2019'da Çevre ve Ekoloji Alanında Neler Yaşandı?

2019 yılı boyunca Türkiye çevre politikaları konusundaki söylem-eylem tutarsızlığını sürdürmeye devam etti. "Bu ülke yeşilleniyorsa bizimle yeşillendi" sözlerinin karşılığı kimi zaman Kaz Dağları'nda kimi zaman Murat Dağı'nda altın madeni oldu.

Dünyanın gündemine oturan iklim krizi, Türkiye'de HES'ler nedeniyle Karadeniz'de sel felaketleri meydana gelince kıymetli oldu. İklim krizi Türkiye'yi yangınlarla da vurdu. Ancak kişisel çıkarların ön plana geçtiği durumlar yaşanınca geç müdahaleler sonucu ormanlar yok oldu.

Havası kirli, jeotermali, kömürlüsü, nükleeri vs. santrali bol, direnişi çok 2019 yılından inciler...

Kanal İstanbul

Adını ilk kez 2011’de Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın "yeni bir İstanbul hayali" içinde duyduğumuz “çılgın proje” Kanal İstanbul, 2019'un son aylarına, özellikle de son günlerine damga vurdu. "Gerek var mı" tartışmaları bir yandan, projenin yapılması halinde İstanbul'a vereceği zararlar bir yandan tartışılırken projeye ilişkin siyasiler arasındaki atışmalar da gündeme oturdu.

İBB Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu projeyi "ihanet projesi" olarak değerlendirirken, Erdoğan, "İsteseniz de istemeseniz de bu kanal yapılacak" dedi.

Nihayetinde, bilimsel olarak öne sürülen hiçbir öneri, görüş dikkate alınmadan projenin ÇED raporu Aralık ayı içerisinde kabul edildi. Projenin İstanbul'un doğasına, tarihi yapılara, deniz ekosistemine, canlı türlerine, içme suyuna ve dahi canlı yaşamını etkileyeceği birçok şeye vereceği zararlara ilişkin sorulara ise hala yanıt verilmiş değil.

Adalar’daki atlar

Ocak ayında faytonlarda çalıştırılan atları barındırmak amacıyla inşa edilen ahırlarda çıkan yangında dokuz at hayatını kaybetti.

Temmuz ayında milletvekilleriyle birlikte Adalar'da incelemelere katılan veteriner teknikeri Sultan Gülyar, bianet’e yaptığı açıklamda, "Milletvekilleri manzarayla karşılaştıklarında 'Bu kadarını beklemiyorduk' dediler. Şartlar çok kötü. Hem insan hem hayvan için" dedi.

Aralık ayında ise Büyükada’da faytona koşulan atlarda “at vebası” olarak bilinen ruam hastalığı tespit edildi ve 81 at öldürüldü.

Adalar’da faytonla taşımacılığın sona ermesi için yıllardır mücadele eden hayvan hakları aktivistleri yaşanan son olaydan sonra da İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) önünde eyleme başladı.

Belediye binası karşısındaki Saraçhane Parkı’nda çadır kuran eylemciler, faytonların tamamen yasaklanması için eylemlerine devam ediyor.

İzmir’de faytonlar kalktı

Haziran ayında İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir ili genelinde fayton taşımacılığını yasakladı. İzmir Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) Genel Kurulu, önceki yıllarda hayata geçirilen Fayton Çalışma Esas ve Usulleri Yönergesini iptal ederek İzmir'de fayton dönemini kapattı.

Karşıyaka'da 18, Selçuk'ta 12, Dikili'de 2 olmak üzere toplam 32 adet faytonun faaliyetlerine son verildi.

Plastik poşet ücretli oldu

Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun yürürlüğe girmesiyle, 1 Ocak 2019 itibariyle plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında tüketiciye 25 kuruş karşılığı verilmeye başlandı.

