Türkiye ve Dünyada Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı Tarihine Bir Bakış

Bugün 5 Aralık  Dünya Kadınlar Günü.

Bugünün, Türkiyeli kadınlar için önemiyse dünya kadınlarından bir hayli farklı. Çünkü, 84 yıl önce bugün 5 Aralık 1934’te  kadınlar, milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip oldu.

Türkiye'de kadınlara milletvekili olma hakkının tanınmasının ardından yapılan seçimde Meclis'e 18 kadın milletvekili girdi ve yüzde 4.5 oranında temsil edildi.  

Türkiye o günlerde, parlamentodaki kadın sayısı oranıyla dünyada ikinci sırada yer aldı.

Türkiye, Fransa, İtalya, Hırvatistan, Slovenya’dan 11, Romanya’dan 12, Bulgaristan’dan 13, Belçika’dan 14, Yunanistan’dan 15, İsviçre’den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.

Mecliste olan ilk kadın vekillerin isimleri şöyle:

Mebrure Gönenç (Afyon), Satı Çırpan (Ankara), Şükran Örsbaştuğ (Antalya), Sabiha Gökçül (Balıkesir), Şekihe İnsel (Bursa), Hatice Özgünar (Çankırı), Hu­riye Önüz (Diyarbakır), Fatma Memuk (Edirne), Nahiye Ergücü (Erzurum), Fakihe Öymen (İstanbul), Benel N. An­ man (İzmir), Ferruh Gürgüp (Kayseri), Behire Morova (Konya), Mehri Pektaş (Malatya), Meliha Ulaş (Samsun), Esma Nayman (Seyhan), Sabiha Görkay (Sivas), Semiha Hızal (Trabzon)

İlk Belediye Başkanı Müfide İlhan

Yerel yönetimlerde kadınların sesi ise ancak çok partili sisteme geçilmesinin hemen ardından 1950’li yıllarda duyulabildi. Öğretmen Müfide İlhan, 8 Eylül 1950 Cuma günü yeni üyeleriyle ilk kez toplanan Mersin Şehir Meclisi'nin yeni 27 üyesi arasında en yüksek oyu alarak Belediye Başkanı oldu.

Ancak, Müfide İlhan, Demokrat Parti Meclis üyeleri  arasında Fahri Merzeci'nin başını çektiği bir muhalif grup tarafından deyim yerindeyse “yerden yere” vuruldu. Kendisini seçen şehir meclisi bu kez İlhan’ın hazırladığı yıllık raporu yetersiz buldu.  Bunun üzerine İçişleri Bakanlığı’nın kararıyla İlhan görevinden alındı ve yerine Fahri Merzeci'yi getirildi.

İlk Kadın Muhtar: Gül Esin

Kadınların muhtar seçilmesinin önü de, aynı dönemlerde açıldı. Türkiye’nin ilk kadın muhtarı Gül Esin (Gülkız Übbül), 1901 yılında Muğla-Milas’ta dünyaya geldi.  İlk eşini ve beş erkek kardeşini, 1. Dünya Savaşı sırasında kaybetti. Eğitim hayatı ve kaçıncı sınıfa kadar okuduğu bilinmese de, muhtar seçildiğinde okuma yazma bilmesi onun kendi kendine okuma yazma öğrendiğini gösteriyor. 1933 yılında, sadece 32 yaşında iken, yaklaşık 500 oyla, Demircidere köyü muhtarlığına seçildi. Tarihe Türkiye’nin ilk kadın muhtarı olarak geçen Gül Esin, 11 Aralık 1933’te Halkevi Gazetesi’ne “Büyük nkılabın ilk kadın muhtarı, vazifen kutlu ve mutlu olsun” manşetiyle kazındı.

Esin’in muhtarlığı boyunca kadınları desteklediği biliniyor.

Meclis’te 104 kadın Milletvekili Var

Bugün Türkiye’de meclisteki kadın milletvekili sayısı 104'e çıktı. AKP'den 53, CHP'den 18, MHP'den 4, İYİ Parti'den 3, HDP'den 26 kadın Meclis'e girmeye hak kazandı. AKP'nin en genç milletvekili adaylarından Rumeysa Kavak (22) ve HDP'nin en genç adaylarından Dersim Dağ (22) Meclis'in yeni isimleri arasında yerini aldı.

Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) ve Parlamentolar Arası Birlik'çe (IPU) yayınlanan "Siyasette Kadın 2017" haritasına göre parlamentodaki kadın oranı dünya sıralamasında Türkiye 132. Sırada yer alıyor.

Nation Master'in hazırladığı raporlar, ülkere göre, kadnların seçme ve seçilme hakları veriliş yıllarını ve parlamentodaki kadın temsiliyetini gözler önüne seriyor. Rapora göre Türkiye, 118. sırada yer alıyor. 

Raporu okumak için (İngilizce) - TIKLAYIN  

Raporun detayı için (İngilizce) - TIKLAYIN 

Yeni Zelanda’da hak verildi ancak 100 yıl sonra yaşam buldu

Dünyada ise kadınlara seçme ve seçilme hakkı veren ilk ülke, 19 Eylül 1893'te, Yeni Zelanda oldu.  Lord Glasgow’un yeni seçim yasası imzalaması kadınların parlamento seçimlerine oy kullanma hakkını elde etmesine neden oldu. Bu tarihten yaklaşık 100 yıl sonra 1997'de Jenny Shipley Yeni Zelanda'nın ilk kadın başbakanı seçildi.

Avustralya’da Aborjin kadınlara ayrımcılık yapıldı

Avustralya’da ise kadınlar 1902’de kadınlara yönelik bir oy kullanma yasasını kabul etti. Bu eylem 1902'de yürürlüğe girdi ve yeni ülkede tüm kadınlara uygulanmış olmasına rağmen, yerli kadınlar dışarıda bırakıldı.

Aborijinler, erkek ve kadınlar ancak  1962'de oy kullanma hakkına sahip oldu. 

Finlandiya’da kadınlar 1906’da oy kullandı

Finlandiya, 1906'da daha ilerici ulusların ligine katılan ilk Avrupa ülkesi oldu. Ülke daha önce Finlandiya Büyük Dükalığı olarak adlandırıldı. Kadınlar, İsveç ve Rusya yönetimi altında daha önce oy haklarını kullanmışlardı. Fakat 1906 kararında benzersiz olan şey, Finlandiya'nın kadınların oy hakkı vermesine rağmen, kadınların aynı zamanda kadınlara meclis için durma hakkı tanıyan ilk ülke olmalarıydı.

Norveç'te Gina Krong mücadele etti

Norveç, 1913'teki kadınlara oy hakkı verdi, ancak milletteki erkekler 1898'den beri oy kullanıyordu.

Norveç'teki oy hakkı hareketi 1901'de bazı kadınların oy kullanmasına izin verecek bir yasaya öncülük eden Gina Krog tarafından yönetildi. Ancak, şartlar bu kadınların belli bir miktar vergi ödedikleri veya aynı miktarda ödeme yapan bir erkekle evlenmiş olmaları gerektiğiydi. Bu durumdan olmayan Gina Krog ve diğer kadınlar, 12 yıl boyunca savaşmaya devam etti.

Danimarka'da sadece Kopenhaglı kadınlar oy kullandı

Danimarka Parlamentosu, 1886'da kadınların oy hakkını tartışmaya başlamıştı, ancak haklar, Kopenhag'da yaşayan vergi ödeyen kadınlarla sınırlıydı.

Bu, kadınların haklarını tartışmak için halk toplantıları düzenleyen ve konuyla ilgili görüşlerine ilişkin parlamenter adayları sorgulayan Kadın Yoksulluğu Derneği'nin kurulmasına yol açtı.

Danimarka sonunda 1915'te kadınlara oy hakkı verdi.

Suudi Arabistan, 2011 yılında, kadınların oy hakkını vermek ve aynı zamanda Haziran 2018'de kadınların ihtiyaç duyduğu yasağı kaldırması için 21. yüzyılın en son ülkesi.  (EMK) 

* Manşet görselinde en üstteki kare Türkiye'nin ilk belediye başkanı Müfide İlhan, ortadaki ilk muhatarı Gül Esin, en alttaki Cezayir 1962.