Yiğit Üzümoğlu, bu sabah 01:30 sularında anayasal hakkını kullanan yüzlerce genç gibi gözaltına alındı. Yaptığı paylaşımlardan dolayı olduğu söyleniyor. Gece geç saatlerde emniyetteki ifade işlemleri tamamlandı. Oyuncular Sendikası Yönetim Kurulu üyeleri ve avukatları olarak Cem'in savcılığa sevkini ve ardından da olması gerektiği gibi serbest bırakılmasını bekliyoruz, umuyoruz. Meslektaşlarımızın işten çıkarıldığı, gözaltına alındığı bugünlerde dayanışmanın çok önemli olduğuna ve dayanışmanın gücü olduğuna inanıyoruz. Cem, yalnız değildir.”
Gözaltına alınan oyuncuya destek için Ahmet Mümtaz Taylan, Barış Atay, Kerem Fırtına ve Kubilay Aka gibi oyuncular da adliyeye geldi.
Öte yandan, İstanbul Belediye Başkanı (İBB) Ekrem İmamoğlu’nun 23 Mart 2025'te tutuklanmasının ardından, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Özgür Özel’in de çağrısıyla 2 Nisan'da gerçekleştirilen boykot kampanyasını destekleyen pek çok oyuncu, yer aldığı projelerden el çektirildi.
Boykot kapsamında, CHP'nin işaret ettiği ve iktidara yakınlığıyla bilinen çeşitli sermaye gruplarına ait medya organları ve şirketler yer alıyor. Soruşturmayı başlatan İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, boykot çağrılarının “halkın bir kesiminin ekonomik etkinlikte bulunmasını engellemeye yönelik ayrıştırıcı söylemler” (TCK md. 122/1-d) içerdiğini ve boykotçuların “halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama” (TCK md. 216) suçunu işlediğini iddia ediyor.
Boykot çağrıları nedeniyle özellikle TRT’nin dijital platformu tabii’de yayınlanan dizilerin kadrolarından çıkarılan oyuncular şöyle: Aybüke Pusat, Furkan Andıç, Boran Kuzum ve Başak Gümülcinelioğlu.
Aybüke Pusat'a destek veren senarist Ali Aydın'ın kaleme aldığı “Rumi” dizisi de tabii’nin kütüphanesinden kaldırıldı.
Boykot çağrısına destek verdikleri gerekçesiyle oyuncular Berna Laçin, Rojda Demirer ve Alican Yücesoy’un sosyal medya hesaplarına da erişim engeli getirildi. (TY)
.jpg)