Uygulama bir yandan eleştirilirken bir yandan da çevre kirliliğini önlemeye katkı sağlayacağı için desteklendi. Karara ilişkin bianet’e konuşan esnaf, belli bir standart olmadığı için “yasağı herkesin kafasına göre uyguladığını” söyledi.

Kanuna göre her yıl plastik poşet fiyatlarının ücreti, tabanı 25 kuruştan az olmamak şartıyla, yeniden güncellenecek. 2020’ye yansıyacak herhangi bir ücret değişikliği ise şu an için söz konusu değil.

3. havalimanı hizmete başladı

Açılışı üç kez ertelenen 3. Havalimanı Nisan 2019’da nihayet hizmete girdi. Havalimanı yapımı aşamasında ekolojik ve ekonomik maliyetlerinin yanı sıra iş cinayetleriyle de sıkça gündeme gelmiş ancak hiçbir şekilde geri adım atılmamıştı.

Kuş göç yolları üzerinde olması sebebiyle iki kazanın yaşandığı havalimanı, pistlerin konumu, taksi mesafelerinin uzun olması, meteorolojik şartlar ve dolgu alanlar nedeniyle zemin yapısının sağlam olmaması gibi konularda yıl boyunca gündemde kalmaya devam etti.

Kuzey Ormanları Savunması (KOS), 3. Havalimanı için uydu görüntüleri üzerinden karşılaştırmalı analiz yaparak 2012’den bugüne kesilen ağaç sayısını 13 milyon olarak açıkladı.3.

Yaz sıcaklığı artışı

Türkiye de dahil tüm dünyada geç başlayan yaz, arayı çabuk kapattı. Avrupa ve dünya sıcak dalgalarını üst üste yaşarken, Copernicus Gözlem Raporu'na göre 2019 yılının Haziran ayı daha önce kaydedilen en sıcak Haziran ayından iki derece daha fazlaydı.

Sıcak hava dalgaları sebebiyle ölümler yaşandı, her yaş grubu için farklı seviyelerde alarm verildi.

Dünya Meteoroloji Örgütü 2019 sona ererken, küresel sıcaklığın olağanüstü seviyelere çıktığı ve hava olaylarının çok etkili olduğu 10 yıllık bir dönemin geride kaldığını açıkladı.

Yangınlar ve seller

Yıl boyunca yangınların sıklığında da artış görüldü. Avusturalya’da haftalarca kontrol altına alınamayan yangınlarda ölümler, orman kayıpları yaşandı. Türkiye’de de başta Ege Bölgesi olmak üzere birçok ilde yaz ayları boyunca yangınlar devam etti. İzmir’de 3 gün boyunca süren yangına Türk Hava Kurumu’na (THK) ait yangın söndürme uçaklarının müdahale etmemesi günlerce tartışma konusu oldu.

Dünyanın bir bölümü sıcaktan kavrulurken Japonya, Meksika, Rusya gibi farklı coğrafyalarda seller ve aşırı yağışlar etkili oldu.

HES’ler ve Karadeniz İklim Eylem Planı

Haziran ayında Trabzon'un Araklı ilçesinin Yeşilyurt Mahallesinde HES yapımı sırasında doğaya verilen zarar nedeniyle yağış sonrası sel meydana geldi. 8 kişi hayatını kaybetti.

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Metalurji Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Cemalettin Küçük, bianet’e yaptığı açıklamada, HES’lerin heyelana, heyelanın da sel felaketine neden olduğunu söyledi.

Temmuz ayına geldiğimizde, Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, Trabzon, Rize, Samsun, Giresun, Ordu ve Artvin illerini kapsayan 15 maddelik "Karadeniz Bölgesi İklim Değişikliği Eylem Planı"nı açıkladı.

Kurum, HES’lerden hiç söz etmediği açıklamasında dere yataklarında yer alan binaların tespit çalışmalarının başlandığını, bunlar için kamulaştırma ve taşıma sürecinin planlanacağını belirterek, dere yatağında bulunan ve iklim değişikliği nedeniyle risk altında olan, acil ve öncelikli taşınması gereken 1950 adet bina tespit ettiklerini söyledi.

