Halet Çambel: Sporcu, Arkeolog, Aktivist

Arkeolog , sporcu ve yazar Halet Çambel, dün sabah İstanbul’daki evinde öldü.

Salı günü, saat 10:00'da İstanbul Üniversitesi'nde yapılacak törenin ardından naaşı,15 Ocak'ta Muğla'nın Akkaya ilçesine götürülecek; burada ikindi vakti kılınacak cenaze namazının ardından eşi Nail Çakırhan'ın mezarının yanına defnedilecek.

Halet Çambel 1916'da doğdu. Almanya'da ve Türkiye'de eğitim gördü. Gençliğinde, arkadaşı Mina Urgan ile birlikte kadınlara kapalı olan birçok alanda aktif yer alarak bu alanları kadınlara açmakta öncü oldular.

Hitler'in davetini geri çevirdi

Çok iyi bir sporcuydu, yüzme sporuyla ilgilendi ama asıl uzmanlaştığı alan eskrimdi. 1936 Berlin olimpiyatlarında eskrim dalında Türkiye'yi temsil etti. Oyunlar sırasında Hitler’in görüşme davetini, hükümetinin izni olmadan görüşemeyeceği gerekçesini öne sürerek kabul etmedi. Çambel Olimpiyat günlerinin ayrıntılarını BBC Türkçe’ye verdiği röportajda anlatmıştı. (Bir Zamanlar Olimpiyatlarda Kadın Olmak)

İyi bir sporcu olduğu kadar iyi bir öğrenciydi. Ortaokul ve liseyi Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nde, şimdiki adıyla Robert Kolej'de okudu. Kolejdeki sanat tarihi öğretmeni onu derinden etkiledi. Okulda İstanbul'un tarihi mekanlarına düzenlenen geziler, lise sonrası eğitimi için ona bir yön çizdi.

Sorbonne Üniversitesi'nde arkeoloji okudu, 1940'da İstanbul Üniversitesi'nde asistan oldu, daha sonra Prehistorya Anabilim Dalı Kürsüsü'nü kurdu.

1938'de o sırada Tan Gezetesi’nde çalışan, Nazım Hikmet'in arkadaşı Nail Çakırhan ile evlendi.

Çakırhan 1932–1933 yılları arasında sol fikirleri ve faaliyetleri dolayısıyla hapis yatmıştı, hayatının sonuna kadar da komünizmin, bir gün dünyadaki tek yönetim biçimi olacağına dair inancını yitirmedi.

Hitit dili çalışmaları

Çambel Hitit dilinin çözülmesine yol açan keşfiyle tanındı. 1947 yılında Adana’nın Kadirli ilçesi yakınlarında at sırtında çıktığı bir keşif gezisinde Karatepe’deki Hitit Kalesi’ni buldu.

Kale kazılarında üzerindeki metin hem Hitit hiyeroglifi hem de Fenike ve Aram dili ile yazılmış Reşid Taşı (Rosetta Stone) buldu.

Bu buluşundan sonra Alman profesör Helmuth Bossert ile Hitit hiyerogliflerinin çözülmesi çalışmalarına başladı. Bu çalışma halen tam çözülememiş olan Hitit dili hakkında önemli bulgular sağladı. 

1963 yılında Diyarbakır’da Dicle Nehri ve kolları üzerinde Ergani yakınlarında Çayönü Tepesi’nde yaklaşık 10.000 yıl önceye tarihlenen bir yerleşim yeri keşfetti ve kazılarını yaptı.

"Kumkale: Toros Eteklerinde Bir Haçlı Kalesi" ve "Karatepeli Fıkraları" adlı iki kitabı ve birçok makalesi olan Çambel, 98 yıllık ömrünün 50 yılını arkeolojiye adadı. (HK)