Ağustos 2019’da aynı ilçenin sınırları içerisinde Çatma Deresi ve Karadere üzerinde yapılması planlanan “Karadere Regülatörü ve HES Projesi” için hazırlanan “ÇED Olumlu” raporuna Çevre ve Şehircilik Bakanlığı onay verdi.

Taşgeçit Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından gerçekleştirilmesi planlanan santral alanı, yerleşimlerin bulunduğu bölgeye kuş uçuşu yaklaşık 70 metre mesafede bulunuyor. Regülatör (enerji üretimi) alanı ise en yakın haneye 120 metre uzaklıkta.

Kaz Dağları'nda altın madenciliği

Çanakkale’nin Kaz Dağları bölgesinde bulunan Kirazlı Mevki’nde Kanadalı Alamos Gold ve yerli ortağı Doğu Biga Madencilik tarafından hayata geçirilmek istenen altın madeni projesi kapsamında 195 bin ağacın kesildiği, Çanakkale Belediyesi’nin havadan çektiği drone görüntüleriyle ortaya çıktı.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ise bu sayının 13 bin 400 olduğunu belirtti. Çanakkale’nin içme suyunu karşılayan Atikhisar Barajı’na yakın bir mesafedeki proje nedeniyle kesilen ağaçlar sosyal medyada büyük tepki toplamış, Çanakkale Belediyesi’nin öncülüğünde 26 Temmuz tarihinde “Su ve Vicdan Nöbeti”ne başlanmıştı.

Nöbet alanında 5 Ağustos’ta düzenlenen büyük mitinge on binlerce yurttaş katıldı, sanatçı Fazıl Say 18 Ağustos’ta Kazdağları’nda konser verdi. Enerji ve Tabi Kaynakları Bakanlığı, 13 Ekim’de süresi dolan inşaat ruhsatını yenilemedi. Bunun üzerine Alamos Gold çalışmalarını 2020’nin sonuna kadar askıya aldığını duyurdu.

Manisa’da jeotermal santral

2018’in sonunda Sanko Enerji Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi, Manisa, Salihli’de 2016’da kurduğu jeotermal enerji santraline bir yenisini daha ekleyeceğini duyurdu.

Buna göre, Hacıbektaşlı köyünde 76 dekar büyüklükteki bir alanda 19,5 MWe kapasiteli “Hacıbektaşlı Jeotermal Santrali” kurulacaktı.

Santralin bir kulesinin inşaat faaliyetlerinin hukuki süreç tamamlanmadan başlaması üzerine Hacıbektaşlılar durumu protesto etti. CHP Milletvekili Özgür Özel ve köylülerin girişimiyle şirket faaliyetlerini durdurdu.

Murat Dağı'nda altın madeni

Kütahya’nın önemli endemik türlerine ev sahipliği yapan Murat Dağı’nda Anadolu Export Maden firması tarafından açılmak istenen altın madeni projesine yasal izinler verilmesi üzerine, bölgede yaşayan yurttaşlar, altın madeni projesinin tarım alanlarını, su kaynaklarını olumsuz şekilde etkileyecek bir proje olduğunu belirterek eylem yaptı.

Yılın son günlerinde altın madeni için verilen “Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) olumlu” kararı Kütahya İdare Mahkemesi tarafından hukuka uygun olmadığı gerekçesiyle iptal edildi.

Termik santrallerin çevre yatırımlarının ertelenmesi

Şubat 2019’da Meclis’teki tüm partilerin ortak kararıyla geri çekilen termik santrallere “zehir saçma izni” veren yasal düzenleme kasım ayında raftan indirilip tekrar gündeme taşındı.

Daha önce Anayasa Mahkemesi’nin iki kez iptal ettiği madde, 2013’ten bu yana çevre yatırımlarını gerçekleştirme taahhütlerini yerine getirmeyen ve kendilerine tanınan süreler, yasal düzenlemelerle üç defa uzatılan 15 kömürlü termik santrale dördüncü kez Haziran 2022’ye kadar toprağı, havayı, suyu kirletme, toplum sağlığını tehlikeye atma izni verildi. Bu kararın ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan, ilk kez veto hakkını kullanarak Madde 50’yi veto etti.

Vetonun ardından Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, kapatma dahil tüm cezai işlemlerin uygulanacağını belirtti.

Çerkezköy’de köylüler kazandı

Çerkezköy'de Pınarça Köyü'nün yakınında meşe ormanına yapılmak istenen kömürlü termik santral projesi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumsuz kararı verilmesiyle Şubat ayında iptal oldu.

Böylece 2017 yılı Şubat ayında Resmi Gazete'de yayımlanan acele kamulaştırma kararı ile birlikte Tekirdağ'da tarım arazilerini de kapsayan 5450 dönümlük bir alan hakkında kömürlü termik santral kurulması için "acil kamulaştırma" kararı çıkarılmasının ardından Greenpeace ve Tekirdağ halkının başlattığı mücadele köylülerin hukuk zaferiyle sonuçlanmış oldu.

Trakya'da Vize ve Kırklareli'nde iki kömürlü termik santral projesi daha var. Greenpeace Akdeniz, "Olmaz Be Ya" projesi kapsamında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'ndan, Trakya'nın havasını, suyunu, tarım alanlarını olumsuz etkileyecek diğer iki kömürlü termik santral projesinin de iptal edilmesini talep ediyor.

Türkiye'de iklim grevleri

Küresel iklim krizine karşı geçen yıl tek başına İsveç’te okul grevi gerçekleştiren 16 yaşındaki Greta Thunberg’in başlattığı Fridays For Future (Gelecek İçin Cumalar) eylemleri 2019’da tüm dünyaya yayıldı. Thunberg’in iklim krizine dikkat çekmek için başlattığı protesto, bir yıl içinde milyonlarca insanın katıldığı siyasilere, karar vericilere “iklim için harekete geçin” mesajı veren dev yürüyüşlere dönüştü.

Greta, pek çok ülkeye gitti, çeşitli etkinliklere katıldı, önemli uluslararası toplantılarda konuşmacı oldu, pek çok gencin iklim için harekete geçmesini sağladı.

Z kuşağının başını çektiği iklim için okul grevi hareketi 15 Mart'ta dünyanın en büyük eylemlerinden birini gerçekleştirmek için son iki ay boyunca örgütlendi. Avrupa'dan ABD'ye, Breziya'dan Şili'ye, Avustralya'dan İran, Hindistan ve Japonya'ya öğrenciler iklim değişikliği krizine karşı seslerini duyurmak için okul grevine çıktı.

Bomonti Bira Fabrikası'nın Diyanet'e devri

İstanbul'un bir semtine adını veren, 1998 yılında da "korunması gereken kültür varlığı" statüsüne alınarak tescil edilen tarihi Bomonti Bira Fabrikası'nın "Eski Malt Binası", "Eski Silo", "Eski Arpa Temizleme Binası" ve "Eski Kazan Dairesi" binaları İstanbul 2 No'lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararıyla Diyanet İşleri Başkanlığı'na tahsis edildi.

Salda Gölü'ne millet bahçesi projesi

Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Burdur gezisinden sonra Yeşilova ilçesindeki beyaz kumsalı ve turkuaz suyunun güzelliğiyle "Türkiye'nin Maldivleri" olarak ünlenen Salda Gölü çevresinde “Millet Bahçesi” yapılması için karar alındı.

Bu karar kapsamında göl, özel çevre koruma statüsünden çıkarıldı. SİT alanı olan Salda Gölü çevresinde yapılacak millet bahçesi ihalesinin iptali ve yürütmesinin durdurulması için açılan dava Ankara 16. İdare Mahkemesi tarafından reddedildi.

Dipsiz Göl'de define araması

Gümüşhane’nin merkeze bağlı Dumanlı köyü sınırlarındaki Taşköprü Yaylası’nda Buzul Çağı'ndan kalma, 12 bin yıllık Dipsiz Göl’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Müze Müdürlüğü tarafından verilen izin sonucunda define araması yapıldı, SİT statüsündeki göl yok oldu.

Günlerce konuşulan olayla ilgili Gümüşhane Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Dipsiz Göl'ün yok olmasıyla ilgili sorumlular hakkında soruşturma başlatıldı. Bakanlık ve valiliğin idari soruşturmalarında, 2 müdür ve 1 memur açığa alındı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gümüşhane’de 12 bin yıllık Dipsiz Göl’ün define aramak için boşaltılarak yok edilmesinin ardından define aramalarını ÇED kapsamına aldı.

Olayın tartışmalara neden olması üzerine, gölün dibine suya dayanıklı kireçli ve killi toprak dökülerek yan tarafta bulunan bir dereden su aktarılmaya başlandı.

Hasankeyf ve Ilısu Barajı

UNESCO Dünya Mirası kriterlerinin 10’undan dokuzuna sahip olan ve ilk insan izlerinin 300 bin yıl öncesine, ilk yerleşimin ise 12 bin yıl öncesine dayanan Dicle Vadisi üzerindeki Hasankeyf’e yapılan Ilısu Barajı, geçtiğimiz ağustos ayında su tutmaya başladı.

Baraj nedeniyle tarihi yerleşimde dinamitler kullanıldı. Baraj bölgesinde kalan tarihi türbe, cami gibi önemli yapılar yerlerinden sökülerek başka bir alana taşındı, arazileri kamulaştırılan köylüler ise TOKİ’nin yaptığı konutlara taşınmak zorunda kaldı.

Uzmanlar,  milletvekilleri ve yörede yaşayan halk Hasankeyf Koordinasyonu’nu kurarak baraj inşaatına itiraz etti. Bölgede yapılmak istenen eylemler ise jandarma müdahalesi ile son buldu. Son olarak Hasankeyf tarihi çarşısı olarak bilinen bölge dozerlerle yıkıldı.

Baraj suları altında bırakılan Dicle Vadisi, sadece 20'sinde arkeolojik kazısı kısmen yapılmış 289 höyük, 199 yerleşim yeri, en az 100 endemik tür ve soyu tükenme tehlike listesinde bulunan canlıya ev sahipliği yapıyor.

Akkuyu Nükleer Santrali

Mersin’de yapımı devam eden 1200 MW gücündeki nükleer santralde reaktörün oturacağı temelin bazı bölümlerinde iki kez çatlama meydana geldi. Bu çatlak inşaatı denetlemekle yükümlü Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından tespit edilerek, çatlak olan bölüm ya da bölümler tümüyle kırıldı ve yenilendi. Ancak betonda bir kez daha çatlak oluştu. Beton kırıldı ve sorunlu bölümlerin temeli yeniden atıldı.

Yüklenici şirket Rus Rosatom ise çatlak iddiasını reddetti. TMMOB, konuyla ilgili bir açıklama yaparak çalışmaların derhal durdurulması gerektiğini belirtti.

Çatlak iddialarını Meclis gündemine taşıyan HDP Milletvekili Fatma Kurtulan’a olayın üzerinden altı ay geçtikten sonra Enerji Bakanlığı’ndan cevap geldi. Bakanlık iddiaları reddederek, “Bir sorun yok” dedi. Mayıs ayında ne resmi kurumlar ne de şirket çatlak iddialarını reddetmişti.

Türkiye'nin plastik ithalatı

Çin'in yurt dışından plastik atık alımına 2018'de yasak koymasının ardından, bu atıkların yeni adresi Endonezya ve Türkiye oldu. Plastik atıklarını ihraç eden ülkelerin başında ise ABD, Almanya, İngiltere ve Japonya geliyor.

İngiltere'nin Türkiye'ye plastik çöp ihracatı 2019’da en yüksek seviyeye ulaştı. Türkiye halihazırda tüm Asya ülkelerinin aldığı plastik çöple yaklaşık olarak aynı miktarda çöp alıyor.

Henüz kendi çöp ve atıklarıyla baş edemeyen Türkiye’nin büyük oranlarda plastik atık ithal etmesi 2019’un en çok konuşulan konuları arasında yer aldı. Greenpeace tarafından yapılan bir çalışmada, Türkiye’de incelenen balıkların yüzde 44’ünün midesinde mikro plastik bulundu.

Bu da yaklaşık her iki balıktan birinde plastik var demek. Balıkların midesinden çıkan mikro plastiklerin çoğunun tek kullanımlık plastiklerden oluştuğu ortaya çıktı.

Kaputaş Plajı

Antalya'nın Kaş İlçesi ile Kalkan Mahallesi arasında mevcut karayoluna alternatif olarak planlanan ve Çukurbağ-Ağullu-Pınarbaşı-Gökçeören Mahalleleri üzerinden Kalkan'a bağlanacak olan 28,7 kilometrelik ikişer şeritli bölünmüş karayolu projesi iptal edildi.

76 kişi ile birlikte Kaş Turizm ve Tanıtma Derneği ve Peyzaj Mimarlar Odası, SİT alanı içinde bulunan Kaputaş plajının üzerinden geçecek 28 kilometrelik otoban için Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün verdiği izne karşılık dava açmıştı.

Antalya 4. İdare Mahkemesi, dosyaya sunulan ve bölgeye zarar vereceği anlatılan bilirkişi raporuna dayanarak projenin iptaline karar verdi.

Hava kirliliği

2019’da dünyanın gündemindeki bir diğer konu da iklim değişikliği ve devletlerin çevre politikalarıyla doğrudan bağlantılı olan hava kirliliği oldu.

Kasım ayında, Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’deki 37 hava kalitesi izleme istasyonunun tamamı hava kalitesi indeksini 400'ün üzerinde gösterdi, bazı bölgelerde bu seviye 700'ün üzerine çıkarak tehlikeli seviyeye geldi. Başkentte bu nedenle, trafikte tek-çift plaka uygulamasına geçildi.

İran’da yaşanan hava kirliliği nedeniyle Tahran, İsfahan, Doğu Azerbaycan, Huzistan ve Rezevi Horasanı'nda yaşayan kişilerin sokağa çıkmamaları istendi. Tahran'da okullar tatil edilirken Ahvaz'da uçak seferleri iptal edildi.

Türkiye de hava kirliliğini yoğun yaşayan ülkelerden biri oldu. Dünya Sağlık Örgütü’nün kabul ettiği hava kirliliği sınır değerlerine göre, Türkiye’de durum pek iç açıcı değil. Ancak Türkiye’nin ulusal sınır değerleri daha olumlu sonuçlar veriyor.

Yine de Kasım ayı içerisinde İstanbul’da Alibeyköy ve Kağıthane için hava kirliliği uyarısı yapıldı. “Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir” özetiyle ve açık hava sporları, bisiklet sürme, yürüyüş ve dışarıda piknik yapmak için iyi bir hava değil önerileri ile yayınlandı.

Şubat ayında kömürlü termik santrallerin bulunduğu Kütahya Seyitömer ve Tunçbilek ilçelerinde 24 saatlik hava ölçümü yapan Greenpeace Akdeniz, hava kirliliğinin bu bölgelerde Dünya Sağlık Örgütü limit değerinin üç katı olduğunu tespit etti. (TP)